28/11/2025
🔖PHẢ LẠI - DẤU ẤN "THỊ TRẤN CỔ" CỦA MỘT THỜI CÔNG NGHIỆP
Trước khi trở thành một phường của thành phố trẻ Chí Linh, Phả Lại đã mang trog mình một lịch sử lâu đời. Thời Pháp thuộc, người phương Tây gọi vùng đất này là Sept Pagodes. Nằm bên bờ Lục Đầu Giang, nơi hợp lưu của 6 dòng sông lớn (sông Cầu, sông Thương, sông Lục Nam, sông Đuống, sông Kinh Thầy và nhánh chính sông Thái Bình), Phả Lại sở hữu vị thế địa lý đắc địa hiếm có.
Tuy nhiên, bước ngoặt thực sự khiến vùng đất này "thay da đổi thịt" và định hình nên diện mạo ngày hôm nay lại nằm ở giai đoạn đất nước bắt đầu đổi mới.
Nhắc đến Phả Lại là nhắc đến Nhiệt điện. Được khởi công năm 1980 với sự hỗ trợ toàn diện từ Liên Xô, Nhà máy Nhiệt điện Phả Lại là dự án năng lượng lớn nhất Việt Nam thời bấy giờ. Cùng với Nhà máy Thủy tinh Y tế, nơi đây từng được coi là "thủ phủ công nghiệp" sầm uất và sôi động bậc nhất khu vực trước thập niên 90.
Nhưng đằng sau công trình thế kỷ ấy là câu chuyện về sự hy sinh và thay đổi của cả một cộng đồng. Để nhường đất thực hiện dự án, hàng loạt hộ dân gốc Phả Lại đã thực hiện cuộc di dân vào khu vực Trại Rổ (Sao Đỏ).
Vốn mang trong mình "gen" buôn bán sành sỏi, chính những cư dân Phả Lại tái định cư này là nhân tố quan trọng tạo nên sức sống thương mại cho Sao Đỏ, góp phần hình thành nên chợ Sao Đỏ quy mô như ngày nay.
Song song với việc xây dựng nhà máy, một lực lượng lao động lớn gồm kỹ sư, chuyên gia và công nhân từ khắp các tỉnh thành miền Bắc đã được điều động về đây.
Suốt hơn 10 năm đầu, khi cơ sở hạ tầng chưa hoàn thiện, người lao động phải sống rải rác tại khu vực xã Văn An và di chuyển bằng xe đưa đón. Phải đến năm 1995, những khu tập thể công nhân viên mới chính thức hoàn thành và bàn giao.
Cùng với khu tập thể Thủy tinh Y tế, Phả Lại trở thành nơi có mật độ nhà tập thể dày đặc nhất Chí Linh, tạo nên một cộng đồng cư dân mang đậm văn hóa công nhân.
Cũng trong giai đoạn này, năm 1981, Chính phủ quyết định sáp nhập 3 thôn Phao Sơn, Thạch Thủy và Bình Giang của xã Cổ Thành vào thị trấn. Chi tiết lịch sử này giải thích cho câu hỏi mà nhiều người trẻ ngày nay hay thắc mắc: Tại sao Ga Cổ Thành lại nằm trên đất Phả Lại?
Ngày xưa, được trở thành công nhân nhà máy là niềm mơ ước đổi đời của biết bao người. Đến nay, Nhà máy Thủy tinh đã dừng hoạt động, Nhiệt điện Phả Lại vẫn đỏ lửa và giữ vai trò quan trọng trong an ninh năng lượng quốc gia, nhưng vị thế của người công nhân nhà máy đã khác xưa ít nhiều.
Có những gia đình đã 3 thế hệ gắn bó với nhà máy. Nhưng thực tế mà nói, đời sống của công nhân hiện tại chỉ ở mức ổn định chứ chưa thể gọi là khá giả.
Qua lời kể của những cô bác đã về hưu, mức lương hưu công nhân phổ thông dao động khoảng 3-4 triệu đồng/tháng, một con số vừa đủ để trang trải sinh hoạt cơ bản. Có lẽ vì thế, nhiều người trẻ là con em trong ngành đã chọn rẽ hướng sang các công việc khác.
Không ồn ào như Sao Đỏ, không hào nhoáng như các khu đô thị mới, Phả Lại bây giờ mang một nhịp sống chậm rãi và êm ả. Những buổi chiều nắng quái hắt lên các dãy nhà tập thể, lên những mảng tường vàng bạc màu, những khung cửa sắt gỉ sét và lối cầu thang hẹp... tất cả tạo nên một vẻ bình yên rất riêng.
Nếu nhìn vào các khu nhà tập thể, Phả Lại giống một “thị trấn cổ”, không phải sự cổ kính của rêu phong phong kiến, mà là sự cổ kính của thời gian, của ký ức về một thời bao cấp vàng son. Ai đã từng sống ở đây, chắc chắn sẽ thấy mình đâu đó trong sự lặng lẽ này, nơi mà họ đã dành cả tuổi trẻ của mình, góp sức cống hiến cho đất nước trong giai đoạn đầu của thời kỳ đổi mới.
________
Cre: Chí Linh xưa
