02/08/2025
Sa Silong ng Bahay ni Lola
✍🏻 Miss J Diaries
Hindi ko alam kung bakit ako bumalik sa bahay ni Lola. Matagal na siyang patay, at simula nang ilibing siya, walang gustong tumira sa lumang bahay. Pero ako, ako lang ang matigas ang ulo. Sig**o dahil ako ang paborito niya. O sig**o dahil may utang pa ako sa kanya—hindi pera, kundi pangako. “Babalikan kita, Lola. Pangako.” Pero hindi ko alam na ang pagbabalik ko ay pagbubukas din ng mga lihim na matagal nang nakatago sa silong ng bahay. Mga lihim na hindi dapat ginagalaw. Mga pamahiin na hindi dapat binabali.
Pagdating ko sa bahay, parang walang nagbago. Ang kahoy na dingding, ang bintanang may kurtinang puti na may burda, ang balkonahe na may duyan—lahat ay parang nakatigil sa panahon. Pero may kakaiba. Parang mas madilim. Parang mas malamig. Binuksan ko ang pinto. Amoy alikabok, kahoy, at… kandila? “Lola?” biro ko sa sarili. “Baka naman andito ka pa.” Walang sagot. Pero may tunog. Mahinang kaluskos mula sa silong.
Ang silong ng bahay ni Lola ay laging bawal puntahan. Sabi niya, “Huwag kang bababa diyan, anak. May bantay.” Akala ko noon, multo lang ‘yon. O baka daga. Pero ngayong matanda na ako, iba na ang pakiramdam ko. Parang may laman ang babala niya. Lumapit ako sa hagdan pababa ng silong. May kalawang na ang bakal na rehas. May mga lumang gamit sa ilalim—lumang baul, sirang silya, at isang altar na gawa sa kahoy. May mga kandila pa, nakasindi. Sino ang nagsindi?
Lumapit ako. Sa altar, may larawan ni Lola, may rosaryo, at may maliit na bote ng langis. Pero sa likod ng altar, may nakasulat sa dingding: “Huwag mong bubuksan ang baul. Huwag mong babanggitin ang pangalan niya.” Sino? Sino ang “siya”? At bakit parang may gumagalaw sa loob ng baul?
Hindi ko alam kung anong pumasok sa isip ko. Sig**o dahil sa ingay. Sig**o dahil sa lamig. Pero binuksan ko ang baul. Mali. Sa loob, may lumang damit—puting saya, may mantsa ng dugo. May lumang manika, nakangiti pero may punit sa mukha. At may sulat, nakasulat sa lumang papel: “Ako si Maria. Ako ang anak ni Lola. Hindi ako bininyagan. Hindi ako tinanggap. Kaya ako ang bantay.” Biglang may humawak sa balikat ko.
Paglingon ko, wala. Pero may marka sa balikat ko—parang k**ay, malamig, basa. Tumakbo ako paakyat. Pero ang hagdan, parang humaba. Parang hindi ako makaalis. Sa taas, may tunog ng duyan. May humahampas sa dingding. At may boses. “Bakit mo binuksan ang baul?” Hindi ko alam kung sino ang nagsalita. Pero ang boses, parang bata. Parang babae. Parang galit.
Naalala ko ang kwento ni Lola. Na may anak siyang hindi nabinyagan. Na may batang babae na namatay sa silong. Na may pamahiin sa aming barangay—na kapag may batang namatay bago mabinyagan, hindi siya tatawid. Magiging bantay siya ng bahay. At ang bantay, hindi umaalis. Hindi nagpapatawad.
Lumuhod ako sa harap ng altar. “Patawad, Maria. Hindi ko alam. Hindi ko alam.” May hangin na dumaan. May kandilang namatay. At may boses na bumulong: “Hindi mo alam. Pero pinili mong malaman.”
Kinabukasan, umalis ako. Hindi na ako tumingin sa likod. Hindi na ako bumalik. Pero gabi-gabi, naririnig ko pa rin ang duyan. Nararamdaman ko pa rin ang malamig na k**ay. At sa panaginip ko, may batang babae na nakaputi, nakangiti, at may hawak na manika. “Babalik ka. Pangako mo ‘yan.”
Sabi ng mga matatanda, huwag mong babaliin ang pamahiin. Huwag mong babanggitin ang pangalan ng mga hindi nabinyagan. Huwag mong bubuksan ang baul. Pero ako, binuksan ko. At ngayon, bantay na rin ako.
Akala ko tapos na. Pero isang linggo matapos kong umalis, may tumawag sa akin mula sa barangay. Si Mang Rudy, ang dating katiwala ni Lola. “Anak,” sabi niya, “may nakita kaming kandila na nakasindi sa altar. May bagong sulat. Ikaw daw ang susunod.” Hindi ko alam kung biro ‘yon. Pero nang gabing ‘yon, may dumaan sa harap ng bahay ko. Isang batang babae, nakaputi, may hawak na manika. Hindi siya tumingin. Pero alam kong ako ang tinitingnan niya.
Simula noon, nagsimula na ang mga bangungot. May mga tunog sa kisame. May mga yapak sa sahig. May mga boses sa dilim. At sa bawat panaginip, naroon si Maria. Nakaupo sa duyan. Nakangiti. “Babalik ka. Pangako mo ‘yan.”
Sinubukan kong magpatingin sa pari. Nagpamisa ako. Nagdasal. Pero walang nagbago. Sabi ng matandang albularyo sa kabilang barangay, “Hindi ‘yan basta multo. Bantay ‘yan. Hindi siya umaalis hangga’t hindi natutupad ang pamahiin.” “Anong pamahiin?” tanong ko. “Kailangan siyang tanggapin. Kailangan siyang bigyan ng pangalan. Kailangan siyang ilibing bilang tao.”
Pero paano ko gagawin ‘yon? Wala na si Lola. Wala na ang katawan ni Maria. Wala na ang silong—sinunog na ng mga taga-barangay dahil sa takot. Pero kahit sinunog, kahit binura, hindi nawala. Mas lalo pa siyang lumapit.
Isang gabi, bumalik ako sa bahay. Hindi ko alam kung anong nagtulak sa akin. Takot? Guilt? O baka pagmamahal pa rin kay Lola. Pagpasok ko, wala na ang altar. Wala na ang baul. Pero naroon pa rin ang duyan. At sa duyan, may nakaupo. Isang batang babae, nakaputi, nakangiti, may hawak na manika. “Handa ka na?” tanong niya.
Hindi ako sumagot. Lumapit ako. Lumuhod. “Maria,” sabi ko, “tinatanggap kita. Hindi ka na bantay. Tao ka. Anak ka ni Lola. At kapamilya ka namin.” May hangin na dumaan. May kandilang biglang sumindi. At may luha sa mata ng bata. “Salamat,” bulong niya.
Pagmulat ko, umaga na. Wala na ang duyan. Wala na si Maria. Pero sa dingding ng silong, may bagong sulat. “Tapos na. Salamat.” At sa ilalim ng sulat, may bagong ukit: “Maria, anak ni Lola. 1962–1969.”
Simula noon, tahimik na ang bahay. Wala nang tunog. Wala nang boses. Pero gabi-gabi, nagsisindi ako ng kandila. Hindi dahil sa takot. Kundi bilang alaala. Alaala ng isang batang babae na matagal nang naghihintay. Alaala ng isang pamahiin na hindi dapat binabali. Alaala ng isang pangakong tinupad.
At tuwing may dumadaan sa harap ng bahay, may nagsasabi: “Diyan nakatira ang apo ni Lola. Siya ang tumanggap kay Maria.” At ako, ako lang ang nakakaalam ng buong kwento. Ako lang ang nakakaalam ng silong. Ako lang ang nakakaalam ng bantay.
