16/05/2025
नागरिककेा सूचना सम्बन्धि हकका बिषयमा केहि जनकारी !!
नेपालको संविधानमा सूचनाको हक (Right to Information) एउटा महत्त्वपूर्ण मौलिक हकका रूपमा सुनिश्चित गरिएको छ। यो हक संविधानको धारा २७ मा उल्लेख गरिएको छ।
धारा २७ मा भनिएको छ:
"प्रत्येक नागरिकलाई आफ्नो वा सार्वजनिक सरोकारको कुनै पनि विषयको सूचना माग्ने र पाउने हक हुनेछ।"
यसमा एउटा तर पनि छ: "तर कानून बमोजिम गोप्य राख्नुपर्ने सूचनाको जानकारी कसैलाई बाध्य पारिने छैन।"
यसको अर्थ हो कि:
* प्रत्येक नेपाली नागरिक लाई आफ्नो वा सार्वजनिक सरोकारको कुनै पनि विषयको सूचना माग्ने र प्राप्त गर्ने अधिकार छ।
* यो अधिकारले सार्वजनिक निकायमा रहेको सूचनामा पहुँच सुनिश्चित गर्दछ।
* यद्यपि, कानुनले गोप्य राख्नुपर्ने भनी तोकिएका सूचनाहरू भने दिन बाध्यकारी हुँदैन।
सूचनाको हकलाई थप प्रभावकारी बनाउनका लागि सूचनाको हक सम्बन्धी ऐन, २०६४ र सूचनाको हक सम्बन्धी नियमावली, २०६५ पनि जारी भएका छन्। यस ऐन र नियमावलीले सूचना माग्ने प्रक्रिया, सार्वजनिक निकायको दायित्व, सूचना अधिकारीको व्यवस्था, र सूचना नदिएमा पुनरावेदन गर्ने व्यवस्था लगायतका विषयहरू स्पष्ट पारेका छन्। यसको कार्यान्वयनका लागि राष्ट्रिय सूचना आयोग को समेत स्थापना भएको छ।
संक्षेपमा, नेपालको संविधानले सूचनाको हकलाई नागरिकको मौलिक हकका रूपमा स्थापित गरेको छ, जसले राज्यका काम कारबाहीलाई पारदर्शी र जवाफदेही बनाउन मद्दत गर्दछ।
