03/08/2025
Dukagjini/QËNDRESA DHE KRENARIA KOMBËTARE
, Agron PREBIBAJ
Jo shumë larg por diku permbi Drin, në preherin e alpeve shqiptare ndodhet krahina e krenarisë kombëtare, një emër i njohur për secilin bashkëkombas në trojet e veta e kudo që shqiptaret jetojnë. Ngacmuesi im për të shkruajtur ishte intelektuali dukagjinas Profesori Prele Shytani i cili në një kafe më tha; përse nuk ke shkruajtur për Dukagjinin? Unë menjëherë ju pergjigja- po, duke i thenë se keni të drejtë, kam shkruar ndër vite por unë jua kam borgj si pjesë e saj për nga traditat e zakonet e familjes time, megjithëse me gjenezë nga Malësia e Gjakoves.
Mesa duket emeri Dukagjin eshte pagëzuar nga vetë Zoti kur Ai foli njeherë shqip për të ofruar të gjitha mrekullite që nga deti e deri te kjo tokë e bekuar dardane më qëndresetare, besnike për të mbartur e trasheguar veset, traditat, zakonet e vyrtytet më të mira, për të shëruar kombin e vet kur ai plagoset.
Vërtetë Shqiperia ndër shekuj është plagosur shpesh, është tulatur, është t'kurrur, ka ndryshuar besim fetar e perulje ndaj së keqes, por sherbesat e referencat si Dukagjini na kanë shpetuar në identitetin tonë kombetar për të mos u përulur asnjeherë përballë ç'do lloj stuhie pushtuese edhe përse shpesheherë me kosto të madhe njerëzore. Ne fakt Dukagjini nuk është qytet, por pasuron qyteterimin shqiptar duke sjellur shumë histori dhe ajo çfarë befason është kultura e mëshiruar në ato alpe të thyera, mbi krye Bjeshkët e Namuna për të cilat gojetaret dukagjinas kanë pasuruar visaret e kombit.
Askund më shumë se në Dukagjin e në krahinat rrotull Zoti nuk foli më mirë shqip, bash aty pikturoi me mire, krijoi njeriun e forte, qëndrestarë, besnik e human për të parakaluar kombe të mëdha si një referencë e shkëlqyer për studiuesit.
DUKAGJINI I SHKOLLËS SË ASHPER DHE DIJES
Nuk mund te thuhet assesi se Dukagjinasi parakalon kulturën Shkodrane (pjese e saj) apo kulturen Korçare, pasi mundesitë për muzikën, artin e shkollimin ishin larg, porse kemi një ndryshim mes kultures e dijes per mbijetese.
Pa patur qellim m***e mes qyteterimit e dijes, kur në djepin e kultures shqiptare Shkoder apo Korçe këndohej e kërcehej në pape, atje në Dukagjin këndohej për kombin me dy-tre vegla muzikore (lahuta, fyelli e çiftelia), kur në djepin e kulturës shkruhej e lexohej, në Dukagjin shkolla ishte ne soben(oden) e burrave ku i madhi fliste për rregulla, për mbijetesën e humanizmin, kur në djepin e kultures nën dhoma te mbyllura, atje ne Dukagjinin e jetës së ashper ekzistonte oxhaku për të terhequr tymin e blozen, kur në djepet e kultures shtepitë ishin me qerpiqe, atje në Dukagjin shtepitë ishin kulla guri, kur djepi i kultures pajtohej me pushtuesin, dukagjinasi zgjohej në mbrojtje të treves së vet e për t'u bërë çlirimtare i qytetit të kulturës.
Pra një ndryshim mjaft i madh mes qytetit të kulturës së dorëzuar me kalorësin dukagjinas i cili nuk njeh kompromis për trojet shqiptare.
Siç duket dukagjinasit mbeten pas se nuk njohen kabarete, por ata në maje të maleve të ashpra i ofruan Shkodres së krenarise tonë kombetare, artistë e intelektualë gati sa vetë Shkodra.
Nuk desha aspak të ngre e të mati Dukagjinin përballë references sime Shkoder apo Korçe madje duhet veçuar se këta qytetaret janë më me kulturë të të gjitha hapsirave, ndërsa dukagjinasit janë krenaria e qendresës kombëtare, por të dyja së bashku formojnë shqiponjen, një kombinim i kulturës e dijes për rezistencë.
DUKAGJINI ELITE KOMBETARE
Etja për dije e dukagjinasve e ka zanafillen nepermjet gojedhenave duke i trasheguar ato tek brezat, pasi edhe kombi ynë në tëresi edhe përse i lashte, i zgjuar shumë vonë për nga e shkruajtura dhe lexuara megjithese ata kishin privilegjin nepermjet shkollave të Juzoiteve të krijonin potenciale intelektuale me dituri, shkrim dhe lexim, shume me perpara se zona moqalore apo fusharake.
Pa ju futur thelle shkollimit nga institucionet kishtare ku u arsimuan me dhjetra burra me duhet te veçoj eliten e qytetarise shkodrane të lindur në Dukagjin të cilët ngriten lart jo vetem kulturën shkodrane e asaj kombëtare përmes përsonaliteteve të njohura kombëtare dukagjinase si: Ernest Koliqi, Martin Camaj, Frederik Rreshpja, Primo Shllaku, Ledio Dushi, Daniel Gjeçaj, Paulin Selimi, Gac Çuni e deri te shkrimtari i njohur shqiptar Z. Lazer Stani e plot të tjerë.
Për t'u veçuar si krenaria dukagjinase është Kardinali i pare shqiptar Mikel Koliqi i emerurar nga Papa Gjon Pali.
Ndërsa aktorët e famshem te permasave kombetare si, Pjeter Gjoka, Ndreke Luca, Tinka Kurti, Viktor Bruçeti, Lec Shllaku të pasuar nga Katrina B**a, Frederik e Rita Ndoci, Bruno Shllaku etj, njëkohësisht shumë të pasur në sport në arenën kombetare e nderkombetare.
Kjo elita dukagjinase e rrefyer me ndjenjë nga profesori Prele Shytani më len peng mua në vetëvete, pasi unë nuk mund ta shkruaj gjithe këtë elitë, por më shumë per te mos thenë se Shkodra e p***a emrin Dukagjin.
Përsa i përket shkollimit, edhe Dukagjini i perket Shqiperise se arsimo-vonuar e cila daton në mars 1917, shkolla e parë Shqipe në Theth nga At Shtjefen Gjçovi e pasuar në Prekal e cila nuk zgjat per t'u përseritur në vitin 1936 po në Theth kjo shkollë shtetërore me mësues te parë Karlo Larja.
Me pas profesor Prela-vazhdon se në vitin 1941 në Dukagjin u hapen Shkolla ne Abat, Koder Shengjergj, Palaj, Xhan etj.
Ndërsa në luftën e analfabetizmit në 1946 u hapen shkolla fillore ne çdo fshat por ndryshimi erdhi si kudo ne Shqiperi në 1968 për herë të parë arsimi 8 vjeçar i detyrueshem. Normalisht tashmë edhe Dukagjini krijoi eliten e vetë me mesues me arsim perkates; Prele Shytani-Gimaj, Pjeter Smakaj-Abat, Mirash Ndrezaj(Lotaj-Vuksanaj), Fran Dardha-Toplane, Ymer Sterniqi-Kir, Tef Topalli-Plan të cilit gjysma nuk jetojnë.
Pas hapjes së shkollës së mesme në 1972 në
Breglumi, Dukagjini tashmë fillon ngritjen më të lartë të elitës për t'u përfaqesuar denjesisht në Universitete e për të arritur majat e shkences shqipetare e me larg me profesor e intelektuale ne sherbim te kombit, për t'u nderuar mbetet drejtori i shkolles se mesme Prele Grima i cili mund të shënohet si personaliteti i pare i mirëshkolluar ne altarin e dijes.
Me shume ngulje profesor Prele Shytani më referon mesuesit nga të gjitha shkollat e Dukagjinit porse unë në qellimin tim nuk kisha emrat por formen e persosjen e arsimit dukagjinas pa menjanuar disa nga emrat; Lazer e Zef Fusha-Shale, Mirash e Ndue Ndrezaj, Ndue Pal Vata, Fran Dardha, Fran e Kole Cardaku, Lena Fusha, Luigj Shyti, Zef Bari, Ndoc Grima, Kole Gjoka, Lulash Ndoci, Ndue e Pashka Shytani, Pal Kroni, Prele Bregu etj.
Në Pult, Pjeter Selmi, Ndoc Odri, Tereze Brigja, Gjovalin Kodra, Pashko Arra, Ndue Straga, e plot te tjerë por për të perfunduar ne Shosh me pinjollin e nje familje dukagjinese me profesorin Prekë Vuksani i ndarë nga jeta, si dhe prosorët Lazër Kodra, Prel Milani që të dy poet e shkimtarë profesionit.
Por edhe muzika e përdorur edhe e kënduar mjeshterisht nga artistet dukagjinas në shekuj e sot është një shëmbelltyrë e kristalte.
Sikurse nuk mund të shmangem pa përmendur personalitetet me aktivitet politiko-kombetare si, Mark Lula-anetar i Lidhjes se Prizrenit, Mehmet Shpendi, Prof.Kole Prela e deri tek deputeti dukagjinas i zgjedhur dy herë në sistemin demokratik Kole Tonaj, sigurisht edhe plotë të tjerë duke vëndosur të heq me dhjetera emra të referuara nga prof. Shytani.
Duke lënë shume gjëra pa thenë, duke i hequr pjeserisht merakun prof.Preles i cili më kryqezoi me shumë fakte e emra të cilet ja pjestova me dy, me bindje se do rikthehem perseri në Dukagjinin tim te dashur si krenaria e Malesise time.
Vetëm atje në Dukagjin e në krahinat rrotull fryn era e veriut të Naimit te madh, vetëm nga Dukagjini vjen frymezimi i nacionalizmit të shëndoshë kombetare, vetem nga atje buron dashuria e pastër njerëzore, askund më mirë se ne Dukagjin nuk janë mjellur ndjenjat per liri e besimi në Zot. Vertete krenari te jesh dukagjinas me familje te shëjtë të cilët përcjellin te brezat historine, kulturën, traditat e zakonet një frymezim e sherbesë për secilin bashkekombas.
Zoti e bekofte secilen familje dukagjnase! (ribotim)
