22/11/2025
“SI NILO SA BAYBAY NG SAN ROQUE”
Sa Barangay San Roque sa Estancia, Iloilo, lumaki si Nilo, isang batang sanay sa halimuyak ng dagat, sa tunog ng mga alon, at sa simoy ng hanging may alat. Sa murang edad, natuto siyang tumayo sa sariling mga paa. Hindi dahil gusto niya, kundi dahil kinakailangan.
May sakit ang kanyang ina na si Aling Rosa—malubha ang ubo, madalas na hinahapo, at matagal nang hindi makalakad nang malayo. Ang tanging pinansiyal na pinagkukunan nila ay ang kaunting pera mula sa huli ni Nilo.
Kaysa gumamit ng bangka, sa bingwit lamang umaasa si Nilo. Sa edad na dose, kabisado na niya ang ugali ng alon, ang oras ng pagbalik ng mga isda, at ang sikreto ng mga matandang mangingisda.
Hindi nag-iisa si Nilo. Lagi siyang sinasamahan ng kanyang pinakamatalik na kaibigang si Toto, isang payat ngunit masayahing batang halos kasing-edad niya. Si Toto naman ay anak ng isang mangingisdang may lumang bangka. Kapag hindi kasama ang ama, sumasama siya kay Nilo sa bingwitan.
“Nilo, ari na ang pa-on!” sigaw ni Toto habang tumatakbo dala ang maliit na plastik na lalagyan ng pa-in.
Si Nang Mariel, ang batang kapitbahay nila, ay madalas namang nagbibigay kay Nilo ng libreng papel o lapis kapag sapat ang sukli sa tindahan ng kanyang nanay.
“Nang, salamat gid ha. Bayaran ko man ka kun may sobra ko sa panagat karon,” sabi ni Nilo.
Ngunit sagot lamang ni Mariel: “Ay ambot sa imo. Mas maayo ihatag mo na lang kay Nanay mo.”
Isang madaling araw, kakaiba ang pakiramdam ni Nilo. Parang bumubulong ang hangin. Pagbaba niya ng kawayan na bingwit, halos hindi lumalaban ang alon — isang magandang senyales para sa mangingisda.
Pagkatapos ng isang oras, may naramdaman siyang malakas na hatak.
“Toto! Dako gid ini!” singgit ni Nilo.
Kinabahan si Toto. “Ay ay! Indi gid pagbuy-i, Nilo!”
Pag-angat ni Nilo, lumitaw ang malaking alimango — pinakamalaki sa lahat ng nahuli niya mula nang siya'y magsimulang mangingisda.
Agad nila itong ibinenta sa palengke. Mas mataas ang presyong binigay sa kanila kaysa sa karaniwan. Sapat iyon upang mabili ng bagong gamot ng ina at dagdag na bigas.
Sa kanilang paaralan, kilala si Nilo bilang batang masipag at palangiti. Kahit pagod galing sa dagat, hindi niya hinahayaang makaabala sa pag-aaral ang hirap ng buhay.
Isang araw, tinawag siya ng g**o:
“Nilo, ikaw ang napili naming representative para sa quiz bee.”
Nanlaki ang kanyang mga mata. “Ako po, Ma’am?”
Ngumiti ang g**o. “Oo, dahil nakikita namin ang sipag at talino mo. Karapat-dapat ka.”
Nang gabing iyon, mas masaya ang kanyang ngiti habang nag-aabot ng gamot sa ina.
“Nay, indi gid ko mag-untat. Tanan nga obra, obrahon ko para mag-ayo ka.”
Hinaplos ng ina ang ulo niya. “Salamat, anak. Ikaw gid ang kusog ko.”
Dumating ang araw ng quiz bee, at kahit kinakabahan, nagwagi si Nilo ng ikawalang puwesto sa buong distrito. May kasama itong kaunting cash prize — sapat upang makabili ng dagdag na gamot para sa kanyang ina at ilang gamit sa eskwela.
Habang naglalakad pauwi, tinitingnan niya ang malawak na dagat. Dito siya unang natutong magsikap. Dito rin siya natutong mangarap.
At sa bawat hampas ng alon sa baybay ng San Roque, alam niyang may darating pang mas magagandang araw para sa kanilang mag-ina.
Nang irepresenta si Nilo sa quiz bee, buong barangay San Roque ang natuwa. Hindi man siya pirmeng top student, siya ang pinaka-dedikado.
Noong araw ng paligsahan, halos di kumain si Nilo dahil sa kaba. Ngunit naaalala niya ang pangako sa ina: “Para ni sa imo, Nay.”
Nang i-announce ang resultang Second Place, nagpalakpakan ang mga tao — lalo na ang mga g**o niya.
Nang makita siya ng ina pag-uwi, tumulo ang luha nito. “Nilo… wala ko gin-expect… ikaw gid ang kalipay ko.”
Ngunit di lahat ng tagumpay ay nagtatagal.
Isang linggo matapos ang quiz bee, tumama ang malakas na bagyo sa Estancia. Itinaas ang alert level. Inilikas ang mga tao.
Kahit nalilito at takot, inuna ni Nilo ang pagtatakip ng kanilang bubong at paglipat ng mga gamit sa mataas na bahagi ng bahay.
Pagkatapos ng bagyo, halos hindi na makilala ang dalampasigan. Sirang-sira ang mga bangka, natangay ang mga lambat, at ang lugar na pangingisdaan ni Nilo ay puno ng mga durog na troso at basurang inanod.
“Paano na kita, Nay?” bulong niya habang tinitingnan ang umaga na wala nang kinang.
Dumating naman ang tulong galing barangay at ilang NGO. Binigyan sila ng kaunting bigas, canned goods, at gamot. Ngunit may isang padala na nagpalaki ng puso ni Nilo — isang maliit na fishing kit: bagong kawil, linya, at pain.
“Para sa imo, Nilo, halin sa mga donors. Nahibaloan nila ang kabudlay mo,” sabi ni Kapitana.
Kinuyom ni Nilo ang lumang bingwit niya. Tumingala sa langit. “Salamat gid…”
Kinabukasan, kahit masama pa ang panahon, maingat na pumunta si Nilo sa dagat. Marami pa ring putik, kahoy, at mga basag na bote. Ngunit alam niyang kung hihinto siya, walang kakainin ang ina.
Dahan-dahan niyang inihagis ang bagong pain.
Ilang minuto ang lumipas—isang hila.
Isa pa—dalawa.
Hanggang sa mapuno ang timba niya ng mga tamban.
Nang bitbit niya ito pauwi, sinalubong siya ni Toto at Mariel, sabay sigaw:
“Nilo, biskan bagyo, sagad ka gid ya!”
Ngumiti lamang siya, pagod ngunit puno ng pag-asa.
Isang gabi, habang pinupulbos niya ang gamot ng ina at inaabot ang mainit na tubig, nagtanong si Aling Rosa:
“Anak… kun makatapos ka, ano plano mo?”
Napahinto si Nilo. Pagkatapos ay ngumiti nang marahan.
“Nay… gusto ko mangin maestro. Para indi lang ako ang mabuligan ko… kundi damo pa nga kabataan diri sa San Roque nga pareho ko.”
Tumingin siya sa bukas na bintana, sa dagat na unti-unting nagiging tahimik.
“Pro subong, Nay… diri anay ko sa imo. Hasta makalakat ka liwat.”
Yumakap ang ina sa kanya. Mula sa labas, rinig ang malumanay na hampas ng alon, parang nagpapaalala: May bagyo man, pero may sikat ng araw pagkatapos.
Patuloy pa ring nangingisda si Nilo. Patuloy pa ring pumapasok sa eskwela. At habang dumaraan ang araw, unti-unti ring gumagaling ang kanyang ina.
Sa bawat pag-angat niya ng bingwit mula sa dagat ng Estancia, hindi lamang isda ang nahuhuli niya — kundi pag-asa, tapang, at pangarap.
At iyon ang pinakatinapay ng buhay ni Nilo sa Barangay San Roque.
..next chapter..
