19/10/2025
▫️อุปจาระ (उपचार) ขั้นตอนบูชาง่าย ๆ ในวันทีปาวลี
การประกอบพิธีบูชานั้นจะประกอบด้วยขั้นตอนต่าง ๆ ซึ่งเรียกว่า "อุปจาระ" สามารถแบ่งเป็นการบูชา ๕ ขั้นตอน ที่เรียกว่า "ปัญโจปจาระ" หรือ ๑๖ ขั้นตอน ที่เรียกว่า "โษฑโศปจาระ"
บทความนี้จะกล่าวถึงขั้นตอนของการปฏิบัติบูชาเนื่องการเข้าสู่วันทีปาวลี มีการประกอบพิธีกรรมบูชาเพื่อต้อนรับการมาเยือนของพระลักษมี โดยหากใครที่เคยปฏิบัติหรือสามารถปฏิบัติการบูชาได้ทั้ง ๑๖ ขั้นตอนได้อย่างครบถ้วน แอดแนะนำให้ทำแบบ ๑๖ ขั้นตอนเลยครับ เพราะการบูชาในช่วงเทศกาลหรือวันสำคัญนั้นเราไม่ได้กระทำกันบ่อย ๆ แต่เมื่อได้ปฏิบัติแล้วก็อยากให้ปฏิบัติด้วยความเต็มที่และภักดีอย่างที่สุดครับ
แต่สำหรับบางคนนั้นอาจจะไม่สะดวกหรือไม่พร้อมจริง ๆ จะด้วยเหตุสุดวิสัย หรือความไม่สะดวกพร้อม อยากจะปฏิบัติบูชาด้วยความเต็มที่และภักดี อาจจะปฏิบัติด้วย "ปัญโจปจาระ" หรือ การปฏิบัติบูชา ๕ ขั้นตอน
โดยทั่วไปในวันทีปาวลีนั้นทุกคนจะแต่งกายด้วยเสื้อผ้าชุดใหม่ สีสันสดใส สำรวมด้วยกาย วาจา ใจ ไม่ให้มีเรื่องขุ่นเคือง ในช่วงค่ำจะมีการจุดประทีป ตะเกียงดินเผา หรือ ทียา(Diya) ให้สว่างไสวไปทั่วทั้งบริเวณบ้าน ตามแนวระเบียงทางเดิน หรือบริเวณประตูทางเข้าบ้าน แต่หากใครสถานที่นั้นไม่ได้อำนวยต่อการจุดประทีปหรือตะเกียงก็อาจละเว้นครับ อาจจะใช้การประดับตกแต่งด้วยพวกไฟประดับที่เน้นความสว่างหรือให้สีสันที่สวยงาม ตรงนี้ก็อนุโลมตามแบบการประยุกต์ตามยุคสมัยไปครับ หากมีสมุดบัญชีเปิดใหม่ แผ่นเงิน แผ่นทอง อะไรที่เกี่ยวข้องกับความมั่งคั่งร่ำรวย เงินทองนำมาวางไว้ที่โต๊ะบูชาประกอบพิธีกรรมด้วยครับ เป็นคติความเชื่อเพื่อเสริมโชคเล็ก ๆ น้อย ๆ เพื่อความอุ่นใจ ส่วนใครที่จุดประทีปก็อาจมีการท่องสวดด้วยมนตร์ขณะจุดประทีปดังนี้
शुभं करोति कल्याणमारोग्यं धनसंपदा ।
शत्रुबुद्धिविनाशाय दीपज्योतिर्नमोऽस्तुते ॥
ศุภํ กโรติ กลฺยาณมาโรคฺยํ ธนสํปทา ฯ
ศตฺรุพุทฺธิวินาศาย ทีปชฺโยติรฺนโม'สฺตุเต ๚
[ศุภัม กะโรติ กัลยาณะมาโรคยัม ธะนะสัมปะทา ฯ
ศะตรุพุทธิวินาศายะ ทีปัชโยติรนะโมสตุเต ๚
•อันว่าความนอบน้อม(ขอมันจงมี)แด่เปลวไฟแห่งประทีป เพื่อขจัดซึ่งความคิดอันเป็นปฏิปักษ์ให้วินาศไป ขอจงนำมาซึ่งโชคลาภ การอุปถัมภ์ มีเคราะห์ดี สุขภาพ ทรัพย์สมบัติ และความเจริญรุ่งเรืองเถิด
_____
दीपज्योतिः परब्रह्म दीपज्योतिर्जनार्दनः ।
दीपो हरतु मे पापं दीपज्योतिर्नमोऽस्तुते ॥
ทีปชฺโยติะ ปรพฺรหฺม ทีปชฺโยติรฺชนารฺทนะ ฯ
ทีโป หรตุ เม ปาปํ ทีปชฺโยติรฺนโม'สฺตุเต ๚
[ทีปัชโยติห์ ปะระพรหมะ ทีปัชโยติรชะนารทะนะห์ ฯ
ทีโป หะระตุ เม ปาปัม ทีปัชโยติรนะโมสตุเต ๚]
•อันว่าความนอบน้อม(ขอมันจงมี)แด่เปลวไฟแห่งประทีป ขอเปลวไฟแห่งประทีปอันศักดิ์สิทธิ์นี้ขจัดบาปของข้าพเจ้าทั้งหลาย อันว่าประทีปนี้คือปรพรหมัน(ความเป็นจริงสูงสุด เป็นสิ่งสัมบูรณ์) อันว่าประทีปนี้คือชนารทนะ(ผู้ขับไล่ศัตรู)
__________
การปฏิบัติบูชา เริ่มด้วยให้ทำการท่องสวดบทธฺยานมฺ (บททำสมาธิถึง) ด้วยมนตร์ดังว่านี้
या सा पद्मासनस्था विपुल-कटि-तटी पद्मपत्रायताक्षी,
गम्भीरार्तव-नाभिः स्तन-भर-नमिता शुभ्-वस्त्रोत्तरीया ।
या लक्ष्मीर्दिव्य-रूपैर्मणि-गण-खचितैः स्वापिता हेम-कुम्भैः,
सा नित्यं पद्-महस्ता मम वसतु गृहे सर्व मांगल्य-युक्ता ॥
ยา สา ปทฺมาสนสฺถา วิปุล-กฏิ-ตฏี ปทฺมปตฺรายตากฺษี,
คมฺภีรารฺตว-นาภิะ สฺตน-ภร-นมิตา ศุภฺ-วสฺโตฺรตฺตรียา ฯ
ยา ลกฺษฺมีรฺทิวฺย-รูไปรฺมณิ-คณ-ขจิไตะ สฺวาปิตา เหม-กุมฺไภะ,
สา นิตฺยํ ปทฺ-มหสฺตา มม วสตุ คฺฤเห สรฺว มําคลฺย-ยุกฺตา ๚
[ยา สา ปัทมาสะนัสถา วิปุละ-กะฏิ-ตะฏี ปัทมะปะตรายะตากษี,
คัมภีรารตะวะ-นาภิห์ สตะนะ-ภะระ-นะมิตา ศุภ-วัสโตรตตะรียา ฯ
ยา ลักษมีรทิวยะ-รูไปรมะณิ-คะณะ-ขะจิไตห์ สวาปิตา เหมะ-กุมไภห์,
สา นิตยัม ปัท-มะหัสตา มะมะ วะสะตุ คฤเห สรรวะ มางคัลยะ-ยุกตา ๚]
▫️ขั้นตอนของการบูชาทั้ง ๕ ขั้นตอน หรือ ปัญโจปจาระ มีดังนี้
ปัญโจปจาระ (๕ ขั้นตอน)
ขั้นตอนที่ (๑) คนฺธมฺ การถวายเครื่องหอมจุนเจิม
-เจือเครื่องหอมจุนเจิมด้วยน้ำคงคาหรือน้ำบริสุทธิ์ให้มีความหนืด แล้วเอ่ยมนตร์ว่า
ॐ सिन्दुरम् रक्तवर्णश्च सिन्दूरतिलकप्रिये ।
भक्त्या दत्तं मया देवि सिन्दुरम् प्रतिगृह्यताम् ॥
โอํ สินฺทุรมฺ รกฺตวรฺณศฺจ สินฺทูรติลกปฺริเย ฯ
ภกฺตฺยา ทตฺตํ มยา เทวิ สินฺทุรมฺ ปฺรติคฺฤหฺยตามฺ ๚
[โอม สินทุรัม รักตะวรรณัศจะ สินทูระติละกะปริเย ฯ
ภักตยา ทัตตัม มะยา เทวิ สินทุรัม ประติคฤหยะตาม ๚]
และเอ่ยมนตร์ถวายว่า
॥ श्रीलक्ष्मी-देव्यै सिन्दुरम् समर्पयामि ॥
๚ ศฺรีลกฺษฺมี-เทวฺไย สินฺทุรมฺ สมรฺปยามิ ๚
[๚ ศรีลักษมี-เทวไย สินทุรัม สะมรรปะยามิ ๚]
ถวายการแต้มเครื่องหอมจุนเจิมเป็นติลกะเหนือพระนลาฏมูรติ
-อกฺษต การถวายอักษตะ(เมล็ดข้าวสารที่ไม่แตกหัก) คลุกย้อมด้วยผงกุงกุมะ หยิบอักษตะด้วยมือขวาแล้วเอ่ยมนตร์ว่า
अक्षताश्च सुरश्रेष्ठ कुंकुमाक्ताः सुशोभिताः ।
मया निवेदिता भक्त्या पूजार्थं प्रतिगृह्यताम् ॥
อกฺษตาศฺจ สุรเศฺรษฺฐ กุํกุมากฺตาะ สุโศภิตาะ ฯ
มยา นิเวทิตา ภกฺตฺยา ปูชารฺถํ ปฺรติคฺฤหฺยตามฺ ๚
[อักษะตาศจะ สุระเศรษฐะ กุงกุมากตาห์ สุโศภิตาห์ ฯ
มะยา นิเวทิตา ภักตยา ปูชารถัม ประติคฤหยะตาม ๚]
และเอ่ยมนตร์ถวายว่า
॥ श्रीलक्ष्मी-देव्यै अक्षतान् समर्पयामि ॥
๚ ศฺรีลกฺษฺมี-เทวฺไย อกฺษตานฺ สมรฺปยามิ ๚
[๚ ศรีลักษมี-เทวไย อักษะตาน สะมรรปะยามิ ๚]
ถวายด้วยการวางอกฺษตบนรอยแต้มติลกะเหนือพระนลาฏ
__________
ขั้นตอนที่ (๒) ปุษฺป ถวายดอกไม้
-หากเป็นพวงมาลัยดอกไม้ก็ให้คล้องที่พระหัตถ์ หรือองค์มูรติหากสามารถคล้องได้ แต่ถ้าไม่ได้ก็ใส่ถาดบูชาแล้ววางถวายยังเบื้องหน้ามูรติ แต่หากเป็นดอกไม้ที่เป็นดอกไม้ต่าง ๆ ให้หยิบหนึ่งอุ้งมือเต็ม แล้วเอ่ยมนตร์ว่า
यथा-प्राप्त-ऋतु-पुष्पैः, विल्व-तुलसी दलैश्च ।
पूजयामि महा-लक्ष्मि ! प्रसीद मे सुरेश्वरि !
ยถา-ปฺราปฺต-ฤตุ-ปุษฺไปะ, วิลฺว-ตุลสี ทไลศฺจ ฯ
ปูชยามิ มหา-ลกฺษฺมิ ! ปฺรสีท เม สุเรศฺวริ !
[ยะถา-ปราปตะ-ฤตุ-ปุษไปห์, วิลวะ-ตุละสี ทะไลศจะ ฯ
ปูชะยามิ มะหา-ลักษมิ ! ประสีทะ เม สุเรศวะริ !]
และเอ่ยมนตร์ถวายว่า
॥ श्रीलक्ष्मी-देव्यै पुष्पं समर्पयामि ॥
๚ ศฺรีลกฺษฺมี-เทวฺไย ปุษฺปํ สมรฺปยามิ ๚
[๚ ศรีลักษมี-เทวไย ปุษปัม สะมรรปะยามิ ๚]
ถวายดอกไม้ด้วยการคล้องที่พระหัตถ์ หากเป็นถาดบูชาให้วางยังเบื้องหน้ามูรติ หากเป็นดอกไม้ต่าง ๆให้ปล่อยโปรยดอกไม้เหนือมูรติ หรือ จัดวางไว้เบื้องหน้ามูรติ
__________
ขั้นตอนที่ (๓) ธูป การถวายธูป ทำการจุดธูปหรือกำยาน จะจำนวนกี่ดอกก็ได้ แล้วเอ่ยมนตร์ว่า
वनस्पति-रसोद्भूतो गन्धाढ्यः सुमनोहरः ।
आघ्रेयः सर्व देवानां, धूपोऽयं प्रति गृह्यताम् ॥
วนสฺปติ-รโสทฺภูโต คนฺธาฒฺยะ สุมโนหระ ฯ
อาเฆฺรยะ สรฺว เทวานํา, ธูโป'ยํ ปฺรติ คฺฤหฺยตามฺ ๚
[วะนัสปะติ-ระโสทภูโต คันธาฒยะห์ สุมะโนหะระห์ ฯ
อาเฆรยะห์ สรรวะ เทวานาม, ธูโปยัม ประติ คฤหยะตาม ๚]
และเอ่ยมนตร์ถวายว่า
॥ श्रीलक्ष्मी-देव्यै धूपं समर्पयामि ॥
๚ ศฺรีลกฺษฺมี-เทวฺไย ธูปํ สมรฺปยามิ ๚
[๚ ศรีลักษมี-เทวไย ธูปัม สะมรรปะยามิ ๚]
ถวายธูป ด้วยการโบกควันธูปให้เข้าหามูรติ
__________
ขั้นตอนที่ (๔) ทีป การถวายประทีป ทำการจุดประทีปวางลงยังถาดบูชา แล้วเอ่ยมนตร์ว่า
साज्यं वर्ति-संयुक्तं च वह्निना योजितं मया,
दीपं गृहाण देवेशि ! त्रैलोक्य तिमिरापहम् ।
भक्त्या दीपं प्रयच्छामि, श्रीलक्ष्म्यै परात्परायै ।
त्राहि मां निरयाद् घोराद्, दीपोऽयं प्रतिगृह्यताम् ॥
สาชฺยํ วรฺติ-สํยุกฺตํ จ วหฺนินา โยชิตํ มยา,
ทีปํ คฺฤหาณ เทเวศิ ! ไตฺรโลกฺย ติมิราปหมฺ ฯ
ภกฺตฺยา ทีปํ ปฺรยจฺฉามิ, ศฺรีลกฺษฺมฺไย ปราตฺปราไย ฯ
ตฺราหิ มํา นิรยาทฺ โฆราทฺ, ทีโป'ยํ ปฺรติคฺฤหฺยตามฺ ๚
[สาชยัม วรรติ-สัมยุกตัม จะ วหนินา โยชิตัม มะยา,
ทีปัม คฤหาณะ เทเวศิ ! ไตรโลกยะ ติมิราปะหัม ฯ
ภักตยา ทีปัม ประยัจฉามิ, ศรีลักษมไย ปะราตปะราไย ฯ
ตราหิ มาม นิระยาท โฆราท, ทีโปยัม ประติคฤหยะตาม ๚]
และเอ่ยมนตร์ถวายว่า
॥ श्रीलक्ष्मी-देव्यै दीपं समर्पयामि ॥
๚ ศฺรีลกฺษฺมี-เทวฺไย ทีปํ สมรฺปยามิ ๚
[๚ ศรีลักษมี-เทวไย ทีปัม สะมรรปะยามิ ๚]
ถวายถาดบูชาที่มีประทีปเบื้องหน้ามูรติ
__________
ขั้นตอนที่ (๕) ไนเวทฺย การถวายไนเวทฺยมฺ(อาหารสำหรับถวายแด่เทพเจ้า) ให้เตรียมใส่ภาชนะหรือถาดบูชา โดยเครื่องไนเวทยะที่ถวายแด่พระลักษมีนั้นควรเป็นขนมหวานที่ประกอบด้วยน้ำตาลเป็นหลัก หรือน้ำตาลปึก นมส้ม(โยเกิร์ต) นมโค เนยใส ขนมลัฑฑู ขนมโมทกะ เป็นต้น
शर्करा-खण्ड-खाद्यानि, दधि-क्षीर-घृतानि च ।
आहारो भक्ष्यभोज्यं च नैवेद्यं प्रतिगृह्यताम् ।
ศรฺกรา-ขณฺฑ-ขาทฺยานิ, ทธิ-กฺษีร-ฆฺฤตานิ จ ฯ
อาหาโร ภกฺษฺยโภชฺยํ จ ไนเวทฺยํ ปฺรติคฺฤหฺยตามฺ ฯ
[ศรรกะรา-ขัณฑะ-ขาทยานิ, ทะธิ-กษีระ-ฆฤตานิ จะ ฯ
อาหาโร ภักษยะโภชยัม จะ ไนเวทยัม ประติคฤหยะตาม ฯ]
॥ यथांशतः श्रीलक्ष्मी-देव्यै नैवेद्यं समर्पयामि -
ॐ प्राणाय स्वाहा । ॐ अपानाय स्वाहा ।
ॐ समानाय स्वाहा । ॐ उदानाय स्वाहा । ॐ व्यानाय स्वाहा ॥
๚ ยถําศตะ ศฺรีลกฺษฺมี-เทวฺไย ไนเวทฺยํ สมรฺปยามิ -
โอํ ปฺราณาย สฺวาหา ฯ โอํ อปานาย สฺวาหา ฯ
โอํ สมานาย สฺวาหา ฯ โอํ อุทานาย สฺวาหา ฯ โอํ วฺยานาย สฺวาหา ๚
[๚ ยะถาญศะตะห์ ศรีลักษมี-เทวไย ไนเวทยัม สะมรรปะยามิ -
โอม ปราณายะ สวาหา ฯ โอม อะปานายะ สวาหา ฯ
โอม สะมานายะ สวาหา ฯ โอม อุทานายะ สวาหา ฯ โอม วยานายะ สวาหา ๚]
ถวายถาดหรือภาชนะที่ใส่เครื่องไนเวทยะเบื้องหน้ามูรติ
__________
สุดท้ายคือการขอขมาหรือขอประทานอภัยต่อพระลักษมีจากความผิดพลาดระหว่างขั้นตอนการบูชา ทั้งที่รู้หรือไม่รู้ก็ดี
กฺษมา-ปฺรารฺถนา (क्षमा-प्रार्थना)
आवाहनं न जानामि, न जानामि विसर्जनम् ॥
पूजा-कर्म न जानामि, क्षमस्व परमेश्वरि ॥
मन्त्र-हीनं क्रिया हीनं, भक्ति-हीनं सुरेश्वरि !
मया यत्-पूजितं देवि ! परिपूर्णं तदस्तु मे ॥
अनेन यथा-मिलितोपचार द्रव्यैः कृत-पूजनेन श्रीलक्ष्मी देवी प्रीयताम्
॥ श्रीलक्ष्मी-देव्यै अर्पणमस्तु ॥
อาวาหนํ น ชานามิ, น ชานามิ วิสรฺชนมฺ ๚
ปูชา-กรฺม น ชานามิ, กฺษมสฺว ปรเมศฺวริ ๚
มนฺตฺร-หีนํ กฺริยา หีนํ, ภกฺติ-หีนํ สุเรศฺวริ !
มยา ยตฺ-ปูชิตํ เทวิ ! ปริปูรฺณํ ตทสฺตุ เม ๚
อเนน ยถา-มิลิโตปจาร ทฺรวฺไยะ กฺฤต-ปูชเนน ศฺรีลกฺษฺมี เทวี ปฺรียตามฺ
๚ ศฺรีลกฺษฺมี-เทวฺไย อรฺปณมสฺตุ ๚
[อาวาหะนัม นะ ชานามิ, นะ ชานามิ วิสรรชะนัม ๚
ปูชา-กรรมะ นะ ชานามิ, กษะมัสวะ ปะระเมศวะริ ๚
มันตระ-หีนัม กริยา หีนัม, ภักติ-หีนัม สุเรศวะริ !
มะยา ยัต-ปูชิตัม เทวิ ! ปะริปูรณัม ตะทัสตุ เม ๚
อะเนนะ ยะถา-มิลิโตปะจาระ ทระวไยห์ กฤตะ-ปูชะเนนะ ศรีลักษมี เทวี ปรียะตาม
๚ ศรีลักษมี-เทวไย อรรปะณะมัสตุ ๚]
โอม ศานติห์ ศานติห์ ศานติห์
_____
ส่วนการถวายอารตี ก็ขึ้นอยู่กับความสะดวกของแต่ละบุคคลและสถานที่ว่าสามารถทำได้หรือไม่ หากไม่สามารถทำได้ก็อาจจะเพิ่มการสวดมนตราถวายไม่ว่าจะสโตตรัมต่างๆ เพิ่มเติม อย่างบทอัษฏะลักษมีสตุติห์ ที่เป็นการบูชาสรรเสริญพระลักษมีทั้ง ๘ ปาง หรือบท ศรีมหาลักษมี อัษฏกัม สโตตรัม อันเป็นบทสรรเสริญสดุดีทั้ง ๘ บท จากนั้นจึงทำการขอพร เป็นอันจบการปฏิบัติบูชา
ทั้งหมดก็เป็นการบูชาแบบง่าย ๆ ทั้ง ๕ ขั้นตอน ที่แอดคิดว่าทุกคนนั้นสามารถนำไปปฏิบัติด้วยตนเองได้
[ขั้นตอนและมนตร์ที่ใช้กำกับคัดและปริวรรตอักษรจาก Lakshmi Puja Vidhi ของ Drikpanchang]
_______________
ข้อคิดสุดท้ายนี้
ในการปฏิบัติบูชา พระผู้เป็นเจ้าท่านนั้นย่อมรับรู้อยู่เสมอ บางครั้งจึง(อาจจะ)ไม่จำเป็นต้องปฏิบัติตามกฎที่กำหนดไว้ในพระคัมภีร์ทั้งหมดเสมอไป เพราะอาจมีความบกพร่องทั้งในมนตร์และการปฏิบัติ ไม่มีสิ่งใดสมบูรณ์ บางครั้งการปฏิบัติบูชาที่เรียบง่าย ลดความซับซ้อนอันยุ่งเหยิงแต่ยังคงไว้ด้วยขนบอันควร ใช้การภาวนาและการพินิจให้มากกว่าการถวายสิ่งของเพื่อเข้าถึงพระผู้เป็นเจ้า นี่คือหลักสำคัญของการปฏิบัติอันเป็นที่ที่เหล่าสาวกพึงควรกระทำอย่างที่สุด อย่างไรก็ตาม เนื่องจากเรานั้นเป็นสาวกและมีความประสงค์ต่อการบูชา หากผิดพลาดในประการใด จึงขออภัยไว้ ณ ที่นี้ ขอจงโปรดกำจัดอัตตาของเราผู้เป็นสาวก และนำพาเราให้ไปถึงความภักดีและมีความใกล้ชิดต่อพระองค์ด้วยเถิด
เรียบเรียง เขียนโดย : อศฺวกรฺณ
