History of Bataan, University of Sto. Tomas Graduate School, Taft Avenue, (2025)

26/02/2025

HALALANG BAYAN SA BATAAN, 1891
Makikita sa balota ang mga inihalal sa pagka Gobernadorcillo (mayor) ni Cabeza de barangay Eugenio Guanzon ng Abucay noong Abril 2, 1890. Ang prayoriti nito ay si Tomas Carlos; pangalawa, si Silvestre Ongoco.

Lahat ng mga nanungkulan at kasalukuyang halal ng bayan ay nagtipon sa Tribunal. Lahat ay kandidato. Pinili nila (secret balloting) ang kanilang napupusuang bagong opisyal (cabeza, pulis, inspektor ng kabuhayan, etc.) maliban sa kanilang sarili. Ang mga nagkamit ng maraming boto ang nagwagi. Dalawang taon ang termino nito.

Parang piyesta ang eleksiyon sa Bataan (at buong Filipinas). May pakain. May protesta. May kampanya. At ---may karahasan din.

Sineryoso ng mga taga Bataan ang eleksiyon.

Hindi man demokratiko, ang eleksiyon ang isa sa mahalagang pamana ng mga Kastila sa mga Filipino.

08/01/2024

"DEATH MARCH OF THE DOMINICANS"
Pinahuli ni Pres. Aguinaldo lahat ng mga Dominicans (pati Recollects, Franciscans at Augustinians) sa buong Central Luzon.
Iniutos ni Aguinaldo na respetohin ang mga fraile. Pero, pinaglakad ng mga rebolusyonaryo ng 18 buwan ang mga 116 na fraile* ng milya milya (tingnan ang mapa)* mula Bataan hanggang Ilocos Sur. Ibinilanggo ang mga fraile, pinahiga sa simento, ginutom, pinalinis ng mga kubeta, plaza, kalye; ipinarada sa mga kalye, ininsulto, at pinagbantaan, Tiniis ng mga pari ang hirap. Ilan ay namatay: sa katandaan, karamdaman at pagod.
Dumaloy ang awa ng taumbayan; ang ilan ay tumulong, ang iba – nag-usyoso.
Hostage ng Revolutionary Government ang mga pari. Ilan sa kundisyon ng una ay ang pagkilala ng España sa kasarinlan ng Filipinas; at ransom money at armas.
May mga negotiations. Pero umigting na ang giyerang Pilipino-Amerikano.
Lumaya ang mga pari sa Cervantes.
__________
*Ang mga Dominicans sa Bataan ay sina: Frs. Miguel Portell (Samal), Fermin San Julian (Orani), Toribio Ardanza (Hermosa), Vicente Fernandez at Gerardo Ramiro (Balanga), Ulpiano Herrero at Julian Misol (Orion) at Francisco Garcia (Pilar) at Alejandro Echazarra (Recoleto, Mariveles).

Text: Cornelio R. Bascara
Sources: Fr. Ulpiano Herrero, “Nuestra Prision”. Manila: Colegio de Sto. Tomas, 1900.
Image credit: “David Rumsey Map Collection”, David Rumsey Map Center, Stanford Libraries.

11/12/2023

BISHOP DOMINGO DE SALAZAR (1512- 1594) – DOMINICAN DEFENDER OF FILIPINO NATIVES
Kinondena ni Salazar ang pang-aalipin ng mga encomenderong Kastila at Pilipinong datu sa mga katutubo. Pati labis na tributo at buwis.
Aniya pa, huwag ipilit ang kristiyanismo sa mga katutubo. Bagkus, hikayatin sila kay Kristo ng mahinahon. Bawal pumasok ang mga sundalo sa mga pamayanan para maiwasan ang karahasan.
At ang mabigat, kinuwestyon ni Salazar ang moralidad ng pananakop ng mga Kastila.
Nagbalik si Salazar sa España (1590) upang idulog sa hari ang pang aabuso ng mga Kastila sa Filipinas.
Hindi na nakabalik ang pari. Iginupo ito ng katandaan (82), pagod, at karamdaman. Yumao ito noong 1594.
Dahil sa kaniyang pagmamalasakit, nakaligtas ang Bataan sa anumang pagmamalabis o karahasan.

Text: Cornelio R. Bascara
Source: Lucio Gutierrez, O.P. “Domingo de Salazar, O.P.” Manila: University of Sto. Tomas, 2001.
Photo credit: Bishop Domingo de Salazar, O.P., UST Museum of Arts and Sciences.
Los trece de la Isla de Gallo by Juan Lepiani. In public domain.

04/12/2023

THE DOMINICANS – THE FOUNDING FATHERS OF BATAAN
Fray Juán de Ormaza. Alonzo Jiménez. Pedro de Bolaños. Domingo de Nieva. Ilan lamang sila sa mga paring Dominiko na dumating sa Bataan simula 1587. Ilan sa kanila ay mga bata pa. Ang iba, nasa dapit-hapon na.
Hindi alintana ang distansiya, bundok, ilog, karagatan, baha, at bagyo, inihatid ng mga Dominiko sa mga katutubo ang “Mabuting Balita” ni Kristo. Tinuruan din nila ito ng wastong kabuhayan; at mamuhay bilang Kristiyano sa mga itinatag na pamayanan.
Noong 1690, ganap na Kristiyano ang Bataan. Nang walang naganap na pananakit, pagpaslang, pilitan, o takutan.
At tulad ng mabuting binhi na tinukoy sa Lukas 8:8, tumubo ang ipinunla ng mga Dominiko --- at “namunga ng napakarami.”.

Texto: Cornelio R. Bascara
A History of Bataan 1587-1900. Manila: UST Publishing House, 2010.

08/07/2023

Domingo Pinto, 1605-1693
Ang Ermitanyo ng Orion

Portugués at dominikong tertiario si Pinto. Nanirahan ito sa Filipinas hanggang isang araw, “narinig nito ang tinig ng Diyos.” Matapos ipamudmod ang salapi at ari-arian, naglakbay ito noong 1670 mula Cavite hanggang mapdpad sa Pandan River, sa Orion.

Nanirahan si Pinto sa paanan ng bundok. Nabuhay sa kahirapan, pagdarasal, katahimikan, pagbubulay-bulay, kalinisang-puri (o chastity) at pag-aayuno.

Bagyo, umaraw, nagsisimba si Pinto ng walang sapin sa paa o pananggalang sa mga elemento. “Siya ay banal,” ang tingin ng mga taga Orion kay Pinto at “anghel ng kapayapaan, at kanlungan sa panahon ng sakuna.”

Noong Marso 21, 1693, natagpuan si Pinto na isa nang bangkay: nakaluhod, at naka krus ang mga kamay sa dibdib. Pumanaw itong nasa anyong nagdarasal.

Ayon kay Tristan Ralf Quezon Pacheco (ng Orion), may dati ng lapida si Pinto sa simbahan ng Orion. Ngunit naglaho na ito. Kasama ng ala-ala ng “ermitanyo.”

Source: CRBascara, A History of Bataan, 1587-1900 (Manila: UST Publishing House, 2010.
Photo: St. Jerome, the Hermit, visited by angels by Bartolomeo Cavarozzi, in public domain.

03/07/2023

THE FAITH OF BATAAN IN AMERICA, 1901
Nanalasa ang Digmaang Filipino-America sa ibang panig ng Filipinas. Pero tahimik sa Bataan. Ni wala ngang mga garrison. “Pagbigyan natin ang America,” -- wika ng taumbayan.
Agad na itinayo ng mga Amerikano ang mga publikong paaralan (hanggang high school. Una sa Orani). Approved ito ng mamamayan. Pumuputok ang enrolment. Itinuro ang Ingles. Popular ito sa mga bata. At praktikal pa.
Itinatag ang census (see photo of Bataan census takers) para malaman lahat ang kailangan ng mamamayan.
Episyente ang koleksyon ng buwis. Maayos ang operasyon ng pamahalaan. May eleksyon. At produktibo ang mga industriya.

Walang gulo. Tahimik.

Tunay, hindi nagkamali ang taumbayan sa kanilang desisyon.

Text: CRBascara
Sources: Official report of Harry Gouldman, Governor of Bataan, December 1901 in Pronouncing Gazetteer, US Bureau of Insular Affairs, 1902.
CRBascara, A History of Bataan, 158-1900 (Manila: UST Publishing House, 2010).
Photo: Census of the Philippine Islands, US Bureau of the Census, Washington, 1905

01/07/2023

Fr. Benito Rivas, O.P., (1810-1884) – “Fisher of Men”

Figuratively or, literally, sinunod ni Fr. Rivas si Kristo na maging “mangingisda ng sangkatauhan.” (Matt. 4:19).
Tinuruan ni Fr. Rivas ang mga taga Balanga na magtayo ng mga fish corals at mas episyenteng pangingisda. At para sumigla ang industriya, itinatag ng pari ang pamayanan ng mga mangingisda na pinangalanan ngayon na “Puerto Rivas” bilang pagkilala sa kaniyang kontribusyon.
Bahagi ng kaniyang vision ng isang “modernong Balanga,” ang isang konkretong public market, matibay na tahanan ng Diyos at ang edukasyon para sa kabataan.
Dinalaw din ni Fr. Rivas ang mga Aeta sa kabundukan upang akayin sa landas ni Kristo.
Ginawa lahat ito ni Fr. Rivas kasabay ng tungkulin bilang provincial vicar ng Bataan (1869) at cura parroco ng Balanga hanggang 1876.
Yumao si Fr. Rivas sa kumbento ng Sto. Domingo (Intramuros) noong 1884 ng hindi na muling nasilayan ang Santander (España) – ang bayang sinilangan.

Sources: CRBascara, A History of Bataan (Manila, 1587-1900 ( UST Publishing House, 2010). Photos: Robert Cheaib and Siriku R -- all in Pexel.

01/07/2023

FR. BENITO RIVAS, O.P., (1810-1884) – “Fisher of Men”

Figuratively or, literally, sinunod ni Fr. Rivas si Kristo na maging “mangingisda ng sangkatauhan.” (Matt. 4:19).
Tinuruan ni Fr. Rivas ang mga taga Balanga na magtayo ng mga fish corals at mas episyenteng pangingisda. At para sumigla ang industriya, itinatag ng pari ang pamayanan ng mga mangingisda na pinangalanan ngayon na “Puerto Rivas” bilang pagkilala sa kaniyang kontribusyon.
Bahagi ng kaniyang vision ng isang “modernong Balanga,” ang isang konkretong public market, matibay na tahanan ng Diyos at ang edukasyon para sa kabataan.
Dinalaw din ni Fr. Rivas ang mga Aeta sa kabundukan upang akayin sa landas ni Kristo.
Ginawa lahat ito ni Fr. Rivas kasabay ng tungkulin bilang provincial vicar ng Bataan (1869) at cura parroco ng Balanga hanggang 1876.
Yumao si Fr. Rivas sa kumbento ng Sto. Domingo (Intramuros) noong 1884 ng hindi na muling nasilayan ang Santander (España) – ang bayang sinilangan.

Sources: CRBascra, A History of Bataan, 1587-1900 (Manila: UST Publishing House, 2010). Photo: Robert Cheaib and Siriku R -- all in Pexel.

01/07/2023

FR. BENITO RIVAS, O.P., (1810-1884) – “Fisher of Men”

Figuratively or, literally, sinunod ni Fr. Rivas si Kristo na maging “mangingisda ng sangkatauhan.” (Matt. 4:19).
Tinuruan ni Fr. Rivas ang mga taga Balanga na magtayo ng mga fish corals at mas episyenteng pangingisda. At para sumigla ang industriya, itinatag ng pari ang pamayanan ng mga mangingisda na pinangalanan ngayon na “Puerto Rivas” bilang pagkilala sa kaniyang kontribusyon.
Bahagi ng kaniyang vision ng isang “modernong Balanga,” ang isang konkretong public market, matibay na tahanan ng Diyos at ang edukasyon para sa kabataan.
Dinalaw din ni Fr. Rivas ang mga Aeta sa kabundukan upang akayin sa landas ni Kristo.
Ginawa lahat ito ni Fr. Rivas kasabay ng tungkulin bilang provincial vicar ng Bataan (1869) at cura parroco ng Balanga hanggang 1876.
Yumao si Fr. Rivas sa kumbento ng Sto. Domingo (Intramuros) noong 1884 ng hindi na muling nasilayan ang Santander (España) – ang bayang sinilangan.

Sources: CRBascara, A History of Bataan 1587-1900 (Manila: UST Publishing House, 2010). Photo: Robert Cheaib and Siriku R -- all in Pexel.

01/07/2023

FR. BENITO RIVAS, O.P., (1810-1884) – “Fisher of Men”

Sinunod ni Fr. Rivas si Kristo na maging “mangingisda ng sangkatauhan.” (Matt. 4:19).
Tinuruan ni Fr. Rivas ang mga taga Balanga na magtayo ng mga fish corals at mas episyenteng pangingisda. At para sumigla ang industriya, itinatag ng pari ang pamayanan ng mga mangingisda na pinangalanan ngayon na “Puerto Rivas” bilang pagkilala sa kaniyang kontribusyon.
Bahagi ng kaniyang vision ang isang “modernong Balanga.” Kaya, itinayo nito ang isang konkretong public market, matibay na tahanan ng Diyos at ang edukasyon para sa kabataan.
Dinalaw din ni Fr. Rivas ang mga Aeta sa kabundukan upang akayin sa landas ni Kristo.
Ginawa lahat ito ni Fr. Rivas kasabay ng tungkulin bilang provincial vicar ng Bataan (1869) at cura parroco ng Balanga hanggang 1876.
Yumao si Fr. Rivas sa kumbento ng Sto. Domingo (Intramuros) noong 1884 ng hindi na muling nasilayan ang Santander (España) – ang bayang sinilangan.

Sources: CRBascara A History of Bataan, 1587-1900 (Manila: UST Publishing House, 2010). Photo credits: Robert Cheaib and Siriku R -- all in Pexel.

09/06/2023

“ABUCAY, BAYAN NG MAHUSAY”, 1588-2023

Itinatag na pueblo (town) ng mga Kastila noong June 10, 1588, opisyal na pinangalanan ang bayan bilang “Abucay” noon lamang 1646.

Noong 1690, inireport ni Fr. Juan Peguero, OP., na ang mga Abuqueño ay “mabubuting Kristiyano, lubhang madasalin at may gintong asal.” Tinukoy ni Fr. Vicente de Salazar, OP, ang banal na sina Melchora la Beata, Cecilia Tangol at Ines de Sta. Maria.

Noong Junio 17, 1884, may 4,848 mamayan ang Abucay (hindi kasama ang Mabatang). Tagalog ang pangunahing wika at “hilaw” na Kapampangan.

Noong Pebrero 21 1888, ani Governor Leon Gusano, kasamang namuhay ng mga Abuqueño ang iilang mestisong Tsino at Kastila. Pagsasaka ang pangunahing kabuhayan kasama ang asukal na iniluwas sa Maynila pati panggatong, troso, tina, at bangka. May pagawaan din ng bricks at roof tiles.

Naudlot ang kaunlaran ng Abucay dala ng mga pagsubok tulad ng masaker ng mga Olandes (1647), rebolusyon sa Kastila (1896); at Amerikano (1899). Ngunit ang Ang pinaka mabigat ay ang WW2.

Pero bumangon ang mga Abuqueño. Paano? Pagkakaisa – ito ang sangkap sa pagbangon ng mga bayan at bansa laban sa kahirapan o digmaan. Hindi eksepsyon dito ang ating bayan.

ni Cornelio R. Bascara
Sources: CRBascara, A History of Bataan, 1587-1900 (Manila: UST Publishing House, 2010); Report of Gov. Leon Gusano, Balanga, Feb. 21,1888; report of Gov. Joaquin Valdez y Puig, Balanga, June 17, 1884 (all from EP-B). Photo credit: Abucay Church: Mr. Dennis P. Maturan

02/06/2023

ANG MGA TAGA BATAAN, AYON SA MGA AMERIKANO, 1903

Saludo ang mga Amerikano sa mga taga Bataan: mabait at magalang sa kapuwa (Filipino man o banyaga), hospitable at masunurin sa autoridad at batas.

Masinop sa pamamahay at hindi palipat-lipat ng tirahan.

Higit sa lahat, wagas ang kanilang pananalig sa Simbahang Katolika. Kaya, malimit ang mga fiesta. Titigil ang lahat ng gawain. Bakit? Okasyon ito ng pagsasaya at pagkaka-isa. At pagpupugay sa patrong santo ng bayan.

Nakapagtataka ba na tahimik ang pagsasama ng mga taga Bataan at Amerikano hanggang noong 1941?

Text ni Cornelio R. Bascara
Source: Census of the Philippine Islands (1903), Vol I. United States Bureau of Printing, Washington, 1905.
Photo credit: Our Lady of Orani by Octeo, creativecommons.org/licences/by-sa/4.0/. No changes made.

History of Bataan

26/02/2025

08/01/2024

11/12/2023

04/12/2023

08/07/2023

03/07/2023

01/07/2023

01/07/2023

01/07/2023

01/07/2023

09/06/2023

02/06/2023

Address

Website

Alerts

Contact The Business

Shortcuts

Share