05/09/2025
-Xaalufka Baโan iyo Dhibaatooyinka lagu hayo โฆDadka muโminiinta ah inay beeraan kuna tallaalaan dhirta ayna xanaaneeyaan,Islaamku xarrimay in geed la ama la iyadoo aan laga lahayn dan iyo manaafacaadsi haddii loo goynayo manaafacaadsina waxaa islaamku farayaa in aan la rujinin geedkaas ama aan la ee loo gooyo si uu mar kale u soo bixi karoโฆ , Intaa ka dib maqaalkan ayaa waxaynu ku soo qaadanaynaa xaalufinta iyo gumaadka lagu hayo dhirta ku taala wadankeena Somaliyeed.faaโiidooyinka dhirtu u leedahay nolosha biniโaadamku, gaar ahaan dadka ku nool wadamada soo ma aha mid la soo koobi karo, waxaana ka mid ah , , , qoryaha guryaha lagu dhisto, , cimilada iyo qaar kale oo fara badan, waxaa uu u qaybsamaa labo qaybood oo kala ah dhirta (Plants) iyo xayawaanka (Animals). Dhirta ayaa ah aasaaska nolosha xataa cuntada sameyska ah waxaa laga dhexlay sameynta laga quudiyo xoolaha nool, iyadoo la adeegsanaayo hab kimikada la mid ah, kan ay dhirtu cunadeedu ku sameysato,sidaas awgeedna waxaa dhirtu caalamka u aqoonsaday in ay tahay cuntada adduunka.Si kale hadaan u dhigno dhirtu waa isha koowaad ee laga helo amase qaybiyaha guud ee tamarta.Qaybaha ee jirkeenu u baahan yahay waxaa ka mid ah (carbohydrates), (proteins), (fats), # fitamiinada (vitamins), (minearls), iyo waxyaabo kale oo soo raaca.Kuwaas oo dhamaantood laga maarmaan ah, si looga helo tamarta, ama quwada aynu ku socono iyo koritaanka qofku korayo , isla markaana dhir laโaani waa nolol laโaan.Marka aynu dadka dib u eegno waxa ay ku cunteeyaan oo dhan waxay u kala kacaan qeybood uu dhirta toos ugu qaato oo ah , caleenteeda,xididadeeda,xabagteeda iyo qeybaheeda kala duwanba, Qeybta wuxuu ka qataa xayawaanka hilibkiisa caanihiisa, subagiisa iyo manaafacaadkooda, sidoo kale xayawaanka laftiisu wuxuu ku cuno waxay u noqonaysaa dhirta.Sidaa awgeed waa laysku booriyo in geedo badan laga gudaha iyo dibadba ,kuwii h**e u jireyna la ilaaliyo , cid kastaana ay xooga saarto sidii wax looga qaban lahaa caadaystay iney dhirta oo dhuxul ka sameeyaan,iyadoo iminkameello badan oo ka midda Somalia ay socoto xaalufin balaadhan oo lagu hayo dhirteenii aynu hodanka ku ahayn, isla markaana aan la helin weli cid si toosa wax uga qabata ,iyadoo aan ognahay indhirtu tahay saldhigga nolosha nafleyda oo dhan , wax kasta oo ku uuman dhulka korkiisa, nolashoodu waxay ku xidhan tahay dhirta.1) Waxa jira dhowr ah oo ka hadlaya arrinkan, in qof kasta oo dhulka wax ku beera ama ku talaala in uu ilaahay ka siinayo.2} beerayda ah markuu gacanta ku qabto abuur isagoo joogo gurigiisa waxaa u dhawaaqa oo yidhaahda dalool waxaa leh beerta,daloolna waxa iska leh shimbiraha,daloolna waxaa leh bahaaโimta, haddii uu abuurka ku rido dhulka waxaa loo qoraa halkii xababa 10 haddii uu waraabiyo oo uu soo dhasho abuurkuna wuxuu la mid yahay qof nooleeyey, halkii xabo badalkiisa ruux mu'min ah oo ilaahay u tasbixsanaya ilaa laga gooyo wuxuu la mid yahay qof noleeyay halkii xabo badalkiisa bartaas,3)Markii uu oo uu shiidana wuxuu la mid yahay, isagoo denbigiisa la shiiday,markuu dabaysha ku babiyana denbigiisa duula,markuu uu beegana wuxuu ka baxaa dunuubtiisii oo idil oo kala mid noqodaa sidii malintii ay hooyadii dhashay oo kale markii uu la tago guriga oo ay caruurtu ku farxaana waxaa loo qoraa 40 cibaadadood,Haddii uu wax ka siiyo qof baahan, deriska iyo masaakiintana waxaa ilaah ka badbaadiyaa cadaabkiisa.4-Qofkii talaala 3 timireed oo dhaqaaleeya ilaa ay ka midha bixiso waxaa uu waajibtay .5-haddii qiyaamadu ay kacdo oo mid idin ka mid ahna gacan uu ku hayo laan haddii uu karo in uu talaalo ha tallaalo.6-Qofkii dhul leh ha (Beerto) ama ha siiyo walaalkiis.7-Qofkii dhul angeganaa nooleeya isagoo ilaahay ku kalsoon ajar doona ah , waxaa ilaahay xaq ku ah inuu u kaalmeeyo una barakeeyo.Waxaa la sheegay inuu yidhi axbaar Allaha ka raalli noqdee wuxuu yiri ; โilaahay wuxuu soo dajiyey 99 wuxuu yeelay beeridda 98 ,hal hadhayna uu yahay ganacsiga . oo idil waxaad ka arkaysaa rasuulkeenii suubanaa (SCW) inuu si ugu tirtirsiiyey dadka mu'miniinta ah inay beeraan dhulka kuna tallaalaan dhirta ayna ,Ugu danbeyntii waxaa islaamku xarrimay in geed la ama la dhaawaco iyadoo aan laga lahayn dan iyo manaafacaadsi haddii loo goynayo manaafacaadsina waxaa islaamku farayaa in aan la geedkaas ama aan la gumaadin ee loo gooyo si uu mar kale u soo karo.Waxaa waajiba in xukuumada Soomaaliyeed ka shaqayso sidii loo joojin lahaa jarista dhirta ,cidii arintaas ka dhaga ay tilaabo ka qaadaan,lana helo sharci ciqaab oo ah oo lagu xukumo ciddii falalkaasi ku kacda , waxaa aan ku rajo-weynahay in waqti waqtiyada ka midda umadda Soomaaliyeed ay arkaan dhirta oo noqota wax la wada qadariyo, waa in la sameeyaa wacyi gelin xalufinta ba,an ee lagu hayo dhirta.Waxaa iyaduna aan la dafari-karin ,in degaanada qaar ka midda ay haatan u muuqdaan kuwa isu diyaariyey in ay wax ka qabtaan dhibaatadan baaxadda leh ee ka jirta degaankooda. In kasta oo aanay weli jirin tallaabooyin wax-gal ah oo dharwrkii sano ee u dambeeyey arrintan laga qaaday, haddana waxa muuqda olole si weyn uga socda meelo badan oo ka tirsan Jamhuuriyada Soomaaliya, kaas oo looga gol leeyahay sidii loo joojin lahaa xaalufinta deegaanka ee sii kordheysa.ugu danabeyna gumaadidda dhirta lagu hayo, si loogu daboollo dhuxusha iyo xaabadda ee jirta ayaa ah mid sii kordhineysa xaalufka, isla markaana khatar galineysa nolosha xoolaha, iyo dadkii ku noolaaba.Gaba-GaboWaxaa haboon:โ(1) In la bilaabo doodo lagu falanqeynayo mar haddii aaney dhirta dhuxusha laga sameeyo dhamaad ku dhawdahay bal sidii loo heli lahaa wax lagu bedalo isticmaalka iyo ku tiirsanaanta dhirta,isla-markaana loo helo aafadan xal lagaga kaaftoomi karo iyo dad wadaniyiina oo isu xilqaama arintaasi .(2) In talaabooyinka lagama maarmaanka in loo qaado si deg-deg ah si loo badbaadiyo deegaanka dadka, dhirta ama keymaha yare ee ku hadhay oo ay nolosha dadka beeraleydda iyo xoolo dhaqataduba si toos ah ugu tiirsan tahay.(3)In lagu talaabsaddo sidii loo tashiili lahaa dhuxusha iyo xaabadda dadku hadda isticmaalaan, maadaama aaney dhirta ku hadhay immika Somalia aanay dabooli Karin baahidda dhuxusha oo sii kordheysa.(4) In dadku meel walba oo ay joogaan isu dayaan sidii loo badbaadin lahaa dhirta ama keymaha aan badneyn ee weli ku hadhay goboladda iyo degmooyinka Somaliland., waayo nolosha dadka waxay si toos ah ama si dadban ugu tiirsantahay dhirta.(5) Waxaa muhiima in talaabooyinka lagama maarmaanka loo qaado si deg-deg ah,si loo badbaadiyo deegaanka dadka, dhirta ama keymaha yare ee ku hadhay oo ay nolosha dadka beeraleydda iyo xoolo dhaqataduba si toos ah ugu tiirsan tahay(6) In leysku dayo sidii kaalmo caalami ah loogu raadin lahaa sidii loo maalgelin daraasaddo ku saabsan wixii lagu badali lahaa tamar ka duwan tan dhira la xaalufinaayo.(7) in Bulshada aad loo wacyi-geliyo , loona sheego marka h**e faaidada ay leedahay Dhirta sida:Midhaha,Hooyga,Hadhka,Cunada Xoolaha iyo Dadka intababa., si ay uga waantobaan xaalufinta ba,an ee ay ku hayaan dhirta.Ugu danbeyna dadkii aan dhirtoodda xejisan, waxaa hubaal ah in ay dhakhso ugu noolaan donaan deegaan aan xejisan dadka, xoolaha iyo xasharaadkaba,iyadoo aan ognahay faaโiidooyinka dhirtu u leedahay nolosheenana aan halkanlagu soo koobi karin, tusaale ahaan ma jirto cid aan si toos ah ama si dadbanba ugu tiirsanayn dhirta xitaa noolaha kale ee yaryar ee illi ma- aragtayda ah.Waxaa iyaduna xusuus mudan in markasta ay soo noqnoqoto cabasho Abaar saamayn ku yeelata dadka iyo duunyadaba Hadaba sidee lagu ilaalin karaa go,ynta loo geysanayo dhinaca dhirta? Xaalufkan uu sababay gubitaanka dhuxusha oo korodhay,sababtayna Abaaro iyo daaqii xoolaha wadanka oo yaraaday,waxaan odhan karnaa in abaarta ka jirta xiligan dalka ay sabab u tahay xaalufinta baโan ee lagu hayo dhirta. Waxaana aan ka digayaa in ay ka dhalan karto halis ka badan tan iminta taagan, waxaa haboon shacabka degaankasta in ay ka hortagaan jarista dhirta iyo xaalufinta deegaankooda kuna baraarugaan ilaalinta deegaanka.Xukuumad iyo shacabna la qaado tallaabooyin si weyn kor loogu qaadaayo dhawrida bayโadda.Waxyaabo badan macluumaada waxaad ka dheehankartaa kitaabka la yidhaaho islaamka iyo bulshada,-- Tiir .[email protected]
