20/07/2025
पुर्खा;
पुर्खा भन्नाले हाम्रा अघिल्ला पुस्ताका ती पूर्वजहरूलाई जनाइन्छ । उहाँहरु हाम्रो गोत्र, वंश, थर, संस्कृति, परम्पराका र सामाजिक पहिचानका आधार हुनुहुन्छ। पुर्खाले स्थापना गरेका मूल्य, परम्परा, र संस्कृति आज पनि हाम्रो जीवनशैलीमा प्रभाव पार्दछन्। पुर्खाको सम्मान गर्नु हाम्रो सांस्कृतिक, नैतिक र धार्मिक कर्तव्य मानिन्छ।
वंश:
वंश भन्नाले परिवार वा समुदायको लामो पारिवारिक सञ्जाल हो, जुन एउटै पुर्खाबाट सुरु भएको सन्तानको क्रमबद्ध परम्परालाई जनाइन्छ। वंशको आधारमा मानिसको गोत्र, थर, र पारिवारिक इतिहास छुट्याउन सकिन्छ।
गोत्रको परिचय:
गोत्र भन्नाले पुरातन ऋषिहरूद्वारा स्थापित वंशीय परम्परा हो । सामान्यतया गोत्र एकै पुर्खाबाट उत्पन्न भएको हुन्छ। गोत्रको मुख्य उद्देश्य वंशानुगत, सामाजिक, धार्मिक परम्पराहरूको पालना गराउनु हो। गोत्र प्रणालीको धार्मिक रूपमा मात्र नभई वैज्ञानिक दृष्टिकोणबाट पनि महत्व रहेको छ।
हिन्दु समाजमा गोत्रको महत्व:
क) पितृवंशको पहिचान गर्न।
ख) विवाह, व्रतबन्धन जस्ता महत्वपूर्ण कार्यमा।
ग) सांस्कृतिक तथा धार्मिक अनुष्ठानका कार्य गर्न।
घ) सामाजिक संरचनाको निर्देशित भूमिका निर्वाह गर्न।
विस्तारित रूपमा👇️👇️:
हिन्दु समाजमा गोत्रको महत्व:
1. पितृवंशको पहिचान गर्न:
गोत्रले व्यक्तिको मूल ऋषिसँगको सम्बन्ध दर्शाउँछ। यसले पितृपक्षीय वंशावलीलाई निरन्तरता दिने धार्मिक र सांस्कृतिक माध्यमको काम गर्छ।
2. विवाह, व्रतबन्धन जस्ता महत्वपूर्ण कार्यमा:
विवाह संस्कारमा एउटै गोत्रमा विवाह निषेध गरिनु अनिवार्य मानिन्छ। व्रतबन्ध (उपनयन) लगायतका संस्कारहरूमा पनि गोत्र उच्चारण गरिन्छ, जसले व्यक्तिगत धार्मिक परिचय सुनिश्चित गर्छ।
3. सांस्कृतिक तथा धार्मिक अनुष्ठानका कार्य गर्न:
श्राद्ध, तर्पण, यज्ञ, पूजा आदि विधिहरूमा गोत्रको प्रयोग अनिवार्य हुन्छ। देवता समक्ष आफूलाई चिनाउने पद्धतिमा गोत्रको उच्च स्थान रहन्छ।
4. सामाजिक संरचनाको निर्देशित भूमिका निर्वाह गर्न:
गोत्र व्यवस्था हिन्दू समाजमा सामाजिक अनुशासन र विवाह नियम (exogamy) लाई निर्धारित गर्छ। यसले समाजलाई सन्तुलित, व्यस्थित र अनुशासित बनाउने कार्य गर्छ।
