16/10/2024
لە مەلامستەفا وە بۆ مەسعود!
سەرنج: ئەم نوسینە دۆکۆمێنتارییە، خوێندنەوەیەکی جیاوازە لەو هەموو خوێندنەوانە کە پێشتر دەرهەق بە مێژووی مەلا مستەفا تا دەگاتە مەسعود کراوە، هاوڕێی هێژا و بیرتیژ 'رێبوار رەشید" ئەم لێکۆڵینەوەی نوسیووە کە زۆر خاڵی باڵکێشی تێدایە، پێویست بە خوێندنەوە دەکات. لە چەند بەشێکدا دەبێت، ئەمەی خوارەوە بەشی یەکەمە.
-----------------
مەبەستی ئەم دەقە ئەوەیە کە لە ڕووانگەی جیاوازەوە سەرنج لە ئەو کەس و ڕووداوانە بدەینەوە کە کاریگەریی شایانباسیان لە سەر خەباتی رزگاریخوازیی خەڵکی کوردستان هەبووە و هەیە. پرسیاری سەرەکیش ئەوەیە بۆچی مەلامستەفا کرا بە ئایکۆنی پارتی دیموکراتی کوردستان - عێراق و ئەو پارتەی تەسلیم کرا؟ ئەمە، بە ڕای من، دەبێت پرسیاری هەموو تاکەکەسێک بێت کە بە دەربەست پرسی ئازادیخوازیی کوردەوە دێت لەبەرئەوەی سەرئەنجامی گرینگی لێ دەکەویتەوە.
یەکەم شەڕی شایانباسی پارتی دیموکراتی کوردستان – عێراق (لەمەودوا پارتی) دژی حکومەتی عەبدولکەریم قاسم بوو. حکومەتی عەبدولکەریم قاسم حکومەتی واق وڕماندن نەبوو، بەڵام لە بەراووردی مێژووی عێراق و دۆخی ناوچەکەدا حکومەتێک بوو کە دەیویست ئاشتیی لە عێراق و کوردستان بەرقەرار بێت و بە کۆمەڵێک ڕیفۆرم دەستی پێ کرد کە لە مێژووی عێراقدا بێ وێنە بوون، وەکو سەلماندنی کێشەی کورد و چارەسەرکردنی کە لە پەرەگرافی سێی (3) نوسخەی گەڵاڵەکراوی دەستووری پێشنیارکراودا نووسرا بوو "کورد و عەرەب لە نیشتیمانی عێراقدا هاوبەشن"، هەروەها بۆ قەرەبووکردنەوەی بەشێک لەو زەرەروزیانانەی لە کوردستان کەوتبوون، لەوانە، بڕینەوەی مووچە بۆ هێزی پێشمەرگە، ریفۆرمەکانی کەرتی کشتوکاڵیی و زەویوزار و هتد.
عبدولکەریم قاسم دوژمنی زۆر بوو. لە ناوخۆدا بەعسیەکان و قەومیەکان و لە دەرەوەیش ئەمەریکا و ئینگلیز و ئێران و تورکیا کە زۆر بە جیددیی دژی دامەزراندنی سیستەمی کۆماریی لە عێراقدا بوون لەبەرئەوەی گۆڕانکاریی گەورەی بە دوای خۆیدا هێنا بوو. لە سەروو ئەمانەوە دەوڵەتانی کەنداو ڕکیان لێێ بوو و دەیانویست بە هەر نرخێک بێت لە سەر حوکم لای ببەن، بەتایبەتیی پاش ئەوەی کە گوتی "کوەیت پارێزگایەکی عێراقە و دەیخەینەوە سەر عێراق".
گۆڕانکاریی ڕوویان دەدا و قاسم کەسایەتیەکی بەرچاوی گۆڕانکارییەکان بوو، بەتایبەتیی لەبەرئەوەی وەکو عێراقیەک بیری دەکردەوە نەک ناسیونالیستێکی عەرەب. لە پەنجاکان بەرەو پێشەوە ناسیونالیزمی ڕزگاریخوازی عەرەبیی کە تا ڕادەیەکی باڵا جەمال عەبدولناسر رابەرایەتیی دەکرد بووبوو بە مۆدی سییاسیی.
هاوکات لە ناوخۆی پارتیدا شەڕی دەسەڵات بە جۆری جیاواز هەبووە کە ڕیشەکەی لانی کەم دەگەڕایەوە بۆ پاش کۆنگرەی 4 ساڵی (1959/10/07) کە بەشداربووانی کەسایەتیی چەپ و مایل بە مارکسیزم لێنینیزم ژمارەیان زیاتر دەبن و پارتی بە هەندێک گۆڕانکارییدا دەڕووات کە جێی ئەم باسە نیین..
حبیب محمد کریم دەگێڕێتەوە کە لە سەرەتای 1964 دا پێوەندیی لەگەڵ حکومەتی عەبدولسەلام عارف لە رێگای پارێزگاری سلێمانییەوە (محمود عبدالرزاق) لە قەڵادزێ دەست پێ دەکاتەوە. ئەو وەکو نوێنەری حکومەتی عارف و مەلامستەفا و جەلال تاڵەبانی و نوری شاوەیس وەکو نوێنەری پارتی و دەڵێت کاتێک جەلال تاڵەبانی دەقی وردەکاریی رێککەوتننامەکە دەبات بۆ مەکتەبی سیاسیی، ئەوا مەکتەبی سیاسیی بە توندیی دژ دەبن و لەوێدا جەلال تاڵەبانی لایەنی ئەوان دەگرێت. بیانووی ئەوان ئەوەیە کە ئەو دەقە وەڵام بە داخوازیەکانی خەڵكی کوردستان ناداتەوە و تەنانەت هێرشیش دەکەنە سەر مەلامستەفا کە گوایا تەسلیم بە حکومەت بووە.
بەڵام ئەم گێڕانەوەیە ناڕاستە. حەبیب محەمد کەریم بازی بە سەر زانیاریەکاندا داوە، چونکە شێخ مەحمەدی کارێزە پێوەندیی ڕاستەوخۆی نێوان مەلامستەفا و حکومەتی عارف بووە کە سەر بە حکومەت بووە و جاشی ئەو زەمانە بووە. ئەو سەرەتای پێوەندییگرتن بووە لە نێوان حکومەتی عارف و مەلامستەفادا. مەسەلەی ئاگاداریی و ئاگاداربوونی جەلال تالەبانی زۆر دوای بڵاوکردنەوەی بەیاننامەی مەلامستەفا و عەبدولسەلام عارف بوو.
لە ڕاستییدا حبیب محەمد کریم راستیی نەنوسیووە. بەیاننامەکە بە جالال تاڵەبانی نەدراوە بیبات بۆ مەکتەبی سیاسیی، بەڵکو یەکسەر راستەوخۆ لە 1964/10/02 لە سەر ڕادیۆی بەغداد بڵاوکراوەتەوە. وا پێ دەچێت مەلامستەفا بە د. مەحمود عەلی عوسمان و حەبیب محەمەد کریم و عەلی سنجاری نووسیبێت. بەیاننامەکە لە سەر ڕادیۆی بەغداد دەخوێنرێتەوە. لەوێوە مەکتەبی سیاسیی گوێیان لێ بووە و دایچڵەکاندوون. ئەوە بووە بە هۆی نیگەرانیی و تووڕەبوونیان. هەمووان دەزانن کە مەکتەبی سیاسیی حیزبێک تەنیا لەبەرئەوە تووڕە نابێت کە دەقێکی پێشنیارکراوی بدرێتێ ڕای خۆی لە سەر بڵێت!
مەلامستەفا بانگەواز دەکات کە لەگەڵ سەرۆککۆمار ڕێککەوتووە بۆ چارەسەرێکی نیشتیمانیی و کە سەرۆککۆمار پیاوێكی موسڵمانە و موسڵمانیش جێی متمانەیە و داوای لە برایانی پێشمەرگە کوردووە کە بگەڕێنەوە بۆ لای ماڵ و منداڵ و کاری شەرەفمەندانەی خۆیان.
حەبیب محەمەد کەریم دەڵێت پاشان مەکتەبی سیاسیی دێن و بە شێوەیەکی نیمچەنهێنی (شبه سریە) لە سەرەتای مانگی چوار (4) دا لە ماوەت کۆنفرانسێک دەگرن و تیایدا داوای لێستادنەوە/ داماڵینی دەسەڵاتەکانی مەلامستەفا وەکو سەرۆکی پارتی دەکەن
ئەم گێڕانەوەیەش هەر راست نییە، چونکە مەکتەبی سیاسیی بە ئاشکرا لە ماوەت کۆدەبنەوە و بە ئاشکراش داوای ستاندنەوەی متمانەیان لە مەلامستەفا کردوە، ئەگینا هەر هەمووی نهێنی دەبوو.
دیارە داوایەکی وا ژاوەژاو و ورتەورت و بێنەوبەرەیەک لە ناو ئەندامان و پێشمەرگەدا دروست دەکات. لیژنەی باڵای پارتی بۆ چاوەدێریی و پشکنین پێشنیاری بەستنی کۆنگرەی شەش لە ماوەت دەکات و دەکەوێتە هامشۆ لە نێوان ماوەت و سەنگەسەردا کە بارەگای مەلامستەفای لێ دەبێت. حبیب دەڵێت مەکتەبی سیاسیی هەر بیانوویان هێناوەتەوە کە گوایە کۆنگرەیەکی وا و بەو جۆرە لە ژێر هەڕەشەی مەلامستەفادا کۆنگرەیەکی دروست نییە و بەشدار نابن. لە سەرەتای مانگی 1964/7 دا کۆنگرە بێ ئەوان دەبەسترێت و لەوێدا یەکێک لە بڕیارەکان ئەوە دەبێت کە ئەوانەی بەشدار نەبوون هەموو دەربکرێن و مەلامستەفا بکرێتەوە بە سەرۆک و مەکتەبێکی سیاسیی نوێ هەڵبژێردرێت و حەبیب محمد کریم بکرێت بە سکرتێر و هتد. پاش کۆنگرە مەلامستەفا داوایان لێ دەکات لە ماوەت بڕۆن و ئەو شتانەی هەیانە تەسلیم بە پارتی بکەنەوە. پاش ئەوەی کە مەکتەبی سیاسیی بە نەخێر وەڵام دەدەنەوە هیڕش دەکرێتە سەریان و لە ماوەت دەریان دەکەن و پەنا دەبەن بۆ ئێران و لە هەمەدان نیشتەجێ دەکرێن. (سەرچاوە 1)
گێڕانەوەکە ناڕاستیی زۆری تێدایە. ئەم باسە گرینگە مێژووییە لە شێوەی گێڕانەوەیەکی زۆر کورت و پڕ کەموکورتییەوە لە زمانی حبیب محمد کریم ـەوە دەیبیستین کە لە کەسە هەرە نزیکەکانی مەلامستەفا بووە، بەڵام بیستنی هەر پێویستە. نووسەر ساڵی 1998، واتە 34 ساڵ پاش ئەم ڕووداوە، ئەم کتێبەی نوسیووە و هێشتا دەرفەتی نەبووە ڕوونی بکاتەوە کە چۆنە پاش ماوەیەکی کورت ڕۆڵی ئەم دوو لایەنە دەگۆڕێنەوە، ئەمیان دێتەوە بۆ لای حکومەتی عێراق و باڵی مەلامستەفاش بۆ هەتاهەتایە ڕوو دەکاتە ئێران. هەروەها ئاماژەش بەوە ناکات کە زۆرینەی ئەوانەی لەو کۆنگرەیەدا پۆستی جیاوازیان وەرگرت لە رۆژانی ئاییندەدا دژ بە مەلامستەفا وێستانەوە.
بە پێی تێگەیشتنی من ئەم پرسە زۆر گەورەترە لە خولاسەکردنەوەی کێشەی کورد لە جوگرافیایەکی بەرتەسکدا و دەبێت لە دەرەوەی شانۆی سیاسیی باشووری کوردسستان لە ئەم پرسە بڕووانین و لە ڕەهەندێکی هەرێمیی و جیهانییەوە شی بکەینەوە و تیایدا تیشک بخەینە سەر کوردستانی گەورە کە لە نادیاریی خۆیدا لە ڕاستییدا باسە سەرەکییەکەیە و هەوڵ دەدەم ڕۆشنایی بخەمە سەر.
ئیسرائیل و ئەمەریکا نەیانویستووە (ئێستایش ئارەزوویەکی وا ناکەن!) پارتێکی کوردیی هەبێت کە سەربەخۆ بیر بکاتەوە و هەوڵ بۆ بە دیموکراسیکردنی عێراق و دەستپێکردنی ڕیفۆرم بدات. چونکە بۆ ئەوان زۆر گرینگ بوو کە دەوڵەتانی دیکتاتۆر و فاشیست و کۆنەپەرستی ناوچەکە، لەوانە ئێران و تورکیا کە هاوکات پێوەندییان بە پرسی کوردەوە هەبوو (هەیە!)، وەکو خۆیان بمێننەوە. بەو مانایەی کە ئاسایشیی نەتەوەیی و سەروەریی سنوورەکانیان و سەقامگیریی ناوخۆییان بپارێزرێت. جا بۆ ئەوەی ئەو دەوڵەتانە وەکو خۆیان بمێننەوە دەبووایە ڕێگا لە پێشکەوتنی عێراق بگیردرایە. پاراستنی سەنگەری تورکیا و ئێران لە لاوازکردنی عێراقەوە دەستی پێ دەکرد و بۆ بەئەنجامگەیاندنی ئەو کارە تەنها پارتیان لەبەر دەستتدا بوو. ئەو بڕیارەکە لە ناو خەباتی ئازادیخوازیی باشووری کوردستاندا پوازێک لە کۆنەپەرست و تاڵانچی بۆ قازانجی خۆیان دروست بکەن، ستراتیژیک و درێژخایان بوو. ئەمە تا ئێستایش کە ئەم دێڕانە دەنووسم واقیعێکی تاڵە کە بە دەیان و سەدان ملیارد دۆلار لە سامانی کورد دەدزرێت.
پێشینەکە ڕوونە، شەڕی مەلامستەفا دژ بە حکومەتی عەبدولکەریم قاسم هیچ پێوەندیەکی بە پرسی کوردەوە نەبووە، بەڵکو لە سەر ئەنجامی دنەدانی ئێران و تورکیا بوو کە سێ قازانجیان لێ دەکرد. یەکێکیان ئەوەبوو کە سەر لە حکومەتێکی تا ڕادەیەکی باڵا نیشتیمانیی و ئارەزوومەند بە ڕیفۆرم تێک بدەن و ناچاری بکەن بچێتە ڕیزی خۆیانەوە و رەگەزپەرست بێت و کورد بە ڕەسمیی نەناسێت. بۆ تورکیا و ئێران هێشتنەوەی ئەو دۆخە بە زەرەری کورد لە هەموو شتێک پێویستتر بوو. دووهەمیان، هونەری جێبەجێکردنی ئەو کارە ئەوە بوو کە بە خەنجەر و خوێنی کورد بیکەن دەنا خۆیان هەرگیز نەیاندەتوانی. سێهەمیان ئەوەیە کە ئێران و تورکیا وەکو دۆستی ئەمەریکا و ئیسرائیل پایەی خۆیان زیاتر دەچەسپاند. بە تایبەتیی لەو مانایەدا کە ئەمان لە ناوچەکە تاکە ئەڵتەرناتیڤی سیاسیین و پشتوپەنای ئیسرائیلیش بوون. تورکیا یەکەم دەوڵەتی ئیسلامیی بوو کە ددانی بە دەوڵەتی ئیسرائیلدا نا کە هێشتا ئیسرائیل ساڵێک بە سەر بە دەوڵەتبوونییدا تێ نەپەڕیبوو (1949) و ئێرانیش دووهەم دەوڵەتی ئیسلامیی بوو کە شوێنپێی تورکیای هەڵگرت (1949).
بە واتایەکی ڕوون دەوڵەتی تورکیا و دەوڵەتی ئێران کە لە ڕووی ڕووبەری زەمین و دانیشتووانەوە دوو داگیرکاری سەرەکیی کوردستانن، لە هەرە سەرەتای دامەزراندنیەوە دۆستی سەرەکیی ئیسرائیل بوون. بۆ ئەمەریکا و ئیسرائیل ڕاگرتنی ئەو دوو دۆستە کۆنەپەرستە شەڕەنگێزە کە لە مێژوودا خوێنخواری گەلان بوون، هەڵبژاردەی ستراتیژیک بوو لە ڕۆژهەڵاتی ناویندا. لەلایەکی دیکەوە هەر وەکو ئەوە گرینگ ئەوە بوو کە نفوزی یەکیەتیی سۆڤیەت لە ناوچەکە لاواز بکەن و گەمارۆی ئەو دەوڵەتە عەرەبیانە بدەن کە ڕوو لە پێشکەوتنخوازیی و ئازاادیخوازییبوون.
ئەو کاتە هاوکات سەردەمی ماککارتیزم بوو. ماککارتیزم بە ناوی جۆزێف ماککارتی ناوزەند کرابوو کە سێناتۆرێکی کۆنەپەرستی پارتی کۆمارییەکان بوو. ماککارتیزم ئەو دیاردە فاشیستیە ئەمەریکاییە بوو کە دژ بە بزووتنەوەی کۆمۆنیستیی و چەپ و ئازادیخوازیی لە ئەمەریکا لە پەنجاکان و شەستەکاندا ئەمەریکای کرد بوو بە دۆزەخ. جۆزێف ماککارتی Joseph McCarthy هەر سیناتۆرێکی ئاسایی بوو، بەڵام توانی بیرۆکەیەکی گشتگییر لە ئەمەریکا هەڵبخرێنێت کە گوایا هەرچی دامەزراوەی ئەمەریکایی هەیە لە زانکۆکان و خوێندنگاکان و یانە وەرزشییەکانەوە تا دەگاتە هۆلیۆد و هتد هەر هەموویان لەلایەن کەسانی چەپ و سۆسیالیست و کۆمۆنیستی ئەمەریکاییەوە کە سیخوڕیی بۆ یەکیەتیی سۆڤیەت دەکەن زەفەریان پێ بردراوە و ئەمەریکا لە ژێر ئەو هەڕەشەیەدایە کۆمۆنیزم دەستی بە سەردا بگرێت. لەو بەینەدا بە هەزاران ئەمەریکایی بێ تاوان، کە بە گشتیی کەسایەتیی ئازادیخواز و گۆڕانخواز بوون و بێگومان لە هەرە بەرچاوترین لە ڕۆشنبیرەکانی سەردەم بوون، دوووچاری ڕاوەدوونان و زیندان و شێتخانە و خۆکوشتن و لەناوبردنی شێوەی فیزیکیی و دەروونیی کران. هەر بە پێی ئایدیۆلۆژیی کۆماریی هەروەهاش دژ بە بزووتنەوەی ئازادیخواز و پێشکەوتنخوازی ژنان بوو. ئەم مێژووە بە مێژووی ڕەش لە ئەمەریکا دادەنرێت و چەندین کتێبی لە سەر نووسراوە و فیلمی لە سەر بەرهەمهێنراوە.
کێشەکە لەوەدا بوو کە ئەم شاڵاوە ترسناکەی ماککارتیزم هەر لە ناوخۆی ئەمەریکادا نەبوو، بەڵکو تەواوی جیهانی گرتبووە و لە زۆر وڵاتی جیهاندا بوو بوو بە هۆی هەڵگیرسانی شەڕ و نانەوەی پشێویی و ناسەقامگیریی سیاسیی و ئابووریی. لە ڕاستییدا بووبوو بە دکتۆرینێکی سیاسیی ستراتیژیک بۆ سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریکا.
ستراتیژیی ئەمەریکا و ئوروپای ڕۆژئاوا ئەوەبوو کە لە دەرەوەی سنووری خۆیشیان دەست لە هەموو جۆرە لایەنێک بووەشێنن کە لە بەرەی خۆیان و لە بەرەی ڕاست و کۆنەپەرست و فاشیست نەبێت. ڕاستە چەند ساڵێک پێش ئەوە ئەمەریکا دژ بە بەرەی فاشیزمی ئەڵمان و ژاپۆن شەڕی کردبوو بەڵام ئێستا لە ترسی نفوزی سۆڤیەت و بزووتنەوەی چەپی ئازادیخواز ئامادەبوو هەموو شتێک بە پێچەوانەوە بکات، نموونەی بەرچاو ئەو کرێدیتە ئابووریی و سیاسییە گەورەیە بوو کە پێشکەش بە فرانکۆی فاشیستی لە ئیسپانیا کرد.
