17/09/2025
Kostandin Jeromonaku/Mjeshtri i pikturës së kavaletit
Nga Ilirjan Gjika
Kostandin Jeromonaku Ă«shtĂ« njĂ« prej piktorĂ«ve tĂ« njohur tĂ« artit ikonografik nĂ« ShqipĂ«ri me njĂ« akivitet tĂ« gjerĂ« pĂ«rgjatĂ« viteve 1692-1726 (1). Veprat e tij qĂ« dikur dekoronin ikonostaset e kishave dhe manastireve tĂ« ndryshĂ«m, gjenden sot nĂ« Muzeun Historik KombĂ«tar dhe Muzeun KombĂ«tar tĂ« Artit Mesjetar nĂ« Korçë (2). NdĂ«rkohĂ« qĂ« aktivitetin e tij artistik ai e zhvilloi kryesisht si piktor nĂ« gjininĂ« e kavaletit. NĂ« librin e tij, ââMbishkrime tĂ« kishave nĂ« ShqipĂ«riââ, studjuesi Theofan Popa, nĂ« jep njĂ« ââgjeografiââ tĂ« kishave ku ai punoi. TĂ« tilla janĂ« kisha e ââShĂ«n Thanasitââ nĂ« LlĂ«ngĂ« tĂ« MokrĂ«s, nĂ« vitet 1792 dhe 1794; kisha e KosovĂ«s sĂ« Madhe nĂ« Lushnje, nĂ« vitin 1793; katedralja ââFjetja e ShĂ«n MĂ«risĂ«ââ nĂ« VoskopojĂ«, nĂ« vitin 1703; kisha e manastirit tĂ« ââShĂ«n Pjetritââ nĂ« Vithkuq, nĂ« vitin 1710, etj (3). Rreth kĂ«saj veprimtarie, nĂ« studimin ââMbishkrimi dhe piktura e katedrales ââFjetja e ShĂ«n MarisĂ«â nĂ« VoskopojĂ«ââ, po ky autor, shton edhe ikonat e mĂ«dha tĂ« ikonostasit tĂ« kishave tĂ« ââShĂ«n Kollitââ dhe ââShĂ«n Thanasitââ nĂ« VoskopojĂ«, punuar nĂ« vitin 1703; apo ato tĂ« kishĂ«s sĂ« manastirit tĂ« ââShĂ«n Joan Vladimirit nĂ« Elbasanââ, nĂ« vitin 1693 (4). Por pĂ«r kĂ«tĂ« temĂ«, nĂ« studimin ââDisa konsiderata pĂ«r piktorin mesjetar Kostandin Jeromonakuââ, autori Kristofor Naslazi, na jep njĂ« panoramĂ« mĂ« tĂ« gjerĂ« dhe tĂ« plotĂ« tĂ« kishave tĂ« dekoruara me ikona prej tij. TĂ« tilla janĂ« kisha e manastirit tĂ« ââShĂ«n Joan Vladimiritââ (1793), kisha e ââShĂ«n e Premtesââ nĂ« LushnjĂ« (1793), kisha e ââShĂ«n Thanasitââ nĂ« LlĂ«ngĂ« tĂ« MokrĂ«s (1794), kisha e ââShĂ«n MĂ«risĂ«ââ nĂ« VoskopojĂ«, kisha e manastirit tĂ« ââShĂ«n Pjetrit dhe Pavlitââ nĂ« Vithkuq (1710), kisha e ââBurimit JetĂ«dhĂ«nĂ«sââ nĂ« Korçë (1710), kisha e manastirit tĂ« ââShĂ«n Naumitââ nĂ« OhĂ«r (1711) dhe kisha e ââShĂ«n Kollitââ nĂ« VoskopojĂ« (5). KĂ«tĂ« kronologji e plotĂ«son edhe studjuesi Kliti Kallamata, i cili nĂ« librin e tij, ââIkonaââ, shton edhe kishĂ«n e manastirit tĂ« ââShĂ«n MarenĂ«sââ nĂ« LlĂ«ngĂ« dhe katĂ«r kishat e mĂ«dha tĂ« VoskopojĂ«s (6). NdĂ«rkohĂ« nĂ« vitin 2023, nga Laboratori i Restaurimit dhe Konservimit tĂ« Muzeut KombĂ«tar tĂ« Artit Mesjetar nĂ« Korçë, do tĂ« zbulohej edhe njĂ« tjetĂ«r ikonĂ« e kĂ«tij mjeshtri, e cila vinte nga kisha e ââShĂ«n Gjergjitââ nĂ« ShipskĂ« (7). Duhet theksuar se ky piktor pĂ«rmendet pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« nĂ« studimin e Theofan PopĂ«s, ââMbishkrimi dhe piktura e katedrales â'Fjetja e ShĂ«n MarisĂ«â nĂ« VoskopojĂ«ââ, botuar nĂ« vitin 1962, nĂ« Buletinin e Universitetit ShtĂ«tĂ«ror tĂ« TiranĂ«s, Seria Shkencat ShoqĂ«rore (8). MĂ« pas, figura dhe profili i tij krijues do tĂ« trajtohej edhe nga autorĂ« tĂ« tjerĂ«, si: Dhorka Dhamo, Kristofor Naslazi dhe Kliti Kallamata (9). PavarĂ«sisht se pĂ«r jetĂ«n e tij nuk dihet asgjĂ«, nĂ« njĂ« pikĂ« tĂ« gjithĂ« autorĂ«t bien dakort se, Kostandini ka qenĂ« murg, ashtu siç e thekson edhe emĂ«rtimi i tij ââJeromonakuââ.
ââDora e Jeromonak Kostandinit, prej Krishtit 1703. Nga kjo frazĂ« lakonike nuk dalin shumĂ« tĂ« dhana, vetĂ«m se piktori quheshe Kostandin, ishte murg i dorĂ«zuem prift âŠââ, shkruan nĂ« kĂ«tĂ« rast Theofan Popa (10). ââKostantin Ieromonaku qĂ« vetĂ« mbiemri i tij tregon se ka qenĂ« murg, ka pasur njĂ« krijimtari mjaft tĂ« gjerĂ« nĂ« ikonaââ, thekson midis tĂ« tjerave studjuesi Kliti Kallamata. Biles ky i fundit hedh edhe njĂ« tjetĂ«r ide nĂ« librin e tij, ââIkonaââ, ku shkruan: ââDuke qenĂ« se veprimtaria e tij mĂ« e pasur Ă«shtĂ« nĂ« Moskopoli kemi arĂ«sye tĂ« mendojmĂ« se Kostantin Ieromonaku ka qenĂ« murg nĂ« manastirin e ââShĂ«n Joan Prodhromitââ (11). Edhe pĂ«r kombĂ«sinĂ« e tij nuk dihet me siguri, pavarĂ«sisht se Theofan Popa, thekson se: ââ ⊠mund tĂ« ketĂ« qenĂ« shqiptarââ. PĂ«r njĂ« gjĂ« tĂ« tillĂ« ai bazohet te gabimet ortografike tĂ« mbishkrimeve qĂ« Kostandin Jeromonaku ka lĂ«nĂ« nĂ« greqisht, si dhe te radhitja e ikonave tĂ« shenjtorĂ«ve lokalĂ« nĂ« raport me shenjtorĂ«t ndĂ«rkishtarĂ« (12). KĂ«to gabime drejtshkrimore tĂ« disa mbishkrimeve dhe ikonave i evidenton edhe studjuesi Kristofor Naslazi, nĂ« studimin e tij: ââDisa konsiderata pĂ«r piktorin mesjetar Kostandin Jeromonakuââ (13). Po kĂ«shtu, te shkrimi ââInfluenca e shkollĂ«s ikonografike tĂ« Korçës te piktorĂ«t e shek. XIX Mihal dhe DhimitĂ«r Anagnostiââ, ky autor e konsideron Kostandin Jeromonakun, sĂ« bashku me David SelenicĂ«n, Kostandin Shpatarakun, Kostandin dhe Athanas Zofrafin, si mjeshtĂ«r vendas (14). NdĂ«rsa te studimi ââPiktorĂ«t shqiptarĂ« tĂ« shek. XVI-XVIII dhe vepra e tyre nĂ« ShqipĂ«ri dhe vise tĂ« tjera tĂ« Ballkanitââ, autorja Dhorka Dhamo thekson, se: ââFigurat e tij dallohen pĂ«r lĂ«vizje tĂ« pĂ«rmajtura dhe impozanteââ (15). NdĂ«rkohĂ« qĂ« Kristofor Naslazi bĂ«n njĂ« tjetĂ«r pĂ«rshkrim interesant, kur thekson mĂ« tej se: ââNĂ« ikonat e Kostandin Jeromonakut tĂ« bĂ«n pĂ«rshtypje mjeshtĂ«ria e qartĂ« artistike, vizatimi i saktĂ« dhe elegant, finesa qĂ« ndihet nĂ« kalimet e buta tĂ« toneve dhe gjysmĂ« toneve nga hija nĂ« dritĂ«, kompozimi i figurave dhe bota e brendĂ«shme e tyreââ (16). NjĂ« fakt tĂ« tillĂ« e kostaton edhe studjuesi Andrea Llukani. NĂ« librin e tij, ââArti ikonografi nĂ« ShqipĂ«riââ, midis tĂ« tjerave ai shkruan se: ââGjatĂ« viteve qĂ« ushtroi veprimtarinĂ« e tij Kostandin Jeromonaku ka treguar mjeshtĂ«ri tĂ« lartĂ«, kulturĂ« artistike dhe pĂ«rgatitje tĂ« mirĂ« teologjike. TĂ« gjitha kĂ«to karakteristika, por duke u nisur edhe nga mbiemri Jeromonaku vĂ«rtetojnĂ« se ai Ă«shtĂ« formuar si ikonograf nĂ« njĂ« atelie tĂ« dĂ«gjuarââ (17). Po kĂ«shtu, rreth formimit tĂ« tij, Kristofor Naslazi shton se: ââAi i pĂ«rket njĂ« atelieje me pĂ«rvojĂ« dhe me tradita tĂ« pasura, tĂ« cilat nuk kanĂ« munguar edhe nĂ« vendin tonĂ«ââ (18). NdĂ«rsa Theofan Popa rreth pikturimit tĂ« ikonave tĂ« Kostandin Jeromonakut, shton se: ââ âŠ. JanĂ« punĂ« relativisht tĂ« mira, prej dore tĂ« sigurtĂ«, punue me shije tĂ« hollĂ«, me fytyra shprehĂ«se dhe me teknikĂ« punimi shumĂ« tĂ« mirĂ«ââ (19).
NdĂ«rkohĂ« qĂ« si mjeshtĂ«r i pikturĂ«s ikonografike, Kostandin Jeromonaku, shihet nga studjuesit e fushĂ«s si vazhdim i traditĂ«s sĂ« ateliesĂ« sĂ« Onufrit dhe pasuesve tĂ« tij nĂ« zonĂ«n e Beratit (20). ââNĂ« traditĂ«n e krijuar nga Kostantin Ieromonakuââ, do tĂ« mbĂ«shtetej mĂ« pas nĂ« artin e tij, njĂ« nga mjeshtrit miniaturist mĂ« tĂ« shkĂ«lqyer: Konstandin Shpataraku (1736-1759)ââ, thekson nĂ« kĂ«tĂ« rast Kliti Kallamata (21). Po kĂ«shtu, Shpataraku, evidentohet edhe nga Kristofor Naslazi si vazhdues i kĂ«saj tradite, si dhe mĂ« i afĂ«rt pĂ«r nga stili dhe teknika e pikturimit me Kostandin Jeromonakun (22). NdĂ«rkohĂ« qĂ« Kliti Kallamata vĂ«ren njĂ« fakt tjetĂ«r. ââPiktura e Kostantin Ieromonakut ka njĂ« prirje tĂ« theksuar nga shkolla e KretĂ«s, megjithĂ«se nuk dimĂ« pĂ«r kontakte direkte me kĂ«tĂ« shkollĂ«ââ, thekson midis tĂ« tjerave ai (23). PikĂ«risht kĂ«to ishin disa nga konsideratat e disa prej studjuesve mĂ« tĂ« njohur tĂ« artit ikonografik nĂ« ShqipĂ«ri, studime tĂ« cilat kanĂ« patur nĂ« fokusin e tyre edhe veprimtarinĂ« krijuse tĂ« Kostandin Jeromonakut. Gjithsesi do tĂ« jenĂ« kĂ«rkimet e ardhshme qĂ« do tĂ« na japin njĂ« tablo mĂ« tĂ« plotĂ« rreth profilit krijues tĂ« kĂ«tij murgu-prift, mjeshtĂ«r tĂ« pikturĂ«s sĂ« kavaletit.
******
1-Th. Popa, Mbishkrime të kishave në Shqipëri, ASH, Tiranë 1998, f. 60; K. Kallamata, Ikona, K & P. SBILIAS S. A. Athens 1998, f. 29
2-Andrea Llukani, Arti ikonografi nĂ« ShqipĂ«ri, Botimet âTrifon Xhagjikaâ TiranĂ«, 2019, f. 56-60
3-Theofan Popa, Mbishkrime të kishave në Shqipëri, ASH, Tiranë 1998, f. 59-60, 163-164
4-Theofan Popa, Mbishkrimi dhe piktura e katedrales ââFjetja e ShĂ«n MarisĂ«ââ nĂ« VoskopojĂ«, Buletin i Universitetit ShtetĂ«ror tĂ« TiranĂ«s Seria Shkencat ShoqĂ«rore, 3, TiranĂ« 1962, f. 88
5-Kristofor Naslazi, Disa konsiderata për piktorin mesjetar Kostandin Jeromonaku, Monumentet 2, Tiranë 1989, f. 65-82
6-Kliti Kallamata, Ikona, K & P. SBILIAS S. A. Athens 1998, f. 29-30
7-https://www.facebook.com/MuzeuiArtitMesjetar/posts/sh%C3%ABn-marianr-7705kjo-ikon%C3%AB-e-mrekullueshme-pasi-iu-n%C3%ABnshtrua-dhe-nj%C3%AB-egzaminimi-/755120899957509/
8-Theofan Popa, Mbishkrimi dhe piktura e katedrales ââFjetja e ShĂ«n MarisĂ«ââ nĂ« VoskopojĂ«, Buletin i Universitetit ShtetĂ«ror tĂ« TiranĂ«s, Seria Shkencat ShoqĂ«rore, 3, TiranĂ« 1962, f. 82, 87-88
9-Dh. Dhamo, Piktorët shqiptarë të shek. 16-18 dhe veprat e tyre në Shqipëri, Studime Historike, 3, Tiranë 1985, f. 170; K. Naslazi, Disa konsiderata për piktorin mesjetar Kostandin Jeromonaku, Monumentet 2, Tiranë 1989, f. 65-82; K. Kallamata, Ikona, K & P. SBILIAS S. A. Athens 1998, f. 29-30
10-Theofan Popa, Mbishkrimi dhe piktura e katedrales ââFjetja e ShĂ«n MarisĂ«ââ nĂ« VoskopojĂ«, Buletin i Universitetit ShtetĂ«ror tĂ« TiranĂ«s, Seria Shkencat ShoqĂ«rore, 3, TiranĂ« 1962, f. 87
11-Kliti Kallamata, Ikona, K & P. SBILIAS S. A. Athens 1998, f. 29-30
12-Theofan Popa, Mbishkrimi dhe piktura e katedrales ââFjetja e ShĂ«n MarisĂ«ââ nĂ« VoskopojĂ«, Buletin i Universitetit ShtetĂ«ror tĂ« TiranĂ«s, Seria Shkencat ShoqĂ«rore, 3, TiranĂ« 1962, f. 88
13-Kristofor Naslazi, Disa konsiderata për piktorin mesjetar Kostandin Jeromonaku, Monumentet 2, Tiranë 1989, f. 68
14-Kristofor Naslazi, Influenca e shkollës ikonografike të Korçës te piktorët e shek. XIX Mihal dhe Dhimitër Anagnosti, 2000 vjet art dhe kulturë kishtare në Shqipëri, KOASH, Tiranë 2003, f. 299
15-Dhorka Dhamo, Piktorët shqiptarë të shek. XVI-XVIII dhe vepra e tyre në Shqipëri dhe vise të tjera të Ballkanit, Studime Historike, 3, Tiranë 1985, f. 170-171
16-Kristofor Naslazi, Disa konsiderata për piktorin mesjetar Kostandin Jeromonaku, Monumentet 2, Tiranë 1989, f. 67
17-Andrea Llukani, Arti ikonografi nĂ« ShqipĂ«ri, Botimet âTrifon Xhagjikaâ TiranĂ«, 2019, f. 59
18-Kristofor Naslazi, Disa konsiderata për piktorin mesjetar Kostandin Jeromonaku, Monumentet 2, Tiranë 1989, f. 67
19-Theofan Popa, Mbishkrimi dhe piktura e katedrales ââFjetja e ShĂ«n MarisĂ«ââ nĂ« VoskopojĂ«, Buletin i Universitetit ShtetĂ«ror tĂ« TiranĂ«s, Seria Shkencat ShoqĂ«rore, 3, TiranĂ« 1962, f. 99
20-Kristofor Naslazi, Disa konsiderata për piktorin mesjetar Kostandin Jeromonaku, Monumentet 2, Tiranë 1989, f. 81
21-Kliti Kallamata, Ikona, K & P. SBILIAS S. A. Athens 1998, f. 30
22- Kristofor Naslazi, Disa konsiderata për piktorin mesjetar Kostandin Jeromonaku, Monumentet 2, Tiranë 1989, f. 81
23-Kliti Kallamata, Ikona, K & P. SBILIAS S. A. Athens 1998, f. 30