02/12/2025
Ահնիձոր
Ճանապարհը նեղ էր՝ ինչպես մի նախադասություն, որ երբեք չի ավարտվել։ Այն մարդուն ստիպում էր փակել աչքերն ու բացել մի ուրիշ հիշողությամբ։ Մեքենան դանդաղ էր գնում, բայց զգացողությունները շտապում էին ինձնից առաջ՝ ոլորաններով վազելով դեպի աշնան մեջ կորած մի գյուղ, որի անունն անգամ հուշում էր՝ այստեղ մարդիկ լուռ ու խաղաղ են ապրում։ Ճանապարհի երկարությամբ կորացած ծառերն ասես պահպանում էին մի գաղտնիք՝ հին ու մոռացված, ինչպես առաջին համբույրից հետո չգրված նամակը։ Ամեն շրջադարձից հետո աշխարհը մի փոքր սրվում էր, մի քիչ հուզվում էր, ու վերջապես բացվում է գյուղի առաջին շունչը։
Ահնիձորը երազ չէ։ Բայց այն տեսնելու համար պետք է աշխարհից հոգնած լինել։ Տները ցրված էին այնպես, կարծես մի հսկա ձեռք քնած ժամանակ խաղացել էր փայտե խաղալիքներով. մեկը խցկել էր ծառերի մեջ, մեկը դրել էր բաց պատուհանով ժայռի եզրին, մյուսը՝ մոլորված այգու ծաղիկների խորքում։ Ոչ մի տուն չէր կրկնում մյուսին, ինչպես երբեք չեն կրկնվում սիրո պատմությունները։ Ամեն պատ, ամեն դուռ, ամեն շեմք մեկ հոգու համար էր։ Ահնիձորը ոչ թե գյուղ, այլ զգացմունքների կայարան էր հիշեցնում։ Կանգնում էի մի տան դիմաց՝ առանց իմանալու, թե ումն է, բայց զգում էի՝ սա իմն էր։ Միգուցե նախկինում, միգուցե ուրիշ կյանքում։
Մարդիկ քիչ էին, բայց կյանքը շատ էր։ Ծերունին, փայտե սանդուղքով բարձրանալիս, մի պահ նայեց ինձ, ու նրա աչքերը հիշեցրին մի տարեց կնոջ ձեռագիր՝ կիսավարտ, բայց գեղեցիկ։ Կանայք նստած էին տաք գուլպաներով, իսկ ձեռքերն աշխատում էին, կարծես զրուցելիս փորձում էին պահել հոգու ներդաշնակությունը։ Հատուկենտ երեխաները թաքնված էին իրենց տաքուկ տնակներում։ Բայց բոլորն ունեին մեկ ընդհանրություն՝ հյուրընկալություն։ Ոչ բառերով, ոչ ժպիտով, այլ պարզ, հասարակ հյուրընկալություն աչքերում ու օրորուն շարժումներում։ Գյուղում առաջին անգամ էի, բայց այնպիսի զգացողություն կար, կարծես հենց ես եմ տարիներ առաջ լցրել այդ տունը փայտով, այդ պատուհանի վարագույրն իմ ձեռքերով եմ կախել։
Բնությունը… այն չէր, ինչ տեսնում էինք։ Այստեղ բնությունը լսվում էր։ Քարերը ցաքուցրիվ ընկած չէին, այլ փռվել էին՝ հոգնած ու կիսաքուն։ Լեռնալանջերը ոչ թե բարձրանում էին դեպի վեր, այլ մեղմորեն գրկում էին միմյանց, իսկ ծառերը կարծես լուռ վկաներ էին այն բանի, որ աշխարհի մի անկյունում՝ այստեղ, դեռ չի մահացել մարդկայնությունը։ Ամեն բան շնչում էր՝ մեղմ, տաք, ուշադիր։ Եվ հենց այդ շնչի մեջ հանկարծ մի բան փոխվեց․ քամին շոշափեց մարմինս՝ որպես հանկարծ հիշվող մի մոռացված անուն, որ վերադառնում է առանց պատճառի, բայց ճշգրիտ։ Աշունն այստեղ չէր մեռնում, այլ ապրում էր իր վերջին շնչով՝ թողնելով այնպիսի մաքրություն, որ հայտնվում է միայն այն ժամանակ, երբ ամեն բան մոտենում է իր իսկական ավարտին։
Ես քայլում էի անտառներով, որտեղ ծառերը դեռ պահում էին իրենց վերջին տերևները՝ ինչպես սիրահարները, որ հրաժարվել են հրաժեշտ տալուց։ Ամեն ծառի տակ կար մի ստվեր, ու թվում էր՝ նստած է ինչ-որ մեկը, որ չի գնացել ու ինձ է սպասել։ Աշնան արևը հպվում էր հողին՝ ինչպես մերկացած ուսի վրա ընկած համբույր։ Քայլերս դանդաղում էին ոչ թե հոգնածությունից, այլ չփչացնելու այն երաժշտությունը, որն ինքս էլ չէի լսում, բայց զգում էի։ Ամեն ճյուղ, ամեն արմատ մի բան էր հիշեցնում․ մի անէացած աղջիկ, մի չասված խոսք, մի պատմություն, որ չի գրվել, բայց շարունակում է ապրել հենց այստեղ՝ այս հողում։
Տներից մեկի բաց պատուհանից հոսում էր սուրճի հոտը։ Ամբողջ գյուղը ներսում ուներ այդ պատուհանը, և այդ սուրճը՝ վառարանով տաքացրած, շշնջում էր՝ մնա՜...։ Ես նստեցի տան առջևի քարերին, ու թվում էր՝ սիրտս էլ է նստել կողքիս։ Նա, ում մասին չէի խոսում արդեն ամիսներ, հանկարծ հայտնվեց ոչ թե մտքումս, այլ բնության գրկում։ Նրա քայլերն ունեին այս գյուղի փոշին, նրա մազերը՝ այս ծառերի ճյուղերը, նրա լռությունը՝ այս կիրճերի մթնշաղը։ Ու ինչ-որ մի տեղ, այս բոլորի արանքում, հասկացա, որ չեմ եկել փախչելու։ Ես եկել էի հիշելու։
Երբ երեկոն իջավ, Ահնիձորը սկսեց պատմել այն, ինչ ցերեկը թաքցրել էր։ Քամին դարձավ հինավուրց մի ձայն, շների հեռավոր հաչոցը՝ մենակություն։ Մթությունն այստեղ մի տեսակ վերմակի էր նմանվում։ Լույսերը չէին վառվում, այլ դանդաղ ու երերուն ծնվում էին պատուհանների խորքից։ Տները՝ փայտի ու մուրաբայի բույրով, դառնում էին փոքր մոլորակներ, ուր կարելի էր ապրել առանց հարցնելու՝ ի՞նչ է լինելու վաղը։ Գիշերվա գրկում գյուղը չէր փոխվում, այլ ցուցադրում էր իր մյուս երեսը՝ ավելի հանգիստ, ավելի զգացմունքային, ավելի նման նրան, ում սիրել եմ։
Երբ վեր կացա, գյուղը դեռ ինձ էր զննում։ Բայց հիմա՝ այլ հայացքով։ Որպես վիրավոր հոգուս հայելի՝ Ահնիձորը քննեց սրտիս միջի գաղտնիքները, կորուստները, ներումները։ Ես քայլեցի դեպի տունը, որտեղ գիշերելու էի, բայց ճանապարհին ամեն ծառ ինձ հրաժեշտ տվեց, ամեն քարը գրկեց։ Աշունը փաթաթվել էր ուսերիս, ու զգում էի, որ ես էլ դարձա այս գյուղի մի բնակիչ՝ թեկուզ մի գիշերով, թեկուզ մի հուշով։
Երբ պառկեցի հին մահճակալին՝ մոռացված վերմակի տակ, պատուհանից երևում էին լեռները՝ կապտավուն, անխոս ու անհաղթելի։ Աչքերս փակեցի, բայց Ահնիձորը մնաց։ Մնաց նրա շուրթերի ձևով, ում անունը չարտաբերեցի, մնաց ոսկեգույն տերևների ձևով, որ հավաքեցի գրպանումս, մնաց օդի մեջ, մնաց սրտումս․ որովհետև Ահնիձորն ավելին էր, քան մի գյուղ․ դա վերջին վայրն էր, ուր հնարավոր էր սիրել առանց պատահականության, հիշել առանց ցավի, ապրել առանց ժամանակի։ Իսկ այս պատմվածքը դարձավ վերջին բանաստեղծությունը, որ մարդը գրում է միայնակ մնալուց առաջ․․․
