07/06/2025
"ॲलन ट्युरिंग: कृत्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत" हे पुस्तक वाचकांच्या हाती देताना मन एकाच वेळी आनंद आणि जबाबदारीच्या भावनेने भरून आले आहे. ॲलन ट्युरिंग – एक असे नाव ज्याने केवळ विज्ञानाच्या इतिहासालाच नव्हे, तर आपल्या दैनंदिन जीवनालाही एक नवी दिशा दिली. संगणक विज्ञान, कृत्रिम बुद्धिमत्ता, सांकेतिक भाषाशास्त्र आणि सैद्धांतिक जीवशास्त्र यांसारख्या अनेक क्षेत्रांमध्ये मूलभूत आणि क्रांतिकारी योगदान देणाऱ्या या विलक्षण प्रतिभावंताचे जीवन आणि कार्य मराठी वाचकांसमोर आणण्याचा हा माझा एक प्रामाणिक प्रयत्न आहे.
हे पुस्तक लिहिण्याची प्रेरणा मला अनेक वर्षांपासून होती. ॲलन ट्युरिंगच्या कार्याबद्दल वाचताना आणि ऐकताना, त्याच्या बुद्धिमत्तेची खोली, त्याची दूरदृष्टी आणि त्याने प्रतिकूल परिस्थितीतही टिकवून ठेवलेली जिद्द मला नेहमीच अचंबित करत आली आहे. ज्या काळात संगणकाची कल्पना करणेही अनेकांना शक्य नव्हते, त्या काळात त्याने 'ट्युरिंग मशीन' आणि 'युनिव्हर्सल ट्युरिंग मशीन' यांसारख्या अमूर्त संकल्पना मांडल्या, ज्या आजच्या प्रत्येक डिजिटल उपकरणाचा सैद्धांतिक आधार आहेत. दुसऱ्या महायुद्धात त्याने 'एनिग्मा' कूटप्रणाली भेदण्यात जी निर्णायक भूमिका बजावली, त्यामुळे लाखो लोकांचे प्राण वाचले आणि युद्धाचा कालावधी कमी झाला. हे त्याचे योगदान अतुलनीय आणि अविस्मरणीय आहे.
परंतु, ॲलन ट्युरिंगचे जीवन हे केवळ त्याच्या वैज्ञानिक यशाचीच गाथा नाही, तर ते आहे एका अत्यंत संवेदनशील आणि काहीशा जगावेगळ्या माणसाच्या वैयक्तिक संघर्षाची, त्याला समाजाकडून मिळालेल्या अन्यायकारक वागणुकीची आणि त्याच्या शोकांतिक अंताची एक हृदयद्रावक कहाणी. ज्या व्यक्तीने मानवजातीला इतके काही दिले, त्याच व्यक्तीला त्याच्या लैंगिक ओळखीमुळे गुन्हेगार ठरवून अमानुष वागणूक दिली गेली. ही केवळ त्याची वैयक्तिक शोकांतिका नव्हती, तर ती होती तत्कालीन समाजाच्या आणि कायद्याच्या संकुचित दृष्टिकोनाची आणि असहिष्णुतेची शोकांतिका.
हे पुस्तक लिहिताना, माझा प्रयत्न राहिला आहे की ॲलन ट्युरिंगच्या जीवनातील वैज्ञानिक, वैयक्तिक आणि सामाजिक पैलूंचा एक संतुलित आणि समग्र आढावा घेता यावा. त्याच्या बालपणापासून ते क्रिस्टोफर मॉरकॉमसोबतच्या त्याच्या मैत्रीपर्यंत, केंब्रिज आणि प्रिन्स्टनमधील त्याच्या संशोधनापासून ते ब्लेचले पार्कमधील त्याच्या गुप्त कार्यापर्यंत, आणि ACE संगणकाच्या योजनेपासून ते मॉर्फोजेनेसिसवरील त्याच्या मूलभूत संशोधनापर्यंत – त्याच्या जीवनप्रवासातील प्रत्येक महत्त्वाचा टप्पा वाचकांसमोर उलगडून दाखवण्याचा मी प्रयत्न केला आहे. तसेच, त्याच्यावर झालेले आरोप, त्याला मिळालेली शिक्षा आणि त्याचे त्याच्या जीवनावरील परिणाम, याबद्दलही सविस्तर आणि संवेदनशीलपणे लिहिण्याचा माझा प्रयत्न राहिला आहे.
ॲलन ट्युरिंगची कथा ही केवळ भूतकाळातील एका वैज्ञानिकाची कथा नाही, तर ती आजच्या आणि भविष्यातील पिढ्यांसाठीही तितकीच महत्त्वाची आणि प्रेरणादायी आहे. त्याची अतूट जिज्ञासा, त्याची कोणत्याही समस्येच्या मुळाशी जाऊन विचार करण्याची पद्धत, त्याची प्रतिकूलतेवर मात करण्याची दुर्दम्य इच्छाशक्ती, आणि त्याने मानवतेसाठी दिलेले योगदान – हे सर्व गुण आजच्या काळातही अत्यंत अनुकरणीय आहेत. त्याचबरोबर, त्याच्या जीवनातील दुःखद घटना आपल्याला समाजातील पूर्वग्रह, भेदभाव आणि असहिष्णुतेच्या धोक्यांची जाणीव करून देतात आणि आपल्याला अधिक न्यायपूर्ण आणि सर्वसमावेशक समाज निर्माण करण्याची प्रेरणा देतात.
हे पुस्तक लिहिताना मी अनेक संदर्भग्रंथ, चरित्रे, लेख आणि माहितीपट यांचा आधार घेतला आहे. त्या सर्वांचा मी मनःपूर्वक आभारी आहे. तसेच, या पुस्तकाच्या निर्मितीमध्ये ज्यांनी प्रत्यक्ष किंवा अप्रत्यक्षपणे सहकार्य केले, त्या सर्वांचेही मी आभार मानतो.
मला आशा आहे की, "ॲलन ट्युरिंग: कृत्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत" हे पुस्तक वाचकांना केवळ ॲलन ट्युरिंगच्या जीवन आणि कार्याची माहितीच देणार नाही, तर त्यांना विचार करण्यास, प्रश्न विचारण्यास आणि आपल्या आजूबाजूच्या जगाकडे एका नवीन दृष्टिकोनातून पाहण्यासही प्रवृत्त करेल. ॲलन ट्युरिंग नावाच्या या 'विलक्षण' माणसाने लावलेला ज्ञानाचा आणि तंत्रज्ञानाचा दिवा आज आपल्या सर्वांचे जीवन प्रकाशमान करत आहे. त्या प्रकाशात, त्याच्या स्मृतींना आणि त्याच्या कार्याला विनम्र अभिवादन!
- तुषार भ. कुटे
Link: https://amzn.in/d/0sszY8H
