31/10/2025
वातावरणीय प्रदूषण न्यूनिकरणमा नागरिकको जिम्मेवारी
✍️ राजेन्द्र ढकाल (राजु) मधुमल्ला
वातावरण हाम्रो जीवनको आधार हो । हामी श्वास लिने हावा, पिउने पानी, उभिने माटो र बाँच्ने प्रकृति — यी सबैको संरक्षण हाम्रो प्रत्यक्ष जिम्मेवारी हो । तर दुःखको कुरा के छ भने, आज हामी आफैंले हाम्रो जीवनका यी आधारहरूलाई नष्ट गरिरहेका छौं । विकास, आधुनिकता र सुविधा खोज्ने क्रममा हामीले आफ्ना आस्था, संस्कार र संस्कृतिसँग जोडिएका कामहरूलाई पनि प्रदूषणका स्रोत बनाएका छौं ।
भर्खरै सम्पन्न भएको छठ पर्व पश्चात् नहरहरूमा फालिएका केराका बोट, नदी किनारमा दाह संस्कारपछि छोडिएका फलफूलका कार्टुन र प्लास्टिकका बोतल, श्राद्ध गर्दा खोलामा बिसर्जन गरिने दुना, टपरा, ध्वजा, फुलपाती — यी सबै हाम्रो धार्मिक आस्थाका हिस्सा भए पनि वातावरणीय सन्तुलन बिगार्ने तत्व बन्दै गएका छन् । त्यस्तै, कन्काई, कोसी, राप्ती, नारायणी जस्ता नदीहरूमा लाग्ने मेलाहरूपछि बाँकी रहने फोहोरले नदी र जमिन दुवैलाई दूषित बनाइरहेको छ ।
धार्मिक र सांस्कृतिक कर्मकाण्डहरू हाम्रो पहिचान हुन् । तर ती कर्मकाण्ड भित्रका अस्वस्थ अभ्यासहरूलाई परिमार्जन गर्नु हाम्रो नैतिक र नागरिक दायित्व हो। परम्परालाई निरन्तरता दिँदै त्यस भित्रका खराब पक्ष हटाउने चेतना नै आधुनिक समाजको परिचय हो।
हामीले आफ्नै घर आँगन सफा राख्न नसक्दा सरकार वा संस्थालाई दोष दिनु विडम्बना हो। सानो खाल्डो पुर्न, गोबर हटाउन, झाडी फाँड्न, बाटो वरिपरि फोहोर नफाल्न, पूजा सकेपछि फुलपाती, बोतल र दुना उचित स्थानमा व्यवस्थापन गर्न — यी काम गर्न सरकार होइन, हामी नागरिक नै जिम्मेवार हौं।
यदि हरेक नागरिकले आफ्नो घर वरिपरि, टोल, मन्दिर, नदी किनारा र पर्यटक स्थल सफा राख्ने बानी बसाल्यो भने, कुनै पनि नीतिलेभन्दा बढी असरकारी सुधार सम्भव हुन्छ । “जहाँ इच्छा, त्यहाँ उपाय” भन्ने भनाइ यतिबेला झनै सान्दर्भिक बनेको छ। इच्छाशक्ति जागेपछि सफा र हरियो समाज निर्माण असम्भव छैन।
अतः अबको आवश्यकता के हो भने —
👉 आस्थालाई सम्मान गर्दै पनि प्रकृतिलाई सम्मान गरौं।
👉 परम्परा बचाउँदा वातावरण पनि बचाऔं।
👉 धार्मिक अनुष्ठानपछि फोहोर व्यवस्थापन संस्कार बनाऔं।
👉 टोलटोलमा सरसफाइ समूह गठन गरौं।
👉 बालबालिकालाई सानैदेखि वातावरणीय शिक्षा दिऔं।
“स्वच्छ वातावरण नै सुन्दर जीवनको आधार हो।”
हामी सबैले सानो प्रयासले पनि ठूलो परिवर्तन ल्याउन सक्छौं। अब समय आएको छ — आफ्नो घर, आँगन र प्रकृति सफा राख्ने संस्कारलाई जीवनशैली बनाउने।
