05/12/2022
LỄ HỘI ĐÁNH CÁ VỰC RÀO Ở XÃ XUÂN VIÊN
Vực Xuân Viên có tên huyền thoại là Vực Thuồng Luồng cùng với Rào Nhà Nghẹ là một trong những cảnh quan đẹp của Núi Hồng Lĩnh – một kỳ quan nổi tiếng của đất nước. Vực, cùng với Rào là một lạch nước sâu, rộng chạy dài theo chân núi Vực có diện tích tự nhiên khoảng 30ha, là nơi trú ngụ của các loài cá nước ngọt. Nguồn cá từ các khe Nhà Lương, Tràng Vưng, Hai Huyện đổ xuống Bàu Cá, Bàu Gộộc, Bàu Chăm, Bàu Cùng, qua Cầu ngoài, Cầu Chua đổ về sinh sôi, nảy nở tại Vực, Rào. Ở đây một lạch nước vừa sâu vừa rộng, trong mát, xung quanh bờ có nhiều hang, đầm, đìa cho các loài cá trú ngụ, sinh sôi và phát triển.
Về cảnh quan phía đông là dãy núi Vực có cây cối rậm rạp, là nơi trú ngụ của các đàn chim Cói, Cò, Vạc, Diệc,… tạo nên cảnh chim trời cá nước – một cảnh bồng lai kỳ thú của núi Hồng, sông Lam. Phía tây là một vùng đất địa linh có di chỉ cấp Quốc gia Phôi phối Bãi Cọi – dấu tích của người Việt cổ sinh sống cách đây hơn 4000 năm, tương đương với thời đại Hùng Vương dựng nước, là nơi giao thoa của hai nền văn hóa Đông Sơn, Sa Huỳnh cách đây 2500 năm. Có hệ thống đền thờ vào lăng mộ của các vị tôn thần có công lập làng, dựng nước: Đền thờ và lăng mộ Tham đốc toán Nham hầu Đậu Vĩnh Trường, đền thờ và lăng mộ Bách thần mị tự Đại vương tôn thần Đậu Danh Phương, nhà thờ thủy tổ họ Phan Phan Cảnh Tĩnh thành hoàng làng Gia Phú, Đền thờ thường đẳng tôn thần Mạc sơn đại vương thành hoàng làng Phúc Đa. Nhìn ra phía bắc có đền thờ Quận công Phạm Hạc thành hoàng làng Xuân Áng. Từ trung tâm Vực phóng tầm mắt nhìn vào hướng nam tại thượng nguồn khe Nhà Lương có đền thờ Bát lang hoàng tử Uy Minh Vương Lý Nhật Quang, có hòn Cục Lịp – một dấu tích huyền thoại về “cố đô Ngàn Hống” thời kỳ Kinh Dương Vương, có hòn đá thần trên đỉnh núi Chua, là nơi giáng trần của các nàng tiên, nay là nơi tọa lạc của Thiền viện Trúc Lâm Hồng Lĩnh. Vực, Rào cùng với cảnh quan xung quanh là một thắng cảnh sơn thủy hữu tình, linh khí âm, dương, thiên địa hòa đồng, có sức lan tỏa, quyến rũ tình người.
Xuân Viên là một miền quê có nhiều đầm, vực, bàu biền, khe suối, có nguồn cá nước ngọt tự nhiên nhiều loại phong phú, đa dạng từ xa xưa, là nguồn thực phẩm chính cho dân bản địa và vùng phụ cận. Nguồn thủy sản phong phú, nhất là tại Vực, Rào. Ở đây, ngoài các loại cá như cá chép, cá lóc, cá leo, cá trê, cá ngạo,… còn có các loại tôm, tép, cua ốc nhiều vô kể.
Để bảo vệ nguồn thủy sản phong phú ở Vực, Rào, đầu thế kỷ thứ 18 vào thời vua Hiển Tông niên hiệu Cảnh Hưng có hào trưởng Đậu Danh Kiêm con của Đức đại vương Đậu Danh Phương, đỗ tam trường thời Lê Trung Hưng, không theo con đường khoa bảng mà về làm xã trưởng xây dựng quê hương. Ông đã thảo hương ước quản lý làng xã với 5 điều khuyên và 10 điều cấm kỵ. Trong 10 điều cấm kỵ, điều thứ 10 ghi “Cấm bắt trộm cá Vực, Rào”. Ông cũng là người đề xướng tổ chức hội đánh cá Vực, Rào. Hàng năm, xã tổ chức xả vựa một năm một ngày vào dịp trung tuần tháng Năm âm lịch khi mùa màng kết thúc. Đánh Vực xong, nhà nhà vui mừng làm lễ cúng cơm mới. Trong mâm cơm dâng lên bàn thờ cúng tổ tiên, thần phật có con cá vừa đánh bắt được ở Vực tăng thêm sự đầm ấm, linh thiêng, một nét văn hóa của vùng quê lúa nước.
Từ đó đến nay Hội đánh cá Vực, Rào đã tồn tại trên 300 năm, một ngày hội mang tính bản địa đã khắc sâu vào tâm khảm người Xuân Viên từ thế hệ này sang thế hệ khác. Hơn 3 thế kỷ đất nước, xã hội có nhiều biến đổi nhưng Hội đánh cá Vực, Rào vẫn trường tồn với dòng chảy lịch sử của quên hương. Ngạn ngữ có câu “Quê hương là chùm khế ngọt”, người Xuân Viên dù đi công tác, làm ăn, sinh sống trên mọi miền đất nước và ở nước ngoài khi nghĩ về nơi chôn rau cắt rốn của mình không quên được ngày hội dân dã mang sắc thái độc đáo của quê nhà.
Thời xưa việc tổ chức lễ hội được tiến hành trang nghiêm: Xã dựng đàn dâng lễ vật kinh cúng các vị thần linh, các bậc tiền sử, cầu cho quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt. Sau lễ cúng, một vị bô lão đánh ba hồi trống và phát lệnh khai hội bằng một tiếng hú cùng với tiếng tù và nổi lên. Dân vừa hú vừa dàn hàng ngang kết thành từng vằng: Đàn ông nơm đi trước, đàn bà rớ vó đi sau rồi đến chao, nhủi.
Sau Cách mạng tháng Tám, chủ tịch UBND xã là người trực tiếp đánh trống và truyền lệnh khai hội.
Ngày hội đánh cá Vực, Rào xã Xuân Viên không những người Xuân Viên tham gia mà còn có dân các làng xã phụ cận: như Thượng thôn, Khải mong, Tiên cầu, Tả ao, Uy Viễn, Mỹ Dương(nay là TT Xuân An, Xuân Giang, Xuân Mỹ) cũng nô nức mang các ngư cụ đến đánh bắt cá. Không khí ngày hội náo nức, hồ hởi, vui tươi, lành mạnh. Tiếng hú, tiếng tù và, tiếng nơm úp, tiếng reo hò đuổi bắt cá vang lên vọng vào vách núi làm náo nhiệt một vùng quê vốn bình thường, sống hiền hòa, yên ả.
Những năm gần đây, do có phương tiện truyền thông hiện đại, Hội đánh cá Vực, Rào ở Xuân Viên được quảng bá trên nhiều phương tiện thông tin đại chúng: Đài phát thanh truyền hình, báo điện tử, báo viết, các trang mạng xã hội. Ngày hội đánh bắt cá Vực Rào Xuân Viên được nhiều người, nhiều vùng miền biết đến. Hội đánh cá ngày nay đã trở thành ngày hội lớn không chỉ ở Xuân Viên mà còn là ngày hội của toàn huyện và khách thập phương với hàng ngàn người tham gia.
Xuân Viên không chỉ là một xã có truyền thống cách mạng, truyền thống hiếu học mà còn là một xã có nhiều truyền thống văn hóa, phong tục tập quán tốt đẹp mang sắc thái bản địa. Hội đánh cá Vực, Rào là một sinh hoạt văn hóa được duy trì và phát triển qua nhiều thế kỷ đã hằn sâu trong tâm thức, tình cảm của bao thế hệ người Xuân Viên.
Ngày nay trong sự nghiệp xây dựng Nông thôn mới, Đảng bộ, chính quyền và nhân dân Xuân Viên đang khơi dậy và phát huy tối đa những truyền thống lịch sử, văn hóa của quê hương nhằm sớm đưa Xuân Viên trở thành một điểm du lịch sinh thái- tâm linh, xây dựng Xuân Viên đạt danh hiệu nông thôn mới kiểu mẫu, phồn vinh có kinh tế tăng trưởng, có đời sống văn hóa tinh thần phong phú giàu tình người, có cảnh quan, môi trường xanh sạch đẹp.
Tác giả: Phan Lý Đại
