31/05/2025
วัน คายตรี ชยันติ (Gayatri Jayanti) วันปรากฏรูปพระแม่คายตรี)
6th June 2025 Friday / शुक्रवार
วัน ศุกร์ ที่ 6 มิถุนายน 2568
ชาวฮินดูเชื่อว่ามนต์คายตรีบทแรกในคัมภีร์ฤคเวทและมีความเก่าแก่กว่ามนต์บทใด ๆ ในคัมภีร์พระเวท ต่อมาเมื่อถึงสมัยปุราณะ (ราวพุทธศตวรรษที่ 9) มัสยปุราณะได้เล่าว่า พระนางคือส่วนหนึ่งของพระเทวีสรัสวดี ทรงเป็นเจ้าแห่งพระเวททั้งปวง ด้วยเหตุที่พระองค์ทรงเป็นปฐมแห่งพระเวท (มนต์บทแรก)
ตำนานยังเล่าต่อด้วยว่า ครั้งหนึ่งพระพรหมาได้ทรงจัดยัญพิธีขนาดใหญ่ขึ้น เมื่อเวลาล่วงเลยใกล้จะได้ฤกษ์ เทพเจ้าทั้งหลายในจักรวาลมารวมตัวพร้อมแล้ว ขาดเพียงพระสรัสวดีผู้เป็นชายาของพระองค์ เนื่องจากยังทรงแต่งองค์ทรงเครื่องไม่พร้อม
ด้วยความรีบเร่งพระพรหมจึงบัญชาให้พระอินทราได้นำหญิงใดก็ได้มาแทนที่พระสรัสวดีก่อน เมื่อรับบัญชาแล้วพระอินทราจึงได้ไปนำตัวสาวน้อยคายตรีมายังสวรรค์ เวลาเดียวกันนั้นเอง พระสรัสวดีทรงเสด็จออกจากวังสวรรค์ เหตุการณ์นี้นำมาซึ่งความพิโรธเป็นอย่างยิ่ง พระนางทรงสาปพระพรหมาว่า นับแต่นี้จะไม่มีใครนับถือพระองค์ ทรงสาปพระวิษณุว่า จะต้องพลัดพลากจากนางอันเป็นที่รักเสมอ ๆ ทรงสาปพระศิวะว่า ต่อไปนี้ผู้คนจะบูชาพระองค์ในรูปของศิวลึงค์ ทั้งทรงสาปพระอินทรา ขอให้มีโยนีขึ้นรอบตัว
หลังสาปบรรดาเทพเจ้าองค์ต่าง ๆ จนพระหทัยสงบแล้ว พระสรัสวดีทรงหันพระพักตร์ไปยังสาวน้อยคายตรีผู้นั่งนิ่งตัวสั่นด้วยความกลัวแล้วตรัสว่า “ในเมื่อทำผิด ครั้งแรกไม่เป็นไร ย่อมให้โอกาสแก้ตัวอีกครั้ง" พระนางทรงอวยพรแก่คายตรี พร้อมตรัสว่า “เธอเป็นผู้ไม่รู้ ย่อมไม่มีความผิดใด นับแต่นี้เธอคือส่วนหนึ่งของเรา” เมื่อสิ้นพระสุรเสียงพระนางสรัสวดีกับสาวน้อยคายตรีก็กลายเป็นหนึ่งเดียวกัน
นั่นคือที่มาที่ไปของพระนางคายตรีในเชิงตำนานและความหมาย ที่นี้พระนางและวันคล้ายวันปรากฏรูปของพระนางจึงมีความสำคัญอย่างยิ่ง โดยเฉพาะต่อเหล่าพราหมณ์ เพราะพราหมณ์ถือว่า วันนี้เป็นวันแห่งการเริ่มต้นของพระเวท (พระนางคายตรีเกิดขึ้นวันนี้ มนต์บทแรกเกิดขึ้นวันนี้) จึงกำหนดให้วันนี้เป็น “วันอุปกรรมะ (Upakarma)” (หรือวันอาวณี อวิตตัม (Avani Avittam) ในภาษาทมิฬ) ซึ่งหมายถึงการเริ่มต้น เริ่มต้นอะไร เริ่มต้นการท่องจำพระเวท สวดพระเวทนั่นเอง โดยในวันนี้เหล่าพราหมณ์จะทำพิธีสำคัญคือ การเปลี่ยนสายยัชโญปวีต - ธุรำใหม่ในหนึ่งปีจะเปลี่ยนแค่ 1 ครั้งเท่านั้น คือ ในวันคายตรี ขยันติ เพราะ นับว่าเป็นการเริ่มต้นความเป็นพราหมณ์อีกครั้งหนึ่งในวันแห่งการมีขึ้นของพระเวท