11/11/2025
"Daa'imni Dhalatu Dhalaa/Dhiira Ta'uu Kan Murteessu, Abbaadha Moo Haadha?"
***********************************************
Saalli daa'ima dhalatu tokkoo dhiiraa fi dhalaa ta’uun hojii Rabbii ta’uus, saayinsiin akka ibsutti saala daa’imaa kan murteessu chromosome abbaa irraa dhufuudha. Chromosome dhiiraa XY yoo ta’u, kan dubartii immoo XX dha. Dhiirti chromosome Y ykn X kennuu danda’a, dubartiin garuu yeroo hundaa chromosome X qofa arjoomti. Kanaaf, saala daa’imaa murteessuu irratti gaheen guddaan sanyii dhiiraa irraa dhufa. Yoo dhiirti chromosome Y kenne, daa’imni dhiira ta’a; yoo X kennu immoo dhalaa taati. Akkuma beekamu, dhiirti yeroo wal qunnamtii takkatti sanyii kormaa miiliyoona shanii ol dhangalaasu. Sanyiiwwan kanneen keessaa tokko qofaatu carraa hanqaaquu cabsuu aragata. Sanyii dhiiraa keessatti chromosome lachuu X fi Y ni argamu. Chromosome Y saffisaan fiiga, garuu yoo hanqaaquu hin arganne dafee du’a. Chromosome X immoo suuta fiiga, garuu hanga guyyaa sadiillee obsaan hanqaaquu eeggachuu danda’a. Yoo wal qunnamtiin osoo hanqaaquun gadi hin lakkifamin raawwatame, chromosome Y dafee waan du’uuf, chromosome X carraa eeggachuu qaba. Yoo hanqaaquun gadi lakkifamtee fi wal qunnamtiin hanga guyyaa lama keessatti raawwatame, chromosome Y saffisaan dursuun dhiira dhalachuu ni danda’a. Haata’u malee, sanyiin dhiiraa saala daa’imaa murteessuu danda’ullee, chromosome X fi Y keessaa kamtu akka irra oolu carraadha. Yoo chromosome Y carraa irra ooluu akka qabaatu barbaadame, tibba hanqaaquun gadi lakkifamuutti dhiyaatanii torbee tokkoof walitti aansuun wal qunnamtii saalaa raawwachuun barbaachisadha.
***********************************************
Kanaaf namoonni haati warraa tiyya dhalaa malee ykn dhiira malee dahuu hin dandeessu jechuun dogoggoraan bultii diigaa jirtan dogogoraan badii ishii malee haadha warraa teessan maqaa balleessurraa of qusadhaa! Dogoggoraan bultii teessan diigurraa of qusadhaan dhaamsa kiyya. Barreeffama kana erga dubbiftan booda share yoo gootan nama hedduu bira gahuuf hubannaa dogoggoraa kana hamma tokko hir'isuuf ni gargaara je'eetin yaada. Share godhaa!
Galatoomaa! Fayyaa dayaa!
Dr. NaafYaad Geetuu
