22/01/2024
داهێنانی ئەدەبی و زیرەکی دەستکرد .. ئا: حیکمەت مەعرووف
لە ئێستادا یەکێک لە داهێنانە دیار و نوێکانی بواری تەکنەلۆژیا، زیرەکی دەستکردە، کە بە خێراییەکی زۆر بەرەو پێشەوە دەڕوات، بەشێوەیەک هەندێکجار هەست دەکەین پێیڕانەگەین، ئەوکاتەی هەست بەوە دەکەین لێی نزیک بووینەتەوە، لە هەمانکاتدا هەست دەکەین لێمان دوور دەکەو‌ێتەوە و جێمان دەهێڵێت!
زیرەکی دەستکرد، بە خێرایی خۆی بە ژیانی مرۆڤدا دەکات و تا ئاستی داگیرکردن، داگیریی دەکات. تێکەڵ بەکۆی بوارە جیاوازەکانی ژیانی مرۆڤ بووە و وا چاوەڕوان دەکرێت لە داهاتوویەکی زۆر نزیکدا ببێت بە دووانەی مرۆڤ و نەتوانین دەستبەداری ببین.
زیرەکی دەستکرد چییە؟
زیرەکی دەستکرد، بریتییە لە هاوشێوەکردنی زیرەکی مرۆڤ بەهۆی ئامێرەوە، بە تایبەت سیستمەکانی کۆمپیوتەر. بەکارهێنانە تایبەتەکانی زیرەکی دەستکرد بریتیین لە سیستەمە پسپۆڕییەکان (Expert Systems) و چارەسەری زمانە سروشتییەکان (Natural Language Processing) و ناسینەوەی قسەکردن (Speech Recognition) لەگەڵ دیدگا یان ڕووانینی ئامێری (Machine Vision).(١)
یان بریتییە لە زانستی دروستکردنی ئامێرەکان، کە بتوانن وەک مرۆڤ بیر بکەنەوە، کارگەلێک دەکەن کە بە زیرەکی دادەنرێن. بە پێچەوانەی مرۆڤەوە، تەکنەلۆژیای زیرەکی دەستکرد لە توانایدایە چارسەری بڕێکی یەکجار زۆر لە داتاکان، بە ڕێگەی جیاواز و جۆراوجۆر بکات. ئامانج لە زیرەکی دەستکرد ئەوەیە، بتوانێت شتگەلێکی وەک ناسینەوەی شێوازەکان (Recognize Patterns)، وەرگرتنی بڕیاڕەکان (Make Decisions)، و دادوەریی (Judge) وەک مرۆڤ بکات.
ئارونا پاتام، سەرۆکی بەشی زیرەکی دەستکرد و زانستی داتاکان، لە ناوچەی ئاسیا و زەریای هێمن و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، دەڵێت: زیرەکی دەستکرد بابەتێکە دەیان ساڵە لە فەلسەفە و هەندێشەی زانستیدا گفتوگۆی لەبارەوە کراوە، بەڵام لە ئێستادا بەخێرایی بووەتە ڕاستی. لە ساڵی (٢٠١٧)ەوە زیرەکی دەستکرد بووە ناوێكی ناسراو (مألوف) و لە سەردێڕیی هەوڵەکاندا باسی دەکرا، کۆمپانیای گووگڵ بە ملیارەها دۆلاری لە گەشەپێدانی زیاتری بەرنامەکانی زیرەکی دەستکرددا خەرج کرد. ئەم تەکنەلۆژیایە، چەند بوارێکی سەرنجڕاکێش دەگرێتەوە، هەر لە چۆنییەتی دیزاینکردنی ئامێرە زیرەکەکانەوە تا دەگاتە ئەو شێوەیەی لە داهاتوودا دەمانبێت، ئەم ئامێرانە بەشێویەک زۆر دەبن، کە لە مرۆڤ بەربڵاوتر دەبن! نموونەی ئەمەش ئەوەیە، کاتێک سیری (Siri) پێتدەڵێت کەی لە شارەکەتدا باران دەبارێت!؟ (٢)
ڕەنگە تا ئەو شوێنەی زیرەکی دەستکرد دەتوانێت هەموو ئەو کارانەی سەرەوە بکات، کە لە پێناسەکاندا هاتووە، شتێکی ئاسایی بێت و مرۆڤ بتوانێت هەزمی بکات، بەڵام کاتێک زیرەکی دەستکرد بتوانێت وەک هونەرمەندێکی شێوەکار تابلۆ بکێشێت و وەک نووسەرێک چیرۆکێک بنووسێت! ئیتر ئەوکاتە دەگاتە ئاستێک، مرۆڤ دەست بخاتە ژێر چەناگەیی و بکەوێتە بیرکردنەوەیەکی قووڵەوە، هەزاران پرسیار لە مێشکیدا گوزەر بکەن و بڵێت: ئەبێت داهاتوو چۆن بێت؟
تۆی خوێنەری ئەو چەند پەرەگرافەی پێشەوە، لەگەڵمدا بەردەوام بە و بزانە زیرەکی دەستکرد، چۆن چووەتەناو داهێنانە ئەدەبییەکان و لە نووسینی چیرۆکێکدا بەشدار بووە و ئەو چیرۆکەش خەڵاتی (ئەکوتاگوا)ی ئەدەبی بەدەست هێناوە!
ڕۆژی چوارشەممە (١٧ / ١ / ٢٠٢٤)، ئاهەنگی دابەشکردنی خەڵاتی (ئەکوتاگوا) لە تۆکیۆی پایتەختی یابان بەڕێوە چوو. (خەڵاتی ئەکوتاگوا) یەکێکە لە بەناوبانگترین خەڵاتە ئەدەبییەکان لە یابان، بڕاوەی ئەمساڵ چیرۆکێک بوو بەناونیشانی (تاوەری میهرەبانی لە تۆکیۆدا)، ئەم چیرۆکە لە لایەن چیرۆکنووس (ڕی کودان)ەوە نووسراوە. لیژنەی دادەوەری خەڵاتەکە بڕوایان وا بوو، چیرۆکەکە گەیشتووەتە پلەی کامڵبوون و ئەستەمە هیچ کەموکوڕییەکی تێدا بدۆزرێتەوە!
ئەوەی جێگەی سەرنجە، (ڕی کودان)ی تەمەن (٣٣ ساڵ)، لە کاتی وەرگرتنی خەڵاتەکەدا وتی: لە کاتی نووسینی ئەم کتێبەدا، هەموو تواناکانی زیرەکی دەستکردی بەکارهێناوە، بەشیوەیەک لە سەدا پێنج (٥ %)ی کتێبەکەی لەو ڕستانە پێکهاتووە کە لە لایەن زیرەکی دەستکردەوە نووسراوە و ئەم بە تەواوی کۆی ڕستەکانی وەک خۆی لە چیرۆکەکەیدا بەکارهێناوە.
ڕی کودان دەڵێت: بەرنامەی چات جی پی تی (ChatGPT) هەستاوە بە نووسینی ئەو لە سەدا پێنجەی چیرۆکەکەی، کە باس لە داهاتوو دەکات. پێیوایە، چات جی پی تی، لە دەرخستنی تواناکانیدا لە بواری نووسیندا یارمەتی داوە!(٣)
زیرەکی دەستکرد چەندین جار لە کتێبەکەی (کودان)دا دەردەکەوێت، کە لە تۆکیۆی داهاتوودا چی ڕوودەدات، باس لە زیندانێک دەکات لە شێوەی تاوەردایە و لە لایەن تەلارسازێکەوە دیزاینکراوە، کە بێزارە لە زیادەڕۆییکردنی کۆمەڵگە لە لێبوردەییدا.
***
1) www.techtarget.com
2) Aruna Pattam, Artificial Intelligence, defined in simple terms, www.hcltech.com, September 16, 2021.
٣) الفائزة بأهم جائزة أدبیة یابانیة تقر باستخدامها (ChatGPT) في الکتابة، العربي الجدید، (www.alaraby.co.uk)، ١٩ / ١ / ٢٠٢٤.
