03/10/2025
❤️🩹
Монголын мөрөөдлүүд лааны гэрэлд унтарсаар байх уу, лабораторийн гэрэлд асах уу?
1995 он. Арван жилийн сурагч байхад Монгол хэлний багш маань “Ирээдүй” гэсэн зохион бичлэг бичих даалгавар өгч билээ. Тог тасарсан тул лааны гэрэлд сууж, ирээдүйн тухай мөрөөдлөө бичиж байсан минь санаанд тод үлджээ. Тэр үед би 2020 онд Монголын сансрын нисгэгчид Хүрэл тогоотоос хөөрч, өөр оддын аймагт шинэ гариг нээн түүнийг “Сарос” (грекээр - “давталт”) гэж нэрлэх тухай бичсэн юм. Энэ нь нэгэн цагт дэлхийг байлдан дагуулж байсан Монголчууд XXI зуунд шинжлэх ухаан, технологиор дахин “давталт” хийж тэргүүлж чадна гэсэн итгэлийн бэлгэдэл байлаа.
2005 он. Миний сансрын мөрөөдөл биелээгүй ч би шинжлэх ухааны замыг сонгон, Нидерландын Philips Research Lab-д судлаачаар ажиллаж эхэлсэн. Тэнд олон улсын ирээдүйн хэрэглэгчдэд зориулагдах шинэ бүтээгдэхүүн хэрхэн хамтын оюун ухаан, нэгдсэн хүчээр өндөр технологийн паркад бүтээгддгийг биеэр мэдэрч, суралцаж байлаа.
Тэр үед Монголд ч Мэдээллийн Технологийн Үндэсний Парк - National Information Technology Park байгуулагдаад хэдхэн жил болж, инноваци, стартапын ойлголт дөнгөж дэлгэрч эхэлсэн үе. Залуус эрч хүчтэйгээр нэгдэн ажиллаж, өнөөдөр Монголын нэрийн хуудас болсон хэд хэдэн компанийн эхлэл эндээс тавигдсан юм. Жишээлбэл, Монголын e-commerce болон хүний нөөцийн салбарт тэргүүлэгчдийн нэг болсон Zangia.mn-ийн эхлэл, бизнесийн сүлжээний платформ BizNetwork–ийн гараа, үүлэн технологийн том тоглогч болсон Fibo Cloud, шинэ үеийн мэдээллийн орон зайг тодорхойлсон Unread Media, мөн “Шарк Танк”-аар олонд танигдсан Ч.Анар, Датакомын Д.Энхбатын инкубатор дахь туршлага гээд олон бүтээлч санаачилга, Монголын шилдэг энтрепренерүүд эндээс төржээ.
Энэ бүхэн Монголын IT Park-ийг зөвхөн нэг барилга бус, харин олон зуун залуусын мөрөөдөл, анхны туршилт, бүтэлгүйтэл, амжилтын түүхийг багтаасан үнэ цэнтэй орон зай болгожээ.
Гэвч бусад орны жишгээр улам тэлж, үндэсний хэмжээнд шинжлэх ухаан, инновацийн парк болгон хөгжүүлэхийн оронд энэ ганц байр нь байнга булаацалдааны бай болж ирсэн нь харамсалтай. Хэрэв бодлогын түвшинд жинхэнэ дэмжлэг үзүүлсэн бол өнөөдрийн Монгол хэд дахин олон стартап, дэлхийд өрсөлдөх бүтээгдэхүүнтэй байх боломжтой байлаа.
2025 он. Өндөр технологи, инноваци зөвхөн хувь хүний авьяас бус, төрийн бодлого, урт хугацааны хөрөнгө оруулалтаар дэмжигдэж байж амжилттай хөгждөг нь дэлхийн туршлагаас харагдаж байна.
- АНУ жил бүр 900 тэрбум ам.доллар R&D-д зарцуулж, зөвхөн DARPA нь 4 тэрбумаар инновацийн эрсдэлтэй туршилтуудыг санхүүжүүлдэг.
- Израиль ДНБ-ийхээ 6.3%-ийг R&D-д зарцуулж, стартапын эхний зардлын 85% хүртэл хувийг төрөөс татаасаар дэмждэг.
- Нидерландын Эйндховен хот — ердөө 250 мянган хүн амтай ч “Brainport” экосистемийн хамтын ажиллагаагаар Европын өндөр технологийн төв болсон. Өнөөдөр жил бүр 30 тэрбум орчим евро экспортолж, Нидерландын хувийн хэвшлийн R&D-ийн ихэнхийг бүрдүүлдэг бөгөөд нийт патентын талаас илүүг дангаараа эзэлж байна.
Харин Монгол Улс өнөөдөр ДНБ-ийхээ ердөө 0.1–0.2% буюу 20–30 сая ам.долларыг R&D-д зарцуулж байна. Энэ нь олон улсын жишгээр нэг дунд түвшний компанийн жил бүрийн судалгааны төсөвтэй дүйх хэмжээ юм. Үүний зэрэгцээ Улаанбаатар хотын төсөв 765 сая ам.долларт хүрсэн ч утаа арилаагүй, түгжрэл буураагүй, иргэдийн тухтай, тайван аюулгүй орчин сайжраагүй хэвээр байна.
Энэ бол зөвхөн тоо биш — бидний ирээдүйд чиглэсэн хөрөнгө оруулалт хэр өчүүхэн байгаагийн илэрхийлэл.
Хятадын жишээ
1980-аад оноос Хятад улс Шинжлэх ухаан, Технологийн Паркуудад (жишээ нь, Zhongguancun) системтэй хөрөнгө оруулалт хийж эхэлсэн. Өнөөдөр Huawei, Lenovo, DJI зэрэг дэлхийн брэндүүд тэндээс төрж, дэлхийн зах зээлд тэргүүлж байна. DJI-ийн дрон өнөөдөр дэлхийн иргэний нисгэгчгүй нисэх зах зээлийн 70%-ийг дангаар эзэлж буй нь нэг парк, нэг зөв бодлогоос ямар том боломж гардагийг харуулна.
Нидерландын жишээ - Эйндховены загвар
Эйндховен хот ганцхан компани дээр тулгуурлаагүй, харин бүхэл бүтэн экосистемийн хамтын ажиллагаагаар өссөн. Төр, их сургууль, хувийн хэвшлийн “гурвалсан холбоо” тогтолцоо, Өндөр Технологийн кампусын (High Tech Campus-ийн) нээлттэй инноваци, боловсролын шаталсан талентын дамжлага, болон төр-орон нутгийн хамтарсан их хэмжээний хөрөнгө оруулалтын багц (жишээ нь €2.5 тэрбумын “Project Beethoven”) нь жижиг хотыг Европын өндөр технологийн гол зангилаа болгон хувиргасан. Өнөөдөр Brainport бүсийн экспорт Монголын нийт ДНБ-ээс давсан бөгөөд энэ нь урт хугацааны системтэй бодлогын хүчийг тод харуулдаг.
Монгол ба Сансрын мөрөөдөл
1981 онд Монгол Улс Ж.Гүррагчаагаа сансарт Союз‑39‑өөр нисгэж, Азийн тав дахь, дэлхийн 10 дахь сансрын нисгэгчтэй болж байсан бахархалт түүхтэй. Гэвч түүнээс хойш бид энэ салбарыг хөгжүүлээгүй. Харин Хятад 1990-ээд оноос тасралтгүй хөрөнгө оруулж, 2003 онд өөрийн сансрын нисгэгчийг бие даан хөөргөсөн бөгөөд өнөөдөр байнгын сансрын станцтай болсон дэлхийн цөөн орны нэг.
Сансрын технологи өнөөдөр зөвхөн пуужин биш харин эдийн засгийн өргөн хэрэглээ болсон хиймэл дагуулын интернетээр алслагдсан сумдыг холбох, бэлчээр, усны нөөцийг хянах, уур амьсгалын өөрчлөлтийг тооцоолох, мал аж ахуйн бүтээмжийг нэмэгдүүлэх зэрэг бодит шийдлүүдийг авчирна.
Монголын сонголт
Хэрэв бид өнөөдрийнхөө ирээдүйг зөвхөн баяр наадам, хувийн өчүүхэн ашиг сонирхлоор солиод байвал мөрөөдлүүд лааны гэрэлд үе, үеэрээ унтран замхарсан хэвээр байх болно. Харин шинжлэх ухаан, технологид хөрөнгө оруулж, МТ Парк зэрэг нэгжээ хумих бус тэлж, шинжлэх ухааны хотхон болгон өргөжүүлбэл бид зөвхөн утаа, түгжрэлээ шийдэхээс гадна дэлхийд өрсөлдөх шинэ салбарыг бий болгож чадна.
Жич: Өнөөдрийн Хяналтын шатны шүүхийн шийдвэр нь хувь хүний өчүүхэн эрх ашиг бус, улс эх орон, ирээдүй хойч үеийнхээ төлөө гарна гэдэгт итгэж байна. Энэ бүхний төлөө зоригтойгоор тэмцэж буй IT Park-ын захирал Zolzaya Jargalsaikhan-даа болон мөрөөдлийнхөө төлөө тэмцэж буй бүх хүмүүст амжилт хүсье!✊
