09/08/2025
❝هره حق خبره د ويلو وړ نه ده❞
په اسلامي فکر کې دا بسنه نه کوي چې يو څوک ووايي: "زه خو حق خبره کوم!" ځکه يوازې د "حق" لفظ کارول کفايت نه کوي، بلکې دا هم مهمه ده چې ستا نيت حق وي، استدلال دې سليم وي، او د خبرو پايله دې هم د خير او اصلاح سبب شي.
په بله وينا: د حق وينا درې اساسي شرطونه لري:
١- مراد دې حق وي:
يعنې که ستا مقصد دا وي چې څوک شرمنده شي، زغم دې پرې وباسې، يا سياسي، قومي، يا شخصي غرض پرې پوره کړې، نو که الفاظ دې حق هم وي، نيت دې ناحقه دی، نو دا وينا حقه نه ګڼل کېږي.
٢- استدلال دې حق وي:
ډېر اهل باطل هم له قرآن، حديث او عقل نه د خپلو فاسدو نظريو لپاره ظاهرانه استدلالونه راوړي، خو د علم معيار دا دی چې دليل دې اهل علم هم قبول کړي، نه دا چې د ظاهر پر بنا باطن ته تاوان وي.
٣- پايله دې فتنه نه وي:
که نيت دې هم پاک وي، او استدلال دې هم د شريعت پر اصولو ولاړ وي، خو که ويره وي چې دا خبره به د فتنې، غلط فهمۍ، يا د عامو خلکو د دين يا عقيدې خرابېدو سبب شي، نو بيا هم دا خبره روا نه ده.
حق خبره هغه وخت مشروع ده، چې نيت يې اصلاح وي، استدلال يې سليم وي، او پايله يې امن، هدايت او بصيرت وي.
همدا ژور اصل حضرت عبدالله بن عباس رضي الله عنهما بيان کړی، چې فرمايي:
"كنت أُحدِّث الناس، فكنت لا أقول في بعضهم بشيئ، وإني لأعلمه كما أعلم أن الله خلق السماوات والأرض، ولكنني كنت لا أقول فيه خشية أن يكفروا."
(سنن الدارمي: ۱۱۹، أخلاق العلماء للآجري: ص ۱۲۷)
ژباړه:
ما به خلکو ته ديني خبرې کولي، خو ځينې خبرې مې نه کولي، سره له دې چې پرې مې دومره يقين و لکه چې الله آسمانونه او زمکه پيدا کړې، خو وېره مې دا وه چې خلک به پرې کفر ته لاړ شي.
نو که د يو عالم يقيني پوهه هم د خلکو د بېلارۍ سبب ګرځي، نو سکوت غوره دی، ځکه شريعت د مصلحت، حکمت او خير غوښتونکی دی، نه د هر ځای او هر وخت د بېبازاره وينا.
امام شاطبي رحمه الله دا قاعده نوره هم ژوره کړې او د حکمت زرينه جمله يې پرې ليکلې ده:
"ليس كل ما يعلم يقال، ولا كل ما يقال حضر أهله، ولا كل ما حضر أهله حضر وقته."
(الاعتصام، ج 1، ص 233)
ژباړه:
داسې نه ده چې يو څوک دې په څه باندې پوهيږي،هغه دې خامخا ووايي؛ او نه هر څه چې د ويلو وړ وي، د هر چا په حضور کې دې وويل شي؛ او نه هم داسې ده چې هر هغه څه چې اهل يې حاضر وي، وخت دې يې هم مناسب وي.
نو که يو څوک غواړي چې د "حق وينا" حق ادا کړي، نو دا به نه وايي:
"زه حق وايم!"
بلکې دا به سنجوي چې:
"زه چې حق وايم، دا وينا به له خلکو ته څه فائده ورکوي؟
خیر؟ که شر؟ اصلاح؟ که فتنه؟"
حق وينا علم غواړي، بصيرت غواړي، نيت غواړي، او د فتنو د پېژندنې ذکاوت غواړي. دا کار د هر چا نه دی. همدا وجه ده چې د سلفو علماوو سکوت هم عبادت و، ځکه هغوی د هر څه د ويلو اهل نه بلکې د هر څه د نه ويلو اهل هم و.
يادونه:هيڅ کوم خاص مخاطب نه لرم،که چا په يو او په بل نوم بداخلاقي يا بې ادبي وکړه،نو سمدستي به بلاک وي!
