08/05/2025
नेपालको हालको अवस्थालाई सङ्क्रमणकालीन अवस्थाकै निरन्तरताका रूपमा लिन सकिन्छ, तर यो अवधि वि.सं. २००७–२०१७ को तुलनामा फरक प्रकृतिको छ। वर्तमान सङ्क्रमणकालीन अवस्था राजनीतिक, आर्थिक, सामाजिक र पर्यावरणीय चुनौतीहरूको जटिल मिश्रणले परिभाषित छ। तल नेपालको हालको अवस्थालाई विभिन्न दृष्टिकोणबाट विश्लेषण गरिएको छ:१. राजनीतिक अवस्थास्थिति: वि.सं. २०६३ को जनआन्दोलन र २०७२ को संविधान जारी भएपछि नेपाल सङ्घीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र बनेको छ। तर, बारम्बार सरकार परिवर्तन, दलहरूबीचको टकराव र सत्ताको खेलले राजनीतिक अस्थिरता कायम छ।विश्लेषण: सङ्घीयता कार्यान्वयन भए पनि केन्द्र, प्रदेश र स्थानीय तहबीच अधिकार बाँडफाँट र समन्वयमा समस्या छ। भ्रष्टाचार, नेतातन्त्र र दलालतन्त्रको आरोपले जनताको विश्वास घट्दै गएको छ। यस्तो अवस्थाले नेपाल पूर्ण स्थायी शासन प्रणालीतर्फ अघि बढ्न नसकेको सङ्केत गर्छ, जसले सङ्क्रमणकालीन विशेषता देखाउँछ।सङ्क्रमणकालीन पक्ष: संविधान कार्यान्वयन, सङ्घीय संरचनाको स्थायित्व र समावेशी शासन व्यवस्थाको विकासमा समय लाग्ने भएकाले यो अवधि अझै सङ्क्रमणकालीन छ।२. आर्थिक अवस्थास्थिति: नेपालको अर्थतन्त्र मिश्रित छ। जनगणना २०७८ अनुसार जनसङ्ख्या २ करोड ९१ लाख ६४ हजार ५७८ पुगेको छ, तर जनसङ्ख्या वृद्धिदर ०.९३% मा झरेको छ, जुन विकसित मुलुकको जस्तो छ। वैदेशिक रोजगारीमा २१ लाखभन्दा बढी नेपाली छन्, जसले रेमिट्यान्समार्फत अर्थतन्त्रलाई धानिरहेको छ।विश्लेषण: पूँजीगत खर्च निरन्तर घट्दै गएको छ (वि.सं. २०७६–८१ मा १७%), जसले विकासमा बाधा पुर्याएको छ। भ्रष्टाचार, विदेशी लगानीको कमी र पुँजी पलायनले आर्थिक सुधारमा चुनौती थपिएको छ। बर्दियामा टायल उद्योगजस्ता प्रयास भए पनि समग्र औद्योगिक विकास सुस्त छ।सङ्क्रमणकालीन पक्ष: नेपाल गरिबीबाट मध्यम आय भएको मुलुक बन्ने सङ्क्रमणमा छ, तर आर्थिक स्थायित्व र आत्मनिर्भरताका लागि ठोस नीति र कार्यान्वयनको अभावले यो प्रक्रिया लम्बिएको छ।३. सामाजिक अवस्थास्थिति: सामाजिक चेतना र शिक्षाको स्तर बढ्दै गएको छ, तर सामाजिक असमानता, जातजाति र लैङ्गिक विभेद अझै कायम छ। जनगणनाले महिलाको सङ्ख्या पुरुषभन्दा ६ लाख ५० हजार बढी देखाएको छ, तर महिलाको नेतृत्व र अवसरमा कमी छ। भाषाहरूको सङ्ख्या १३१ पुगेको छ, जसले सांस्कृतिक विविधतालाई झल्काउँछ।विश्लेषण: युवाहरूमा शून्यवाद (Nihilism) र निराशावाद बढ्दै गएको छ, जसले सामाजिक एकता र भविष्यप्रतिको आशामा प्रभाव पारेको छ। शिक्षक र डाक्टरहरूको आन्दोलनले सामाजिक असन्तुष्टि उजागर गर्छ। खाना पकाउन ५१% परिवारले अझै दाउरा प्रयोग गर्नुले आधारभूत पूर्वाधारको कमी देखाउँछ।सङ्क्रमणकालीन पक्ष: सामाजिक समावेशिता र आधुनिकीकरणको प्रयास भइरहे पनि पुराना परम्परा र आधुनिक मूल्यहरूबीचको टकरावले समाज सङ्क्रमणमा छ।४. पर्यावरणीय र अन्य चुनौतीहरूस्थिति: नेपालको ४४.७४% भूभाग वनले ढाकेको छ, तर जलवायु परिवर्तन, बाढी र पहिरोको जोखिम बढ्दो छ। मौसम पूर्वानुमानअनुसार भारी वर्षाले बाढी र पहिरोको खतरा छ।विश्लेषण: प्राकृतिक प्रकोप र अव्यवस्थित शहरीकरणले जनजीवन र अर्थतन्त्रमा असर पारेको छ। फर्पिङको स्कूल बस दुर्घटनाजस्ता घटनाले पूर्वाधार र सुरक्षाको कमजोरी देखाउँछ।सङ्क्रमणकालीन पक्ष: पर्यावरणीय दिगोपन र प्राकृतिक स्रोत व्यवस्थापनमा नेपालले सन्तुलन खोजिरहेको छ, जुन सङ्क्रमणकालीन चुनौती हो।५. सङ्केतहरू र सङ्क्रमणकालीन विशेषताअराजकताको जोखिम: केही विश्लेषकले नेपालमा अराजकतातर्फको सङ्केत देख्छन्, जहाँ कानुन, सरकार र सामाजिक मूल्यहरू कमजोर हुँदै गएका छन्।सूचकाङ्कमा कमजोरी: भ्रष्टाचारमा ११०औँ, आर्थिक स्वतन्त्रतामा १४२औँ र प्रजातन्त्रमा १०१औँ स्थानले नेपालको सङ्क्रमणकालीन कमजोरी झल्काउँछ।आशाका क्षेत्रहरू: सङ्घीयताले स्थानीय शासनलाई बलियो बनाएको छ, र सांस्कृतिक विविधताको संरक्षणमा प्रगति भएको छ।निष्कर्षनेपालको हालको अवस्थालाई जटिल सङ्क्रमणकालीन अवस्था मान्न सकिन्छ। राजनीतिक अस्थिरता, आर्थिक सुस्तता, सामाजिक परिवर्तन र पर्यावरणीय चुनौतीहरूले देशलाई पूर्ण स्थायित्वतर्फ अघि बढ्नबाट रोकेको छ। वि.सं. २००७–२०१७ को सङ्क्रमणकालमा जस्तै, हालको अवस्था पनि परिवर्तन र अस्थिरताको मिश्रण हो, तर सङ्घीयता, संविधान र जनचेतनाले नयाँ सम्भावनाहरू पनि खोलेको छ। यो सङ्क्रमणबाट बाहिर निस्कन बलियो नेतृत्व, सुशासन, समावेशी नीति र जनसहभागिता आवश्यक छ!:)
