30/10/2025
နှစ်၃၀ကျော်အတွင်း ပထမဆုံးအကြိမ် နျူကလီးယားလက်နက်စမ်းသပ်မှုပြန်လုပ်ဖို့ ဒေါ်နယ်ထရမ့် ညွှန်ကြား
အေတီ/BVJ-၃၀အောက်တိုဘာ၊၂၀၂၅
ရုရှားနဲ့တရုတ်တို့လို အခြားနိုင်ငံတွေနဲ့ ရင်ပေါင်တန်းနိုင်ရေးအတွက် နျူကလီးယားလက်နက် စမ်းသပ်တာတွေ ပြန်လုပ်ဖို့ အမေရိကန်စစ်တပ်ကို ညွှန်ကြားထားကြောင်း အမေရိကန် သမ္မတ ဒေါ်နယ်ထရမ့်က ပြောပါတယ်။
“အခြားနိုင်ငံတွေကလဲ စမ်းသပ်နေကြတာဆိုတော့ တန်းတူရည်တူဖြစ်သွားအောင် နျူကလီးယား လက်နက်စမ်းသပ်မှုတွေပြန်လုပ်ဖို့ စစ်ဘက်ကလူတွေကို ညွှန်ကြားထားပါတယ်။” လို့ တရုတ်သမ္မတရှီကျင့်ဖျင်နဲ့ တောင်ကိုရီးယားမှာ မတွေ့ဆုံခင်ချိန်လေးမှာ သူ့ရဲ့ လူမှုကွန်ယက် အကောင့်ကနေ တဆင့်ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။
အမေရိကန်နိုင်ငံဟာ ၁၉၉၃ခုနှစ်ကစပြီး နျူကလီးယားလက်နက်စမ်းသပ်မှုတွေ ရပ်နားထားပါတယ်။ ရုရှားရဲ့ နျူကလီးယားစွမ်းအင်သုံး ဒုံးကျည်စမ်းသပ်မှု ကို ဒေါ်နယ်ထရမ့်က ကန့်ကွက်ရှုတ်ချခဲ့အပြီး ရက်ပိုင်းအတွင်းမှာပဲ ထရမ့်ရဲ့ အထက်ပါပြောဆိုမှု ပေါ်ထွက် လာတာပါ။ဒါပေမယ့် အဲ့ဒီလက်နက်စမ်းသပ်မှုဟာ နျူကလီးယားလက်နက်စမ်းသပ်မှု မဟုတ်ဘူးလို့ ရုရှားဘက်ကငြင်းထားပါတယ်။
တရုတ်သမ္မတရှီကျင့်ဖျင်နဲ့ တွေ့ဆုံပြီး တောင်ကိုရီးယားနိုင်ငံက အပြန်ခရီး Air Force One လေယာဥ်ကြီးပေါ် ရေက်တော့ နျူကလီးယားလက်နက်စမ်းသပ်မှု ဘယ်နေရာမှာလုပ်မလဲဆိုတာ နောက်ပိုင်းမှာ ဆုံးဖြတ်မယ်လို့ ဒေါ်ထရမ့်ကပြောပါတယ်။
ဒီရာစုနှစ်အတွင်းမှာ မြောက်ကိုရီးယားနိုင်ငံကလွဲလို့ ဘယ်နိုင်ငံကမှ နျူလက်နက်စမ်းသပ်တာတွေ ဆက်မပြုလုပ်ကြတော့ကြောင်း ၊မြောက်ကိုရီးယားဆိုရင်လဲ နျူလက်နက်စမ်းသပ်မှုကို ၂၀၁၈ခုနှစ်နောက်ပိုင်း ဆက်မလုပ်တော့ကြောင်း လက်နက်ထိန်းချုပ်ရေးအသင်း (ACA) က ထုတ်ပြန်ထားပါတယ်။
နျူကလီးယားလက်နက်ထိမ်းချုပ်ရေးနဲ့ပတ်သက်ပြီး အမေရိကန်ရပ်တည်ထားတဲ့ မူဝါဒကို ထရမ့်ရဲ့ ကြေညာချက်က ပြောင်းပြန်လှန်လိုက်သလို ဖြစ်သွားပါတယ်။အမေရိကန်က နျူကလီးယား လက်နက်စမ်းသပ်မှုကို ၁၉၉၂ခုနှစ်မှာ နောက်ဆုံးပြုလုပ်ခဲ့ပြီးနောက် နှစ်၃၀ကြာ ရပ်ဆိုင်းထားပါတယ်။
နျူလက်နက်အများဆုံးပိုင်တဲ့ နိုင်ငံတွေက ဘယ်နိုင်ငံတွေလဲ
အမေရိကန်မှာ အခြားနိုင်ငံတွေထက် နျူကလီးယားလက်နက်ပိုများတယ်လို့ ထရမ့် ကပြောပါတယ်။နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံချင်းစီက သူတို့ပိုင်ဆိုင်တဲ့ နျူကလီးယားထိပ်ဖူးအရေအတွက် အတိအကျကို လျှို့ဝှက်ထားကြပေမယ့် အမေရိကန်သိပ္ပံပညာရှင်များအဖွဲ့ချုပ် (FAS) ရဲ့ အဆိုအရ ရုရှားမှာ နျူကလီးယားထိပ်ဖူး စုစုပေါင်း ၅၄၅၉ ခုခန့်ရှိပြီး၊အမေရိကန်မှာ ၅၁၇၇ ခုခန့်ရှိတယ်လို့ သိရပါတယ်။ အမေရိကန်အခြေစိုက် ACA အဖွဲ့ရဲ့ ခန့်မှန်းချက်ကတော့ အနည်း ငယ်ပိုများပြိး၊ အမေရိကန်မှာနျူကလီးယားထိပ်ဖူး ၅၂၂၅ ခန့်ရှိပြီး ရုရှားမှာ ၅၅၈၀ ခန့်ရှိတယ်လို့ဆိုပါတယ်။
နျူကလီးယားထိပ်ဖူး ၆၀၀ ခန့်ရှိတဲ့ တရုတ်နိုင်ငံက နျူကလီးယားလက်နက် တတိယ အများဆုံးပိုင်ဆိုင်တဲ့နိုင်ငံဖြစ်ပြီး၊ပြင်သစ်နိုင်ငံမှာ ၂၉၀၊ယူကေမှာ ၂၂၅ ခု၊ အိန္ဒိယမှာ ၁၈၀၊ ပါကစ္စတန် ၁၇၀၊ အစ္စရေးနိုင်ငံ ၉၀ နဲ့ မြောက်ကိုရီး ယားနိုင်ငံမှာ ၅၀ အသီးသီးပိုင် ဆိုင်ထားကြကြောင်း FAS ရဲ့ အစီရင်ခံစာမှာ ဖော်ပြထားပါတယ်။
အမေရိကန် think tank အဖွဲ့ Center for Strategic and International Studies (CSIS) ရဲ့ အဆို အရ ပြီးခဲ့တဲ့ ငါးနှစ်အတွင်း တရုတ်နိုင်ငံရဲ့ နျူကလီးယားလက်နက်ပိုင်ဆိုင်မှုဟာ နှစ်ဆတိုးလာပြီး ၂၀၃၀ခုနှစ်မှာ တရုတ်နိုင်ငံက နျူလက်နက် ၁၀၀၀ ကျော်အထိ ပိုင်ဆိုင်လာမယ်လို့ ခန့်မှန်း ထားပါတယ်။ အခုအချိန်အထိတော့ မြောက်ကိုရီးယားကလွဲရင် အဓိက နျူကလီးယားလက်နက်ပိုင်ဆိုင်တဲ့နိုင်ငံကြီးတွေ အားလုံးက ၁၉၉၀ ပြည့်နှစ်တွေကတည်းက နျူလက်နက်စမ်းသပ်မှုတွေ ရပ်ဆိုင်းထား ခဲ့ကြပါတယ်။
အမေရိကန်နှင့် ရုရှားတို့အကြား ချုပ်ဆိုထားတဲ့ နျူကလီးယားလက်နက်စာချုပ် သက်တမ်းကုန်ခါနီး ရက်တစ်ရာပတ်ဝန်းကျင်မှာ ထရမ့်ရဲ့ညွှန်ကြားချက် ထွက်ပေါ်လာတာဖြစ်ပါတယ်။၂၀၂၆ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလမှာ အမေရိကန်နဲ့ရုရှားနိုင်ငံကြား ချုပ်ဆိုထားတဲ့ နျူကလီးယားလက်နက် စာချုပ်သက်တမ်းကုန်မှာ ဖြစ်ပါတယ်။ချုပ်ဆိုထားတဲ့ စာချုပ်ထဲမှာ တိုက်ကြီး တွေကို ဖြတ်ကျော်ပြီးပစ်နိုင်တဲ့ ဒုံးကျည်တွေ နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံချင်းဆီမှာ နျူကလီးယားထိပ်ဖူး ၁၅၅၀ အ ထိသာ ကန့်သတ်ပိုင်ဆိုင်ထားဖို့ သဘောတူထားကြပါတယ်။
အမေရိကန်ရဲ့ နောက်ဆုံး နျူလက်နက် စမ်းသပ်မှု ဘယ်မှာလုပ်ခဲ့တာလဲ
အမေရိကန်က နျူကလီးယားဗုံးကို ၁၉၉၂ခုနှစ် စက်တင်ဘာ၂၃ရက်နေ့က နောက်ဆုံးစမ်းသပ်ခဲ့ပြီး၊စမ်းသပ်မှုလုပ်ခဲ့တဲ့နေရာ အနောက်ပိုင်း နဗားဒါးပြည်နယ်ထဲက မြေအောက်စခန်းတစ်ခုမှာ ဖြစ်ပါတယ်။ အဲ့ဒီနျူကလီးယား လက်နက်စမ်းသပ်တဲ့ ပရောဂျက်နာမည်က Dividerလို့ ခေါပြီး၊အဲ့ဒီတုန်းက နျူကလီးယားလက်နက်တစ်ထောင်ကျော် အမေရိကန်အစိုးရက စမ်းသပ်ခဲ့တယ်လို့ ကမ္ဘာ့ပထမဆုံး အဏုမြူဗုံးတီထွင်မှုမှာ အဓိကအခန်းကဏ္ဍက ပါဝင်ခဲ့တဲ့ Los Alamos အမျိုးသားဓာတ်ခွဲခန်းက ပြောပါတယ်။
လာ့စ်ဗီးဂတ်စ်မြို့ မြောက်ဘက် ၆၅မိုင် (၁၀၅ ကီလိုမီတာ) အကွာအဝေးမှာရှိတဲ့ နဗားဒါး နျူကလီးယားလက်နက် စမ်းသပ်တဲ့နေရာကို အမေရိကန်အစိုးရက ယနေ့တိုင် လည်ပတ်ဆောင်ရွက်နေဆဲဖြစ်ပါတယ်။အမေရိကန်အစိုးရက နဗားဒါးမှာ နျူလက်နက်စမ်းသပ်မှုတွေ လုပ်မယ်ဆိုရင် ဝေဖန်ကန့်ကွက်မှုတွေနဲ့လဲ ရင်ဆိုင်ရမှာသေချာပါတယ်။
အမေရိကန်နိုင်ငံဟာ ၁၉၄၅ ခုနှစ် ဇူလိုင်လမှာ နယူးမက္ကဆီကိုပြည်နယ်၊အလာမိုဂေါ်ဒို သဲကန္တာထဲမှာ ပထမဆုံး အဏုမြူဗုံးကို စမ်းသပ်ခဲ့ပြီး နျူကလီးယားခေတ်ကို ပထမဆုံး ချီတက်ခဲ့တဲ့နိုင်ငံဖြစ်ပါတယ်။ အဲ့ဒီနှစ် ဩဂုတ်လ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်အတွင်းမှာ အမေရိကန်က ဂျပန်နိုင်ငံ ဟီရိုရှီးမားနှင့် နာဂါဆာကီမြို့တွေကို အဏုမြူဗုံးနှစ်လုံးကြဲချခဲ့ပြီး၊နျူကလီးယားလက်နက် အသုံးပြုခဲ့တဲ့ ကမ္ဘာပေါ်က တစ်ခုတည်းသောနိုင်ငံအဖြစ် မှတ်တမ်းဝင်ခဲ့ပါတယ်။
အဏုမြူဗုံးကြောင့် ဟီရိုရှီးမားမှာ လူပေါင်း ၁၄၀,၀၀၀ တစ်သိန်းလေးသောင်းခန့်၊ နာဂါဆာကီမှာ ၇၄,၀၀၀ ခုနှစ်သောင်းလေးထောင်ခန့် သေဆုံးခဲ့ပြီး သေဆုံးမှုအများစုဟာ ချက်ချင်းပေါက် ကွဲမှုဒဏ်၊မီးလောင်ဒဏ်ရာတွေနဲ့ ရောင်ခြည်သင့်မှုတွေကြောင့် သေဆုံးခဲ့ကြတာဖြစ်ပါတယ်။
ခရက်ဒစ်-BBC
