07/04/2023
Copy paste # Bud Rot: Garo Hills o Gue Siani A’selrang aro Dakna Nanggnirang.
6th Apr 2023
Written by MUKTA MANKIN SANGMA
Smt Mukta M Sangma
Tura, West Garo Hills Email: [email protected]
Meghalaya-o gue baganrangko bang’en nikna man’a. Mongsongbate Garo Hills ode kona noksik gimikchi ong’na am’pile guerangko ge’beaha. Mande ni re’na dona man’a dipet onade guerangko a’bri gimik gimik ge’a aro ia gue ge’anichi manderangni man’gnirang namen bang’a aro janggi tangani bewalkoba tang’doataha. Gue ni damrang bilisini bilsina batroroa aro guerangko pale sim’e cha’en bang’an nokdang ba’ku dakenga aro dedrangrangkoba iani tangkachian porainaba dakchakani ong’enga.
Batang gimin bang’gija bilsi dipet an’ching gue sianirangko nikna gita man’enga. South Garo Hills ni Durabanda jolrango bang’en guerang wa’al kamagita chacha bagan gimik, song gimik siangtokaha. Uandaken gipin district rangoba apsan dake gue baganrangni nosto ong’anirangko nikangkuenga. Tura a’bri ja’rekrangko nidoatode Dobasipara, A’konggre, Chunmati jolrangoba guerang bang’en siengaha aro siangroroenga. Unbaksanaba North Garo Hills oba apsankon nikna man’a. Rongram Block ni ning’o donggipa song Waribok ni National High way joljolba apsandake gue baganrangni nosto ong’ako nik na man’a.
Gue pangrangni wa’al kamagita bagan gimik siangani a’selara namjabegipa gueni sabisi ‘Bud Rot’ minggipani a’sel ong’a. Ia sabisi namen namjabea aro ta’rake gue pang’saoni panggipinona batninggipa sabisi ong’a.
Phytophthora palmivora, bud rot sabisiko ong’atgipa‘me’gimu’ (fungi) ong’a aro ia fungal disease ba sabisi,mongsongbate gue chararangoni ong’rongbata. Unbaksanaba, namgija a’arango ge’ani aro gisik seng’giparangni dake nimane (research) gue ge’na tarigimin niamrango ba bewalrango ge’jani a’selba ong’na ama. Sandie poraienigiparang mobile tower ni a’selba ia sabisiko ta’rake jelroroata ine agana gnang, indiba iani bidingo da’o dipet sakki man’srangkuja.
Symptoms/Saani bewal ba chinrang:
Gue pangni ku’chotbatgipa bijak gital ong’katgipa (spear leaf ) rimite be’gome ka’sinsin siangchenggen.Uni ja’man gipin bijakrangba rimite sianggen. Ian bud rot ni skanggipa sabisi man’ani chin ong’a.
Uandake, kuchotoni bibalrangonaba sabisi giproroe manchokgipa bibalrangba apsan size ong’jawa aro ka’sinsin sisropanggen.
Gue pang gimikchiba giprorogen aro bol pang gimikkon nosto ka’e galgen.
Bon’chotao gue ni bijakrang gimikan rimite ran’chetgen aro bol pang gimikan sigen aro bagan gimikni guerangkon rusie galgen.
Garo Hills o Bud rot ong’ani a’selrang ko sulsul niatna:
Infected Planting Materials ba Bud Rot sabisi man’gimin gue chara ko ge’ani a’se ong’rongbata. An’ching Garo Hills o manderang bang’bata somoirangon skatang gipin biaprang chiko gue chara ra’bae palako bree ge’arangko nikna man’a. Ian risky ong’a maina, maibakai bud rot sabisi chara gitalni bijak ba biterango man’chapgenchim ong’ode ua gipin namgipa sabisigri gue pangrangona batrikrikata.
Soil and Weather Conditions: Garo Hills namen mikka wabegipa aro salba ding’aigipa biap ong’a. Indakgipa climate ia sabisiko ong’atgipa me’gimu ko tarake jelrorona on’a.
Poor Sanitation and Unsystematic Cultivation: An’ching bang’bata somoirangon skatang atte gitcherangko rongtale rakkija. Sabisi man’gimin gue bolna jakkalgimin atte gitcherangko jakkalbrinode namgipa gue pangrangonaba batna man’a.
Gue pangrangko 2.7 – 3 metre mang pang ge’saoni ge’gipinona chel’grike ge’na nang’a. An’ching Garo Hills o badia biap donga ba man’a, inditan nangchape guerangko ge’ramramaia. Nangchape guerangko ge’aniara a’a mitimkoba bang’e salopa aro baganrango balwa napna on’ja. Indake ong’genchimode sabisiko jelroraotna dakchaka.
Bud Rot ko champengna dakna nanggnirang:
Bud Rot sabisiko champengani skanggipa dakna nanggnide namnamgipa aro sabisi donggijapa chararangko basee biap namao chi tom’dakgijagipa biaprango ge’anian ong’a. Unbaksana skatang a’aplchiko ra’bae bazaar anti rango palako bree ge’na nangja.
Donsogimin gue ge’ani niam rang gnang. Jekai spacing ba plant to plant, row to row distance ine horticulture techinical term de agana. Uan 2.7 oni 3 metresmang ong’na nanga (Plant x Plant aro Row x Row). Iako ja’rike ge’ode intercropping ba gipin me’su samjak ba bolam biterangkoba ge’chapna man’gen, unbaksanaba mikka wabegenchim ong’oba chi rang name joksole katgen aro balwarangba bagan o napnagita mangen.
Sigimin aro sogimin bibal, bijak bite aro pangrangko niroke akke ba den’e chel’achi so’e galna nanga. Atte gitche rangko rongtale rakkina nanga. Gue pangrangko matatna nangja (wound) maina ia gitan bang’a sabisirang napna altua.
Bud rot gue baganrangko namen rusie galna man’gipa sabisi ong’a. Uni gimin ia sabisinang’ni baganrango a’bachengenga ong’ode Horticulture Professional rangko contact ka’na nanga aro dakchakaniko ra’na nangchongmota.