20/06/2025
TÜRK KÜLTÜRÜNDE BAĞDAŞ: KÖKENİ, ANLAMI VE SEMBOLİĞİ
Türk kültürünün derin katmanlarında yer alan pek çok kadim gelenekten biri de bağdaş kurmak olarak bilinen oturuş biçimidir. Tarih boyunca hem gündelik yaşamda hem de siyasî ve spiritüel anlamda önemli bir duruş şekli olan bağdaş kurma, yalnızca bir oturuş değil, aynı zamanda bir temsil ve kimlik göstergesidir.
Bu makalede, bağdaş kurmanın Türk kültüründeki yeri, tarihsel kökenleri, sembolik anlamları ve diğer kültürlerle olan etkileşimleri ele alınacaktır.
Bağdaş'ın Etimolojisi ve Anlamı
Bağdaş kelimesi, "bağ" kökünden türemiştir. Türkçedeki "bağ" kelimesi, birleştirme, bütünleştirme, kaynaştırma anlamları taşır. "Bağ-daş" birleşimi, ayakların ve bacakların birbirine bağlanarak oturulması anlamını içerir. Bu oturuş şekli, hem fiziksel olarak bedenin dengede kalmasını sağlar, hem de zihinsel ve ruhsal bir huzuru simgeler.
Tarihsel Köken: Kök Türk ve Eski Türk Kağanlıkları
Orta Asya Türk devletlerinde, özellikle de Kök Türk Kağanlığı (MS 6-8. yy.) döneminde bağdaş kurup oturmak, Kağan ve Alp duruşu olarak kabul edilirdi. Bu oturuş, yalnızca yöneticilere ve seçkin sınıfa özgü bir mevki ve saygınlık göstergesiydi. Kağanların, hakanların meclislerde (Kurultay) ve törenlerde bağdaş kurarak oturdukları tarihi metinlerde ve tasvirlerde sıkça karşımıza çıkar.
Çin kaynaklarında ve yabancı seyyahların notlarında bu oturuş biçimi "Türk Oturuşu" (Turkish Sitting Style) olarak kaydedilmiştir. Örneğin Tang Hanedanı kronikleri ve Bizans elçileri bu duruşu özel olarak tarif etmişlerdir. (Bkz. Sinor, Denis. The Cambridge History of Early Inner Asia, Cambridge University Press, 1990.)
Bağdaş Kurmanın İkonografik Etkisi: Budizm ve Orta Asya
Sanat tarihçisi Prof. Dr. Emel Esin’in araştırmalarına göre, bağdaş kurma geleneği Orta Asya’da yalnızca Türk kültürüyle sınırlı kalmamış, Budist ikonografiyi de etkilemiştir. Budizm’in meditasyon ve tefekkür oturuşları (lotus pozisyonu) Orta Asya Türklerinin bağdaş kurma geleneğiyle ilişkilendirilmiştir.
Emel Esin, Budist tasvirlerdeki oturuş biçiminin Türkler vasıtasıyla şekillendiğini ve özellikle Türk Budist devletleri olan Uygur Kağanlığı döneminde bu etkileşimin zirveye ulaştığını ileri sürer. (Esin, Emel. Türk Kozmoloji Düşüncesi ve Şamanizm, Ötüken Yay., İstanbul, 1997.)
Bağdaşın Siyasi ve Spiritüel Anlamı
Bağdaş kurmak yalnızca fiziksel bir rahatlık değil, aynı zamanda hakimiyet, vakar ve bilgelik sembolüdür. Kağanlar, beyler ve erenler bağdaş kurarak:
Merkezde ve dengede olduklarını,
Dış dünyaya karşı kendinden emin ve sakin olduklarını,
Ruhsal bir bütünlüğe ve dinginliğe ulaştıklarını gösterirlerdi.
Bu yüzden bağdaş, Türk düşüncesindeki "merkezde olma" (orta nokta, kutup, dinginlik merkezi) fikriyle de doğrudan ilişkilidir. Şamanlar ve Alp-Erenler de cemlerde ve törenlerde bağdaş kurarak otururlardı.
Mustafa Kemal Atatürk ve Kadim Türk Oturuşu
Mustafa Kemal Atatürk’ün de özellikle genç Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk yıllarında Anadolu ziyaretleri ve askerî kamplarda bağdaş kurarak oturduğu pek çok fotoğraf karesinde görülmektedir. Bu durum, Atatürk’ün Türk kültürel mirasına olan derin bağlılığının sembolik bir yansıması olarak değerlendirilebilir. (Bkz. Afet İnan, Atatürk Hakkında Hatıralar ve Belgeler, Türk Tarih Kurumu, 1959.)
Atatürk'ün bağdaş kurarak verdiği bu pozlar, halkla iç içe olma, doğallık ve kadim Türk duruşunu yansıtma anlamında da ayrı bir değer taşımaktadır.
Bağdaş kurmak, Türk kültüründe sıradan bir oturuş biçiminden çok daha öte; kimlik, tarih ve inanç ile yoğrulmuş bir yaşam felsefesidir. Gerek eski Türk kağanlıklarında, gerek Budist sanatında, gerekse Cumhuriyet döneminde taşıdığı bu anlam, bugün hâlâ Türk insanının gündelik hayatında devam etmektedir.
Bağdaş, Türklerin hem toprağa bağlılık, hem de ruhsal denge ve merkezilik ideallerinin bedensel bir ifadesidir.
Mehmet Özgür Ersan Özgür Dede
Kaynakça:
1. Esin, Emel. Türk Kozmoloji Düşüncesi ve Şamanizm, Ötüken Yayınları, İstanbul, 1997.
2. Sinor, Denis. The Cambridge History of Early Inner Asia, Cambridge University Press, 1990.
3. İnan, Afet. Atatürk Hakkında Hatıralar ve Belgeler, Türk Tarih Kurumu, 1959.
4. Golden, Peter B. An Introduction to the History of the Turkic Peoples, Otto Harrassowitz, 1992.
5. Kafesoğlu, İbrahim. Türk Millî Kültürü, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 1984.
