04/06/2025                                                                            
                                    
                                                                            
                                             ....
___________   _________
👑🇲🇬 Tantara Malagasy 1800–1880
📖 chapitreIII — Ilay Mpanavao Lehibe: RADAMA I (1810–1828)
🔸 Tena vitsy amin’ireo mpitondra Malagasy no lasa angano velona tahaka an’i Radama Voalohany, izay nandimby an-drainy tamin’ny 1810, fony manodidina ny 18 taona monja.
📯 Fantatra ho “Napoléon”-n’i Madagasikara izy — ary tena izany no niheverany ny tenany koa.
🪦 Raha vao niely ny vaovao momba ny fahafatesan’Andrianampoinimerina, dia nihetsika sy nitroatra indray ireo vahoaka voafehy tamin’ny andron-drainy.
⚔️ Ny asa voalohany niandry an’i Radama dia ny namoretana ireo mpioko, indrindra ny Bezanozano tao Ambatomanga, izay betsaka no nandositra ho any atsinanana.
🧱 Na dia nampitoetra ny fahefany tao Imerina aza i Radama, ny tanjony lehibe indrindra dia ny hahazo làlana mankany amin’ny ranomasina, araka ny fampanantenany farany tamin-drainy teo am-pandriana.
🌊 Raha tsy nahazo fidirana mivantana amin’ny ranomasina mantsy ny Merina, dia natahotra sy voazimbazimba matetika tamin’ny fanafihan’ireo manodidina, izay naka andevo mihitsy aza tany Imerina.
💰 Ny mpivarotra merina dia te hanana fifandraisana mivantana amin’ireo Eoropeana, indrindra tamin’ny Seranana Tamatave sy Majunga, sy tamin’ireo Anglisy avy any amin’ny Nosy Masikarena (île Maurice).
🛒 Saingy voatery niankina tamin’ny Bezanozano, Sihanaka, sy Sakalava izy ireo ho mpanelanelana amin’ny fifanakalozana entana toy ny vary, henan’omby, sira, ary fitaovam-piadiana avy any Eoropa.
🏹 Ho an’i Radama, ny fanitarana an’i Madagasikara dia anisan’ny lova avy amin’ny Maroseranana izay nozongoiny, saingy ny fitiavana sy fanajana ny raim-pianakaviana no tena nanosika azy hanatanteraka izany, sy hanaraka ny faminaniana avy amin’ireo mpisikidy.
🧭 Ny ezaka voalohany dia nihazo an’i Tamatave, satria io seranana io dia niha-nanandanja ara-toekarena.
⚠️ Nefa, ny faritra manodidina ny Betsimisaraka dia nanjavona tanteraka ny firaisany.
💥 Tamin’ny taonjato faha-18, i Ratsimilaho no namorona firaisana teo amin’ireo foko Betsimisaraka. Fa tamin’ny andron’i Radama, dia niparitaka ho fanjakana madinika sy nifamely izy ireo.
😓 Ny filoha tsirairay (mpitarika) dia natahotra sao hakorontanin’ny olony ao anatiny koa, ka naka an’i Radama ho mpiaro ny filaminana.
🔀 Tamin’izao fikorontanana izao, dia lehilahy metisy iray atao hoe Jean René no naka an’i Tamatave tamin’ny 1812.
🤝 Izany no nitarika an’i Radama hiditra fifampiresahana diplomaty amin’i Sir Robert Townsend Farquhar, governoran’ny Nosy Maurice.
🇬🇧 Nahafinaritra an’i Farquhar izany satria nifanaraka tanteraka tamin’ny fanirian’ny Anglisy izany:
📦 Hifehy an’i Madagasikara, na hametraka fiantraikany lehibe amin’izay mitranga ao.
🐂 Satria i Madagasikara no loharano tokana amin’ny omby sy vary ho an’i Maurice,
🏭 Ary mandany betsaka amin’ny vokatra avy any Maurice koa i Madagasikara.
⚖️ Ankoatra izany, tian’ny Anglisy i Radama hampitsahatra ny fanandevozana, satria i Madagasikara dia isan’ny loharano lehibe indrindra amin’ny andevo tao amin’ny faritra.
🎯 Sir Robert dia nanao ezaka lehibe ho amin’ny politika anaty nosy, ka izany fifanarahana sy fikasana iraisana amin’i Radama izany dia nanan-kery sy fiatraikany lehibe tamin’ny hoavin’i Madagasikara.
📚 Loharano: Histoire Générale de l’Afrique, Vol. VI – UNESCO
✍️ Nosoratan’i Phares M. Mutibwa – Anjara birikin’i Faranirina V. Esoavelomandroso
📌