12/08/2025
ยาประสะไพลเป็นตำรับยาสมุนไพรโบราณของไทยที่มีประวัติยาวนานหลายร้อยปี ใช้กันอย่างแพร่หลายโดยเฉพาะในหญิงหลังคลอดหรือผู้มีปัญหาเกี่ยวกับประจำเดือน ซึ่งหากไล่ตามร่องรอยความเป็นมา จะพบได้ว่าอยู่ทั้งใน ตำรับยาไทยโบราณ, ตำรับแพทย์แผนโบราณ, และบันทึกใน คัมภีร์เวชศาสตร์ฉบับหลวง
1. ที่มาของชื่อ “ประสะไพล”
• ไพล (Zingiber montanum) เป็นสมุนไพรหลักของตำรับนี้ ใช้เหง้าแก่ตากแห้งหรือสด
• คำว่า “ประสะ” ในตำรายาไทย หมายถึงการเตรียมยาสมุนไพรโดย “ทำให้บริสุทธิ์/ปรับฤทธิ์” หรือการ “รวมตำรับ” ที่มีสมุนไพรหลายชนิดมาประกอบกัน
• ดังนั้น ยาประสะไพล ก็คือ ตำรับยาที่มีไพลเป็นตัวยาหลัก ผสมสมุนไพรอื่น เพื่อเสริมฤทธิ์และปรับสมดุลร่างกาย
2. ประวัติในตำรายาโบราณ
• มีบันทึกชัดเจนใน คัมภีร์ตักศิลา และ คัมภีร์มหาโชตรัต ว่า ยาประสะไพลเป็นยาสำหรับ “หญิงคลอดบุตร” และ “หญิงมีระดูไม่ปกติ”
• ใน ตำราพระโอสถพระนารายณ์ (สมัยอยุธยา) ก็มีตำรับคล้ายยาประสะไพล โดยใช้ไพลผสมกับสมุนไพรแก้เลือดคั่งและขับน้ำคาวปลา
• ตำราแพทยศาสตร์สงเคราะห์ (ราวต้นรัตนโกสินทร์) ระบุชัดเจนว่ายาประสะไพลใช้ “ขับน้ำคาวปลา บำรุงโลหิต ทำให้มดลูกเข้าอู่”
3. บทบาททางวัฒนธรรมและการแพทย์
• ในสังคมไทยโบราณ หญิงหลังคลอดจะได้รับการดูแลด้วยวิธี “อยู่ไฟ” ร่วมกับการรับประทานยาสมุนไพร เช่น ยาประสะไพล เพื่อช่วยให้เลือดลมเดินสะดวก ลดอาการหน่วงหรือปวดมดลูก
• ยังใช้ในหญิงที่มีประจำเดือนมาน้อย หรือมามากผิดปกติ เพื่อปรับสมดุลธาตุไฟและธาตุลม
• ยานี้ถือว่าเป็น “ยาอุ่น” ตามทฤษฎีแพทย์แผนไทย จึงไม่เหมาะกับหญิงตั้งครรภ์ เพราะอาจกระตุ้นการบีบตัวของมดลูก
4. ส่วนประกอบดั้งเดิม (ตามตำราแพทย์แผนโบราณ)
แม้สูตรจะต่างกันเล็กน้อยตามสำนักยา แต่โดยทั่วไปประกอบด้วย
1. ไพล – แก้ปวด ลดการอักเสบ ขับเลือดคั่ง
2. โกฐทั้ง 5 – ปรับสมดุลธาตุ บำรุงโลหิต
3. ดอกคำไทย / ดอกคำฝอย – กระตุ้นการไหลเวียนของเลือด
4. อบเชยเทศ / อบเชยจีน – บำรุงหัวใจ ขับลม
5. เทียนต่างๆ – ขับลม แก้ปวดท้อง
6. สมุนไพรเผ็ดร้อนอื่น เช่น ขิง ดีปลี พริกไทย – เพิ่มความอบอุ่นให้มดลูก
5. พัฒนาสู่ยุคปัจจุบัน
• ปัจจุบัน ยาประสะไพล ถูกขึ้นทะเบียนเป็น “ยาสามัญประจำบ้านแผนโบราณ” ตามประกาศกระทรวงสาธารณสุข
• มีทั้งแบบ ผงชงน้ำ และ แคปซูล ทำให้สะดวกต่อการใช้
• ยังคงถูกใช้ในคลินิกแพทย์แผนไทย โรงพยาบาล และร้านขายยาสมุนไพร
• บางบริษัทปรับสูตรเพื่อให้รับประทานง่ายขึ้น เช่น ลดสมุนไพรเผ็ดร้อนหรือเพิ่มสมุนไพรบำรุงเลือด
#ยาประสะไพล #ยาประสะไพลตราภารดี
