ناوەندی کوردستان بۆگەشەپێدانی وزە

01/08/2025

هات و هاواری پۆپۆلیستان خەڵاتە یان سزا بۆ نەوت دزان
نەوت و گاز لەم گۆی زەویەدا بۆ بەشێک لە مرۆڤایەتی بۆتە خۆش بەختی و بۆ بەشێکیش بۆتە کارەسات و ماڵوێرانی ،ئەم خۆشبەختی و ماڵوێرانیش دەگەڕێتەوە بۆ بڕیاری سەرکردەی دڵسۆزو خەمخۆری وڵات بۆ خۆشبەختی بەپێچەوانەشەوە بڕیاربەدەستی نەخوێنەوار و نەزان و تاڵانچی گەلەکەی دەیگەیەنێتە دۆخی کارەسات و ماڵوێرانی.

لێرەدا باسەکەمان لەسەر نەوتی کوردستانە بەهۆی نەزانی بڕیاربەدەستان و تێنەگەشتن لەخواستی ئینگلیز لە١٤/٣/١٩٢٥ خاک و خەڵکەکەمان لێکنرا بەعێراقی عەرەبی لەبەرامبەر( ٧٥ )ساڵ ئیمتیازی نەوتی کەرکوک و تاساڵی ١٩٩١ ئەوەی تاوانبێت بەرامبەر نەتەوەکەمان ئەنجام درا.

لەدوای ساڵی ١٩٩٢ تا ٢٠١٣ و نەخۆش کەوتنی ڕەوان شاد سەرۆک مام جەلال نەوتی کوردستان و عێراق بونە مایەی خۆشبەختی و ئاوەدانی و پێشکەوتن چونکە بڕیاربە دەستەکەی سەرکردەیەکی پاک و دڵسۆزو نیشتمان پەروەرو خۆنەویستی و گەل ویست بوو گەلیش لەوپەڕی ڕۆژە زێڕینە کانی مێژووی خۆی دابوو.
بەداخەوە بەخت یاوەری ئەم گەلەستەم دیدە نەبوو خودای گەورە مام جەلالی لێسەندینەوەو ئیتر دوای ئەوە ئەم گەل و نیشتمانە بەئێستاشەوە نوقمی کارەسات و قەیران تائاستی خنکان بۆتەوە.
لەدوای نەخۆشکەوتنی سەرۆک مام جەلال و بەتایبەتی ڕاگەیاندنی ئابوری سەربەخۆو دوو ئاراستە دروست بوو کەئاراستەیەکیان بڕیاردەرانی ئابوری سەربەخۆو و ئاراستە کەی تر ئۆپۆزسیۆنی پۆپۆلیستی بێ بەرنامەی چارەسەری قوڵکەرەوەی قەیرانەکان.

لەخوارەوە هەنگاوەکانی هەردوولا بەوردی شیدەکەینەوە و لێکەوتەوکاریگەریە مەترسی دارەکانیان باس دەکەین:
یەکەم : بڕیاربەدەستانی نەوت:
ئەوانەی دۆسێی نەوتیان گرتە دەست بەهیچ شێوەیەک لە ڕەهەندەکانی ( دەستوری و یاسایی، ئابوری،ییاسی ،سەربازی و ئاسایشی و نێودەوڵەتی ) نەگەشت بوون نەوت بەئاوتێگەشتبوون کەلەبیرێک دەری دەکەیت و بەتانکەر دەیفرۆشیت بەڵام لەگەڵ هەناردەی نەوت و ئابوری سەربەخۆ ئاگری جەهەنمیان لەم هەرێمە بەرداو کارەسات و ماڵ وێرانی روویکردە ئەم وڵاتە تائێستاو ،وەئەم لێکەوتانەی بەدوای خۆیدا هێنا( بڕینی بودجە،گەمارۆی ئابوری،دروست بوونی قەیرانی ئابوری و دارایی کەمەرشکێن،وەستانی پرۆژەکان و بێ مووچەی و برسێتی)لەلایەن بەغداوە لەبەرامبەردا لەساڵی ٢٠١٤ تائێستا بەناشەفافی نەوت دەفرۆشرێت و ئەگەر بەتێکڕا ڕۆژانە (٤٠٠) هەزار بەرمیل نەوت فرۆشرابێت ئەوا مانگانە (١٢)ملیۆن بەرمیل و ساڵانە (١٤٤) ملیۆن بەرمیل و تائێستا زیاتر لە ملیارێک و شەشسەد ملیۆن بەرمیل دەکات و ئەگەر تێکڕا یەک بەرمیل نەوت بە (٧٠) دۆلار حسابی بکەین کەتا سەرو ١٠٠ دۆلاریش ڕۆشت ئەوا بەگوژمەی (١٢٠) ملیاردۆلاری دەکرد بەنرخی بازاڕی جیهانی بەڵام ئەم ئاڵتونی ڕەشە بەنرخی قاچاخ فرۆشراو تەنها خوداو ئەوانە دەزانن کە بڕیاریان بەدەستە داهانەکەی چی لێهاتووە .

لەئەنجامدا هەرێمێکی داتەپیوو تاسەرئێسقان توشبوو بەقەیران و گەلێکی برسی و ماندو بێهیوا سواڵکەری دەستی نەوت دزان و خێری مانگانەی بەغدا ئەگەرلوتف بکەن شتێک بنێرن.

دووەم:ئۆپۆزسیۆنی پۆپۆلستی بازرگانی سیاسی:
لەماوەی ١٥ ساڵی ڕابردوودا ژمارەیەک هێزو و کەسی پۆپۆلیستی بەرژەوەندی خواز لەناوزەلکاوی گەندەڵی و ناشەفافیەت و تاڵانی دزینی نەوتی کوردستان هاتنە دەرەوە خۆیان وەک فریاد ڕەس ناساندو سواری شەپۆلی تورڕەیی خەڵک بون وەک چۆن گەنە دەنیشێت. بەقەد جەستەی ئاژەڵ و خوێنی دەمژێت و قەڵەو دەبێت ئەم هێزەپۆپۆلیستانەش ئاوا لەناوگەندەڵاندا بونەگەنەو نوسان بەجەستەی گەندەڵ کارانەوەو تائێستا خوێن دەمژن و قەڵەو دەبن.

ئەنجام

پانزە ساڵە نەوت تاڵاندەکرێت و نەوت دزان قەڵەو دبەن و توشی هیچ سزایەک نەبوونەوە لەبەرانبەردا پۆپۆلیستەکانیش سەرچاوەیەکی بژێویان دۆزیەوەو ئەوانیش قەڵەو بوون ،ئەزانن بۆ؟؟؟
وەڵامەکەی ئەوەیە هێزەپۆپۆلیستەکان لەجیاتی ئەوەی هەوڵی چارەسەری کێشەکە لەڕوانگەی دەستورو یاساو دادگاکانەوە بدەن و تاوانباران چ لەبەغدا کەدەستور جێ بەجێ ناکەن و نەوت دزانیش کە نەوتی کوردستان بەتاڵانی دەبەن بدەنە دادگا بەسزایان بگەیەنن.
بەڵام ئەم ڕێگا زەرەری بۆ پەزەکان هەیە ئەگەر هێزەپۆپۆلیستەکان ڕێگای دەستورو یاساو دادگاکانیان بگرتایەتەبەر ئەوا کێشەکە کۆتایی دەهات و دژی و تاڵانی نەدەماو سامانی ئەم وڵاتە بۆگەل دەگەڕایەوە بەڵام پۆپۆلیستەکان ئەمەیان نەکردو بۆ مانەوەی دەستکەوتە زۆرو زەزەندەکانیان تەنها بەجنێودان سەنگەریان لەتاڵانچیان گرت هەموومان دەزانین کاتێک کەسێک دژی دەکات هەموو بەهایەکی مرۆڤ بوونی لێدەبێتەوە و ئەگەر سزاکەی بریتی بێت لەجنێو ئەوا بەخەڵات وەری دەگرێت ،جنێو بۆ کەسێک کاریگەری هەیە پاک و بێگەرد بێت قبوڵی جنێوناکات .کاتێک تاوانبارێک بەجنێودان لەلەسێداردان و زیندانی و پێبژاردن ڕزگاری بێت ئەوا ئەو جنێوە بەخەڵات دەزانێت .
لەکۆتاییدا گەشتینە ئەو راستیەی پانزە ساڵە هێزە پۆپۆلیستەکان خەڵاتی تاڵان چیان دەکەن و خەڵکیان لەبڕیار دروستەکە بەلاڕێدا بردووە بونەتە پارێزەری گەندەڵکاران کەواتە ئێستا گەنەو گەندەڵکاران نوقمی دۆلارن ئێوەش هەناسە ساردو بێ هیوان و گەنەکانتان لێ بوەبە فریادڕەس و ئەوانیش دانیان گیرکردوە لەدۆلاری خۆیان .
تکایە تکایە تاکەی بیرناکەنەوەو هەڵیاندەنە زبڵدانی مێژوو وەوە.
مافناس :ڕێبوار محمد ئەمین
ماستەرلەگرێبەستەکانی نەوت وگاز
١/٨/٢٠٢٥

30/07/2025

بۆچی تورکیا پاڵپشتی بە بەکارهێنانی تەواوی بۆری نەوتی کوردستان دەکات؟

تورکیا دەیەوێت عێراق دڵنیابێت لەوەی کە هێڵی بۆری نەوت لە هەرێمی کوردستانەوە بۆ بەندەری جەیهانی تورکیا لەسەر دەریای ناوەڕاست بە توانای خۆی کەڵک وەربگیرێت لە کاتێکدا ئەنقەرە و بەغدا تاوتوێی مەرجەکانی درێژکردنەوەی ڕێککەوتنی بۆرییەکە دەکەن کە لە ساڵی داهاتوودا کۆتایی دێت.

وەزیری وزەی تورکیا ئەلپارسلان بایراکتار وتی : "ئەم بۆرییە توانای نزیکەی یەک ملیۆن و نیو بەرمیل لە ڕۆژێکدا هەیە. لە ئێستادا هیچ هەناردەیەک نی یە نییە. تەنانەت کاتێک کە نەوت هەناردەکراوە ، هەرگیز بە توانای تەواو نەبووە."

بە گوتەی وەزیری وزەی تورکیا، تورکیا پێشنیاری فراوانکردنی ئەو بۆرییە بۆ کێڵگەکانی باشووری عێراق دەکات.

لە زاری بایرەکتەرەوە نووسیویەتی: "مەرج نییە بە تەواوی پڕبکرێتەوە لە نەوتی عێراق، بۆ ئەوەی بگاتە ئەو ژمارانە، بۆرییەکە بە هەر شێوەیەک بێت پێویستی بە گەیشتن بە باشوور هەیە".

تورکیا هەفتەی ڕابردوو ئاماژەی بەوەدا کە هەوڵدەدات دانوستاندن لەسەر ڕێککەوتنی دەیان ساڵە لەگەڵ عێراق بکات بۆ ئەو بۆرییەی نەوت لە کوردستانەوە بۆ جەیهان دەگوازێتەوە، کە زیاتر لە دوو ساڵە هەناردەی نەوتی لەسەر ڕاگیراوە.

بەپێی بڕیارێکی تورکیا کە لە ڕۆژنامەی فەرمیدا بڵاوکراوەتەوە ، ڕێککەوتنی بۆری نەوتی خاوی تورکیا و عێراق بۆ هێڵی کەرکوک بۆ جەیهان لە ٢٧ی تەمموزی ٢٠٢٦ کۆتایی دێت.

هەفتەی ڕابردوو بەرپرسێکی باڵای تورکیا کە ناوی نەهێنراوە، بە ئاژانسی ڕۆیتەرزی ڕاگەیاندووە، تورکیا هەوڵدەدات دانوستان لەسەر ڕێککەوتنەکە بکات، کە بۆ یەکەمجار لە ساڵی 1973 واژۆ کراوە .

بە وتەی ئەو بەرپرسە تورکیایە، “قۆناغێکی نوێ و زیندوو بۆ هێڵی بۆری عێراق-تورکیا سوودی بۆ هەردوو وڵات و ناوچەکە بە گشتی دەبێت”.

هەروەها تورکیا پێشنیاری فراوانکردنی ڕێککەوتنی بۆرییەکانی کردووە بۆ ئەوەی هاوکاری وزە لە بواری نەوت، گاز، کارەبا و پترۆکیمیاییدا بگرێتەوە.

ڕوونە کە وڵاتەکە ناڕازییە لە کەم بەکارهێنانی بۆرییەکە، کە لەو هەناردەکردنەی لەسەری ڕاگیرا لە مانگی ئازاری ٢٠٢٣ , بەهۆی ناکۆکی لەسەر ئەوەی کێ دەبێت ڕێگە بە هەناردەکردنی کورد بدات. سەرەڕای دڵنیایی زۆر لەسەر دەستپێکردنەوەی ڕۆیشتنی نەوتی خاو لەسەر بۆرییەکە، بەڵام لەناو ناکۆکی بەردەوامەکاندا وەستاوە.

ئەنجام

بەبۆچوونی ئێمە ئەم داواکارییە تورکیا لە بەگەڕخستنەوەی بؤری نەوتی کوردستان بەتەواوەتی دوو خوێندنەوەی بۆدەکرێت یەکەم: وەک گوشارێک لەسەر عێراق لەلایەن تورکیا بۆ ئەوەی بەئاسانی و سانایە ڕێکەوتنە نوێ یەکە واژۆبکرێت کەتورکیا کۆمەڵێک داواکاری دەبێت لەم ڕێکەوتنە لەوانە ( وازاهێنانی عێراق لەئەو قەرەبوەی کە١.٥ملیار دۆلارە،کۆتای لەقۆناغی دووەمی دادگای پاریس ٢٠١٨بۆ ٢٠٢٣,کرێی نوێ، فراوانکردنی ڕێکەوتنەکە بۆ بواری گاز،پیشەسازی پترۆکیمیاوی،هێڵی بۆری بەسرە -حەدیسە...هتد ).
دووەم: هەناردەکردنەوەی نەوتی کوردستان لەرێگەی بۆری کوردستانەوە بەسەربەخۆ.و گەڕانەوەی بۆ لێشاوی قازانجی زۆر زەوەندی نەوتی کوردستان، ئەمەش لێکەوتەی مەترسیداری ئابوری و سیاسی دەبێت بۆ کوردستان و بێ پەرچەکرداری عێراق و هاوپەیمانەکانی بەدەر نابێت .
مافناس: ڕێبوار محمد ئەمین
ماستەرلەگرێبەستەکانی نەوت وگاز
٣٠/٧/٢٠٢٥

23/07/2025

23/07/2025

18/07/2025

لە ڕێکەوتنی هەولێر بەغدا دواجار ئیرادەو سەروەری کورد سەرکەوت

دوای ململانێ یەکی تائاستی شکاندنی ئێسک و سەرنەویکردن کە لەلایەن بەغداوە گەمارۆ و چەکی بڕینی موچە بۆسەرنەویکردن و کۆتای هێنان بەسەروەری خەڵکی کوردستان بەڵام دوای خۆڕاگری نزیکەی سێ مانگی خەڵکی کوردستان هەولێرو بەغدا ڕێکەوتن .
دەمەوێت لەم شیکاریەدا ئاماژە بۆ هۆکاری سەرەکی ململانێکەو ئینکارکردنی بەغدا لەمافی دەستوری کوردو ڕۆڵی کورد لەسەندنەوەی ئەم مافە و ڕۆڵی لایەنە سیاسیەکان بەگشتی و یەکێتی نیشتمانی کوردستان لە وەرگرتنەوەی ئەم مافە و دەستنیشانکردنی سەرکەوتنەکانی گەلەکەمان.
هۆکارەکانی دروست بوونی ململانێکان:

دوای ئەوەی بەعس ڕووخاو دەستوری هەمیشەیی عێراق پەسەندکراو زۆرینەی مافەکانی گەلی کوردی تیا سەلمێنرا لێرەوە ململانێکان سەری هەڵدا کەبەم شێوەی خوارەوە بوو :
یەکەم:پیلانەکانی بەغدا دژی کورد:
بەغدا بەچەند شێوەیەک کاری بۆ هەڵوەشانەوەی مافەکانی کورد کرد لەدەستور کرد کەبەم شێوەی لای خوارەوەیە :

١-سڕکردنی دەستورو جێبەجێنەکردنی:
حکومەتی فیدراڵی کەوتە دژایەتی و سڕکردنی دەستورو جێبەجێنەکردنی مافەکانی کورد.بەگشتی و مافەکانی کورد لەبواری وزە (نەوت وگاز) کە خۆی لە مادەکانی (١١٢,١١١)دا دەبینێتەوە ،دەبوایە بەغدا مافی خاوەندارێتی و بەڕێوەبردنی بۆکورد بسەلماندایە بەدوو یاسا کەیاسای نەوت وگاز و یاسای دابەشکردنی داهات نەوتیەکان بوو.
٢- دانانی جێگرەوەی دەستور :
بەغدا پەنای بۆ سێ یاسای سەردەمی بەعس برد کە بەعس لەبواری نەوت دەری کردبوو.
هەروەها چوار پرۆژە یاسایان ئامادەکرد بۆ یاسای نەوت وگاز هەموویان پێچەوانەی ناوەڕۆکی دەستورو مافی گەلی کوردە.
٣-پەرچەکردارو دژایەتی کورد :
حکومەتی بەغدا بۆ کۆتابی هێنان بەو دەستکەوتانەی کورد ئەم هەنگاوانەی گرتەبەر:
ئەلف:چوار پرۆژە یاسا بۆ نەوت و گاز کە پێچەوانەی دەستورە.
ب:تۆمارکردنی سکاڵا لە دادگای فیدراڵی و دواجار بڕیاری هەڵوەشاندنەوەی یاسای نەوت و گازو گرێبەستەکانی کوردستان.
ج:بڕینی بەشەبودجەو سەپاندنی گەمارۆی ئابوری لەساڵی ٢٠١٤ تا ئێستا.
د: تۆمارکردنی سکاڵا لەسەر تورکیا لەساڵی ٢٠١٤و لە٢٠٢٣ هەناردەی نەوتی هەرێمی ڕاگرت.
ه-ڕاگرتنی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێم.
و- بەردەوام هێرش و درۆن و موشەک باران بۆسەرکێڵگەنەوتی و گازیەکان.
ز-پیلان گێڕی بەپشتیوانی وڵاتانی هەرێمی و نێودەوڵەتی.

دووەم:هەوڵەکانی کورد بۆ بەدەستهێنانی مافەدەستوریەکانی:
دوای ئەوەی کورد بێ ئومێدبوو لەبەغدا بۆ سەلماندن و وەرگرتنی مافەدەستوریەکانی ئەم هەنگاوانەی گرتەبەر:
١- دەرچواندنی یاسای نەوت وگازی کوردستان لەساڵی ٢٠٠٧.
٢-دابەشکردنی کوردستان بۆ (٥٧) بلۆکی نەوتی وگازی.
٣- واژۆکردنی (٥٤) گرێبەستی نەوتی گاز لەگەڵ (٤٠) دەوڵەت و کۆمپانیای بیانی.
٤-بەرهەم هێنانی زیاتر لە(٤٠٠)هەزار بەرمیل نەوتی ڕۆژانە و (١٠٥٠)تەن گاز ڕۆژانە.
٥-ڕاکێشانی هێڵی بۆری نەوت وگاز لەکوردستان.
٦- هەناردەی نەوت بۆ دەرەوە.
٧- دابینکردنی گازبۆکارەباو پێداویستی ماڵان.
٨-دەرچواندنی یاسای سندوقی کوردستان بۆ داهاتوو نەوتی یەکان.
٩- وزەی کوردستانی بەستووە بە نەخشەی وزەی جیهانەوە.
١٠- پاڵاوگەی نەوتی و پاڵاوتنی نەوت.

ئەنجام
لەکۆتاییدا ڕێکەوتن کراوە بۆهەناردە کردنەوەی نەوتی هەرێم لەنێوان بەغدا و هەولێر و لەو دەستکەوتانەی کورد بەهێزوبازوی خۆی بەدەستی هێناوە کەلە (١٠)خاڵەکەی سەروە خستمانەڕوو تەنها کورد بەشێک لە نەوتەکەی لەڕێگەی کۆمپانیای سۆمۆوە هەناردەی دەرەوە دەکات کەئەمەش کارێکی دەستوری ئەگەر بەغدا تەواوی ناوەڕۆکی دەستوور لەبواری وزە جێبەجێ بکات. و لەبەرانبەردا کورد بەشەبودجەی خۆی وەردەگرێت کەواتە لەکۆتاییدا کورد بەدەستی خۆی دەستوری جێبەجێکرد لەسەر خاکی خۆی مافی خاوەندارێتی و بەڕێوەبردنی سامانی سروشتی خۆی سەلماند و بەکردارەکی بڕیاری دادگای فیدراڵیشی پوچەڵکردەوە کە دەڵێت یاسای نەوت وگاز و گرێبەستەکانی کوردستان نادەستوریە .
گەلی کوردستان لەکۆتاییدا براوەیە و وەک هێزێکی خاوەن ماف دانوستان دەکات و دەدات وەردەگرێت نەک وەک پاشکۆ چاوەڕێی دەستی بەغدابێت هەرکات بەغدا پابەند نەبوو کورد سامانی سروشتی خۆی لەبن دەستی خۆیدایە.
لەکۆتاییدا پێویستە دەست خۆشی لە هەوڵەکانی لایەنەکانی چارەسەر لەکوردستان بکەین و بەتایبەت ڕۆڵی یەکێتی نیشتمانی کوردستان و سەرۆکەکەی کاک بافڵ تاڵەبانی .
ڕوڕەشیش بۆ ئەوانەی لەکوردستان کەبونە زوڕناکێش و جێبەجێکەری پیلانەکانی دوژمنان و داگیرکەرانی کوردستان کە دەیانەوێت هەرێم لەبۆتەی بەغدا بتوێننەوە.
داواکارم لە بڕیاربەدەستانی هەرێم هەموو دەستکەوتەکانی بەدەست هاتووە بخەنە خزمەتی خەڵکی کوردستانەوە کۆتای بەناشەفافێت و گەندەڵی یانزەساڵی ڕابردوو بهێنن ئەوەی هەیە بیخەنە بەردەست پەرلەمان و خەڵک و حکومەت و مافی خەڵک بگەڕێننەوە بۆخەڵک و پشتیوانی گەلەکەمان بەدەست بهێنن بۆ ڕۆزەسەختەکان.
مافناس : ڕێبوار محمد ئەمین
ماستەر لەگرێبەستەکانی نەوت وگاز
١٨/٧/٢٠٢٥

15/07/2025

09/07/2025

یەکەم کەس بووم وتم ڕەشبینم و ئەنجامی نابێت لە ١٣ڕۆژ پێش ئێستا تازە بەرپرسان و سیاسەت مەداران دەڵێن بەغدا دەیەوێت کۆتایی بە هەرێم بهێنێت و موچەنادات و کات دەکوژێت و بڕیار لەدەستی خۆیدا نی یە

09/07/2025

بەغدا لەڕێگەی کۆتایی پێکهێنانی هەرێمەوە دەیەوێت ئەمریکا دەربکات

کێشەی نێوان کوردو بەغدا بودجەو موچەو پارەو نەوت نی یە لەبنەڕەتدا بەڵکو شەڕی سەلماندنی ئیرادەی سەروەری یە.
حکومەتە یەک لەدوای یەکەکانی عێراق هەر لەساڵی ١٩٢١ وە تا ڕوخانی ڕژێمی بەعس بەهیچ شێوەیەک باوەڕیان بەوە نەبوو کە کورد لەعێراق وەک خاوەن ماڵ و هاوبەش لەخاوەندارێتی و بەڕێوەبردن و بەشدار لەسەروەری بناسن و کوردیش سەری نەوی نەکردووە ئەوانیش بە ئاگرو ئاسن و کیمیا باران و ئەنفال. وەڵامی کوردیان داوەتەوە بەڵام دواجار شکستیان هێناو هەموو ڕژێمە دیکتاتۆرەکان ڕوخان و ڕۆشتنە زبڵدانی مێژوەوە.

عێراقی نوێی دوای ٢٠٠٣ لەنێوان ململانێی بەردەوامی سیاسەتی پێشوو و بەرگری بەردەوامی کورد لەمافەکانی:
ڕوخانی ڕژێمی بەعس لەلایەن هێزگەلێکەوە نەڕوخا کە باوەڕیان بە ئازادی و دیموکراسی و مافی مرۆڤ و مافی چارەنوسی کوردبێت بەڵکو لەلایەن ئەمەریکاوە هاوپەیمانەکانی یەوە ڕووخاو کۆمەڵێک هێزی نوێ بەڵام بەهەمان عەقڵێت و بیرکردنەوەی شوڤێنێتی پێشوو کاریان کردو ئەمانیش هەمان سیاسەتی پێشویان پیادەکرد بەڵام لەبەرئەوەی خۆیان بەعسیان نەڕوخاند و هاتنە سەرسفرەی حازر و دەسەڵاتیان لە نوسینەوەی دەستورو دامەزراندنەوەی عێراقی نوێی بەڕەهای نەبوو هەرلەسەرەتاوە ڕێگری لە نوسینەوەی دەستورو بەشداری کورد لەحکومەتی فیدراڵی بکەن.

عێراقی نوێی و دەستوری هەمیشەیی:
هەرێمی کوردستان وەک هەرێمێکی دیفاکتۆی تەمەن ١٣ساڵ و ئامادە لەگرێبەستێکی کۆمەڵایەتی دا کەناوی دەستوری هەمیشەیی عێراقی ساڵی ٢٠٠٥ لەگەڵ عێراقی نوێی یەکی گرتوە و لەو دەستورەی کە لە(١٤٤ )مادەیەو زۆربەی مافەکانی کوری تیاسەلماوە لەخاوەندارێتی و سەروەری و بەڕێوەبردن دا کە زیاتر لە(٢٣) مادەی بەئاشکرا باسی مافی کورد دەکات.

دەسەڵاتی نوێی عێراق و سڕکردنی دەستور :

دەسەڵات دارانی نوێی عێراق باوەڕیان بەدەستور و جێبەجێکردنی نەبوو چونکە دەربڕی خواستی شۆڤێنی ئەوان نەبوو بۆ سڕینەوەی مافی سەروەری و خاوەندارێتی و هاوبەشی لەبەڕێوەبردنی عێراقی نوێی و بەدەستورێکی سەپاویان زانی و هەر لەیەکەم ساتەکانی پەسەندکردنی دەستور و بەتایبەت لەساڵی ٢٠٠٧ وە بەئاشکرا کەوتنە دژایەتی کردنی دەستور بۆ سەلماندنی مافەکانی کورد لە مادەی ١٤٠ و گەڕانەوەی خاکە زەوتکراوە کانی کوردستان بەشاری کەرکوکەوە و پاشان ڕێگری کردن لەدەرچواندنی یاسای نەوت وگازی فیدراڵی و دابەشکردنی داهاتە نەوتی یەکان بەپێی مادەی (١١١,١١٢)ی دەستور و لەدوای ئەم دوو ڕووداوەوە ململانێکان بەئاشکرا بەڕوونی دەرکەوت و دەستی پێکرد.

بۆچی دۆسێی نەوت و مادەی ١٤٠ کرایەئامانج لەلایەن بەغداوە:
بڕیاربەدەستانی بەغدا بەباشی زانیان بە گەڕانەوەی خاکی نیشتمانی کوردستانی سنوری مادەی ١٤٠ دەبێتە هۆی بەهێزبوونی هەرێمی کوردستان لەڕوی خاک ،خەڵک، ئابوری بەگشتی و وزە بەتایبەتی هەربۆیە کەوتنە دژایەتی بو جێبەجێ نەکردنی مادەی ١٤٠ و گەڕانەوەی خاک و خەڵک و ئاڵتونی ڕەشی کەرکوک و بەکردای نەیان هێشت تائێستا ماددەکە جێبەجێبکرێت و لە١٦ی ئۆکتۆبەری ساڵی ٢٠١٧ کەرکوک و ناوچەکانی تریان خستەوە ژێردەستی خۆیان بەهۆی هەڵەی ڕیفراندۆمی کوردو قۆستنەوەی ئەوهەلەمێژوە نێودەوڵەتی و هەرێمایەتی کەلەدژی ریفراندۆم دروست بوو.

لەلایەکی ترەوە ڕێگریان لە جێبەجێکردنی مادەکانی (١١١,١١٢)ی دەستوری تایبەت بەنەوت وگازو نەیان هێشت یاسای نەوت وگازی فیدراڵی و یاسا ی دابەشکردنی داهات نەوتی یەکان دەربچێت و ڕێگریان کرد لەمافی خاوەندارێتی و بەڕێوەبردن و هاوبەشی ڕاستەقینە لەدۆسێی نەوت وگاز کەدەستور بەکوردی بەخشی بوو ،لەگەڵ ئەم ڕێگری هاوکات هەرچی ڕێگای دەستوری یاسای،دادوەری و پەنابردنی بۆ جێبەجێ کردنی یاساکانی سەردەمی بەعس وە بەکار هێنانی هەموو کارتێکی سیاسی ،ئابوری، سەربازی دژی کورد بۆ کۆتای هێنان بە دەسەڵاتی هەرێم .

کورد و دەست بردن بۆ مافەکانی:
دەسەڵاتی هەرێمی کوردستان لەنیەت و پلانەکانی بەغدا تێگەشتن کەنایانەوێت دەستور جێبەجێ بکەن و هەوڵ بۆ لاوازکردنی هەرێم دەدەن وەک پەرچەکردار و وەرگرتنی مافی دەستوری خۆی لەلایەن پەرلەمانی و حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە هەموو پێداویستیە یاسای و تەکنیکەکان ئامادەکراو نەوت و گاز دەرهێنراوە نەوت هەناردەکرا.

ڕۆڵی هەرێمی و نێودەوڵەتی لەپشتیوانی و دژایەتی جێبەجێکردنی پیلانی بەغدا بۆ کۆتای پێکهێنانی هەرێمی کوردستان :
وڵاتانی هەرێمی و جیهانی پەیوەندیدار بە عێراق لەم باتەدا بونەتە دووبەشەوە کەبەم شێوەی لای خوارەوەیە :
یەکەم : بەرەی پشتیوانی هەرێم و دژی بەغدا:
ئەمەریکا هاوپەیمانەکانی ئامانجیان لەڕوخاندنی بەعس کۆتای پێکهێنانی خۆماڵی کردنی نەوت و گەڕانەوە بۆ هاوبەشێتی لە بەرهەمهێنانی نەوت و گاز بەڵام هەرێمی کوردستان و بەغدا بونە دووبەشەوە لەم ئامانجەی ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی کە هەرێمی بەیاسا هاوبەشێتی لە بەرهەمهێنانی نەوت وگازی لەگەڵ کۆمپانیا ڕۆژئاوایەکان سەلماند بەڵام بەغدا ئەم هاوبەشیەتیەی نەسەلماندو بەردەوام بوو لەسەر سیاسەتی خۆماڵی کردنی نەوت ،لەئەنجامدا کۆمپانیا ڕۆژئاواییەکان لە هەرێم جێگیربوون و هەرێم کەوت بەرەی ڕۆژئاواو و کۆمپانیا ڕۆژئاواییەکان لەعێراق پاشەکشەیان کرد ئامادەنەبون بە بەڵێندەرایەتی نەوت بەرهەم بهێنن .
وڵاتی چین ئەم بۆشاییەی عێراقی قۆستەوە بە هاوکاری ئێران و چین چنگی لە نەوت گازی عێراق گیرکردو هەژموونی خۆی سەپاند بەشێوەیەکی فراوان و عێراق بەئاشکرا کەوت بەرەی چین و دژی ڕۆژئاوا.

دووەم:بەرەی دژی هەرێم و پشتیوانی بەغدا:

بەپێی چەندین بابەت و توێژینەوەو شیکاری ئەو سەلمێنراوە کە بەرەی چین ،ڕوسیاو ئێران پشتیوان و هاوکاری عێراقن و کاربۆکۆتایی پێکهێنانی هەژموونی وڵاتانی ڕۆژئاوا بەسەرۆکایەتی ئەمریکا دەکەن و بۆگەشتن بەئامانجەکەیان هەرێمی کوردستان بە گرێکوێرەی سەرکەوتنیان دەزانن هەربۆیە هەموویان پشتیوانی لەبەغداد دەکەن بۆ کۆتای پێکهێنانی هەرێم و تواندنەوەی لەبۆتەی عێراق دا کاتێک ئەم ئامانجیان بێتەدی ئەوا کۆمپانیا بیانیەکانی ڕۆژئاوا لە هەرێم دەردەکەن و پاشان ئەمریکا لەعێراق دەردەکەن.

هەوڵە کەمەرشکێنەکانی بەغداو هاوپەیمانە کانی چین دژی هەرێم چین:
سەرەڕای هەوڵ و گوشارەکانی سەرەوە کەخستمانەڕوو ئەم زیانانەی تر لەکورد درا:
١-بڕیاری دادگای فیدراڵی بۆ هەڵوەشاندنەوەی یاسای نەوت وگازی هەرێمی کوردستان و گرێبەستە نەوتی یەکانی هەرێمی کە بۆ ڕێگری لە واژۆکردنی گرێبەستی گازی کوردستان و هەناردەکردنی بوو.
٢- ڕاگرتنی بەشەبودجەی هەرێم لەبەرئەوەی هەرێم دۆسێی نەوت و نەوتەکەی ڕادەستی بەغدا نەکرد.
٣- ڕاگرتنی مووچەی هەرێمی کوردستان وەک سزا لەپای واژۆکردنی ئەو دووگرێبەستە گازیەی لە بلۆکی میران و تۆپخانە لەلایەن هەرێم وە لەگەڵ دوو کۆمپانیای ئەمریکی کە بەرەی دژە ئەمریکی بەرهەم هێنانی ئەم گازە بەجێگرەوەی گازوکارەبای ئێران و مانەوەو بەهێزبوونی ئەمریکا دەزانن.

ئەنجام
بێ ئەنجامی کۆبونەوە چڕوپڕ کانی دوو هەفتەی ڕابردووی نێوان هەولێرو بەغداد دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی حکومەتی عێراق بڕیاردان لەدەستی خۆی نی بەو لەدەرەوە بڕیار لە چارەسەری کێشەی نێوان هەولێرو بەغدا دەدرێت و دانوستانەکانی لەژێر فشاری ئەمریکایە و بەغدا بەناچاری دانوستان دەکات و بەم شێوەیە:
یەکەم: بەرەی پشتیوانی بەغدا مەرجیان ڕادەستکردنەوەی تەواوی بەرهەمی نەوت وگازی هەرێمە بەبێ چونە ژێرباری هیچ مەرجێکی بەرانبەر و دواتر کۆنترۆڵکردنەوەی تەواوی دۆسێی نەوت وگازی هەرێم و وەدەرنانی کۆمپانیاکانی وڵاتانی ڕۆژئاوا.

دووە :بەرەی پشتیوانی هەرێم:
ئەم بەرەیە دەیانەوێت چۆن هەرێمی کوردستان هاوبەشێتی بۆ سەلماندون دەبێت بەغدادش لەگرێبەستێکدا ناوەڕۆکی بڕگەکانی گرێبەستی نەوتی هەرێم یان بۆ بسەلمێنێ.

ململانێکە بریتی یە لەدەست شکانەوەی ڕۆژئاواو ڕۆژهەڵات لەدۆسێی نەوت وگازی هەرێم هەر لایەک سەرکەوێت ئەوە هەژموونی خۆی بەسەر هەرێم و عێراق و ناوچەکە دەسەپێنێت. ئەوەی دەمێنێتەوە تاچەند حکومەتی بەغدا بەرگەی فشارەکانی ئەمریکا دەگرێت چونکە دۆخی سیاسی عێراق هێشتا لەبەردەمی شەپۆلی گۆڕانکاریەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە و گۆڵکاری لەناو عێراق لەلایەن ئەمەریکاوە بەستراوە بە ئاستی جێبەجێکردنی داواکاریەکانی ئەمریکا بۆ دوورخستنەوەی عێراق لەهەژموونی ئێران و هاوپەیمانەکانی ئەگەر عێراق مەرجەکانی ئەمریکا بەتەواوی قبوڵ بکات ئەوا ئەوا کێشەی نەوتی هەرێم لەقازانجی خەڵک و ئەزمونەکەی دەکەوێتەوە ئەگەر بەغدا مەرجەکانی ئەمریکا قبوڵ نەکات ئەوا ڕوبەڕوی سزاوشارو گۆڕانکاری دەبێتەوە.
مافناس:ڕێبوار محمد ئەمین
ماستەر لەگرێبەستەکانی نەوت وگاز
٩/٧/٢٠٢٥

07/07/2025

هەڕەشەی کشانەوەی تاک لایەنە چی لێ سەوزدەبێت

دەستکەوتەکانی چین
مەترسی کانی چین
ئایا پشتگیری ناوخۆی و نێودەوڵەتی هەیە

دانوستانەکانی هەولێرو بەغدا بۆ هەناردە کرنەوەی نەوت و ناردنی بەشەبودجەو مووچەی هەرێمی کوردستان تائێستا بەپێی زانیاریەکان شکستی هێناوە و تا سبەینێ نیوەڕۆش دەرفەت هەیە بۆ ڕێک کەوتن .
لەبەرامبەردا بەپێی هەواڵێکی بغداد الیوم پارتی دیموکراتی کوردستان هەڕەشەی کشانەوە دەکات لەبەغدا ئەگەر ڕێکەوتن نەکرێت.

هەرێمی کوردستان بەپێی مادەی ١١٧ی دەستور هەرێمێکی فیدراڵی عێراقەو بەشێکە لەعێراق.بەپێی دەستور هەرێمی کوردستان ناتوانێت لەدەرەوەی عێراق بەردەوام بێت و قپوڵ ناکرێت.
لەدیباجەی دەستووردا هاتوە جێبەجێکردنی دەست دەستەبەری یەکپارچەی خاک وخەڵکی عێراقە.هەرچەند ئەم دیباجە وەک مادەیەکی دەستور دانانرێت.
حکومەتی فیدراڵی عێراق دەستوری جێبەجێنەکردوەو ئامادەنی یە جێ بەجێی بکات .پەیوەندیەکانی بەغداو هەولێر بەشێوەیەکی گشتی گەیشتۆتە بنبەست.

ئایا هەل و مەرجی نێودەوڵەتی و هەرێمی بەتایبەت ئەمەریکا قبوڵی پاشەکشەی کورد دەکات لەبەغداد؟
ریفراندۆم باشترین بەڵگەیە لەڕابردو کەهیچ وڵاتێک پشتگیری کشانەوەی کوردناکات لەبەغداد و ئێستاش هەمان شێوەیە بەتایبەت ئەمەریکا دەیەوێت لەڕێگەی هەرێمی کوردستانەوە هەژمونی تەواوی.خۆی بەسەر عێراقدا بسەپێننێت و بەهیچ شێوەیەک نەک پشتگیری ناکات بەڵکو قبوڵیشی ناکات چونکە دژی بەرژەوەندیەکانی ئەمریکاو هاوپەیما نەکانی یەتی..

ئایا کشانەوە پشتگیری ناوخۆیی هەیە لە هەرێم ؟
لەئێستادا نەجەماوەری خەڵکی کوردستان نە تەواوی حزب و لایەنە سیاسیەکان پشتیوانی کشانەوە لەبەغداد ناکەن چونکە جگە لەئاڵۆزکردنی کێشەکە هیچ دەست کەوتێکی نی یە.

ئایا کشانەوەی پارتی دیموکراتی کوردستان چی لەبابەتەکە دەگۆڕێت؟
بەبۆچوونی من ئەمڕۆ لەکوردستان هیچ هێزولایەنێک ناتوانێت بەتەنها نوێنەرایەتی هەموو خەڵکی کوردستان بکات جگەلە جەماوەرەکەی خۆی،کەواتە کشانەوەی پارتی لەم کاتە تەنها دەربڕی بۆچونی خۆیەتی و جگەلەئاڵۆزکردنی بابەتەکە هیچ سودێکی نیە نمونەی موقتەداسەدرمان هەیە کە کشایەوە هیچ لەمەسەلەکەنەگۆڕاو شوێنەکانیان پڕکرایەوە بۆ پارتیش هەروا دەبێت و لەگەڵ ئەوەشدا تەنها چوار مانگی ماوە بۆ هەڵبژاردن و هیچ لەمەسەلەکەناگۆڕێت و بۆشایی یاسای و دەستوری و ئیداری یەکلاکەرەوە ڕوونادات چونکە هەموو سەرۆکایەتیەکان لە جێگەی خۆیانن و بۆشایی دروست نابێت .
کەواتە ئەگەری کشانەوەی پارتی جگەلە زیان بەتایبەت بۆخۆی و توڕەکردنی ئەمریکا لەخۆی هیچ چارەسەرێکی هەناردەی نەوت و کێشەی بودجەو موچەی لێناکەوێتەوە.
دۆخی دارای و ئابوری کوردستانیش بەرەو خراپترو تاکەناری تەقینەوەی دەڕوات کەتەقیەوەش ئەوسا کارلەکاردەترازێت و ئەمەریکاش بەدوای بەدیلدا دەگەڕێت.

مافناس :ڕێبوار محمد ئەمین
ماستەر لەگرێبەستەکانی نەوت وگاز
٧/٧/٢٠٢٥

07/02/2025

03/02/2025