04/04/2025
KẼM TỐT CHO TIÊU CHẢY, BIẾNG ĂN, ĐỀ KHÁNG VÀ PHÁT TRIỂN
(Cập nhật 2025)
Đợt rồi đúng nghĩa có phụ huynh phản ánh toa mình gì vỉ thuốc có vài ngàn đồng, không biết sao nữa… Mình phải gọi ba mẹ lại để giải thích rằng viên kẽm nhỏ này mỗi ngày 2 viên thực ra sẽ giúp con trai của ông bà rất nhiều vì bé chậm lên cân, xét nghiệm thiếu kẽm (chỉ số Zinc = 2).. Kẽm là một nguyên tố quan trọng trong vị giác, chữa lành vết thương, đề kháng cơ thể và cả chức năng tinh hoàn… Những đứa trẻ thiếu hụt kẽm thường liên quan yếu tố bệnh tật như tiêu chảy nặng, suy dinh dưỡng, nhẹ cân…
Có một bài viết của WHO rất hay đó là các phân tích tổng hợp cho thấy bổ sung kẽm có liên quan tích cực đến tăng trưởng chiều dài ở trẻ, với liều 10 mg/ngày trong 24 tuần giúp tăng trung bình 0,37 cm. Hiệu quả rõ rệt hơn ở trẻ đã bị chậm phát triển.[1]
Và đương nhiên một điều đó là kẽm rất quan trọng đối với trẻ tiêu chảy, ở các quốc gia đang phát triển, WHO từng báocáo rằng chỉ bằng việc bổ sung oresol cải tiến và kẽm đã giúp cải thiện tỷ lệ sống còn của những đứa trẻ tiêu chảy cấp 50%, một con số rất đáng kinh ngạc bởi vì vốn dĩ 2 thứ này rất dễ tìm. Trong nghiên cứu của Angus ghi nhận rằng nếu đứa trẻ bổ sung 20mg kẽm trong 10-14 ngày thì tần suất tiêu chảy trong 3 tháng sau đó giảm hẳn. Vì vậy, WHO/UNICEF khuyến cáo trẻ bị tiêu chảy nên bổ sung kẽm 20mg/ngày l trong 10-14 ngày (10mg/ngày đối với trẻ dưới 6 tháng).
Việt Nam là một nước đang phát triển nên tỷ lệ trẻ em tử vong do các bệnh nhiễm trùng còn rất cao (viêm phổi, tiêu chảy nhiễm trùng, sởi…). Có một vòng xoáy bệnh lý đó là khi bé tiêu chảy thường sẽ ăn uống kém, kết hợp mất dinh dưỡng do tốc độ thức ăn đi qua nhanh sẽ khiến bé suy nhược hơn, không đủ dinh dưỡng, mất kẽm…khiến trẻ nhiễm trùng nặng hơn, nguy cơ tử vong cao hơn. Nên khi trẻ tiêu chảy hay đang nhiễm trùng, suy dinh dưỡng….WHO/UNICEF khuyến cáo bổ sung kẽm là vậy!
Nếu trẻ tiêu chảy, việc bổ sung kháng sinh hay men vi sinh là quyết định của bác sĩ. Còn bố mẹ chỉ cần lưu ý bổ sung đủ
(1) điện giải (nước oresol)
(2) bổ sung kẽm
(3) hạ sốt (nếu cần).
Đừng lo thừa kẽm vì hàm lượng khuyến cáo bổ sung 20mg/ngày trong 10-14 ngày là hàm lượng thấp, mà không cần xét nghiệm, không sợ ngộ độc và việc bổ sung giúp ích rất nhiều trong những trường hợp thiếu kẽm thực sự (nếu xét nghiệm)
KẼM VÀ BIẾNG ĂN, CHẬM TĂNG TRƯỞNG
Một câu hỏi đặt ra đó là khi trẻ chậm tăng trưởng, xét nghiệm thiếu kẽm rồi bổ sung kẽm có chắc chắn tăng trưởng lại không? Thì câu trả lời là không chắc chắn. Vì rằng, thiếu kẽm gây chậm tăng trưởng nhưng một đứa trẻ suy dinh dưỡng lại có thể do nhiều yếu tố cộng dồn lại với nhau như thiếu sắt, thiếu D3, thiếu năng lượng trong bữa ăn, ăn quá nhiều thức ăn nhanh…
Các nghiên cứu cho thấy kẽm cải thiện vị giác ở những người thiếu kẽm, dù dữ liệu trực tiếp trên trẻ em còn hạn chế. Cơ chế có thể liên quan đến vai trò của kẽm trong chức năng thụ thể vị giác và enzyme carbonic anhydrase. Bổ sung kẽm (10-20 mg/ngày) cải thiện rõ rệt sự thèm ăn ở trẻ suy dinh dưỡng hoặc thiếu kẽm, thông qua tăng lượng calo tiêu thụ và cải thiện hành vi ăn uống từ tuần thứ 4 trở đi. Nhưng có 1 điều hạn chế đó là thiếu nghiên cứu cụ thể về vị giác ở trẻ em khỏe mạnh; phần lớn dữ liệu tập trung vào trẻ suy dinh dưỡng hoặc thiếu kẽm. Nghĩa là trẻ bình thường khỏe mạnh chẳng cần phải bổ sung kẽm làm gì, chỉ cần tập trung ở trẻ chậm lên cân, suy dinh dưỡng, thấp còi.
Phần lớn nguyên nhân biếng ăn là do tâm lý, việc bổ sung kẽm, dinh dưỡng, đa vi lượng…chỉ là hỗ trợ, cái gốc vấn đề vẫn phải giải quyết bởi bác sĩ dinh dưỡng hoặc nhi khoa.
KẼM TĂNG ĐỀ KHÁNG
Kẽm (Zn) là vi chất thiết yếu, tham gia vào hơn 300 enzyme và nhiều quá trình sinh học, trong đó có vai trò đặc biệt trong miễn dịch:
(1)Miễn dịch bẩm sinh: kẽm hỗ trợ chức năng của bạch cầu đa nhân trung tính (neutrophils) và đại thực bào, giúp tiêu diệt vi sinh vật gây bệnh và kẽm giúp duy trì tính toàn vẹn của hàng rào niêm mạc (ví dụ: ruột, mũi, họng), ngăn vi khuẩn xâm nhập.
(2) Miễn dịch mắc phải: kẽm cần thiết cho sự phát triển và hoạt động của tế bào T và B, ảnh hưởng đến sản xuất kháng thể. Thiếu kẽm làm giảm sản xuất interleukin-2 và IFN-γ, ảnh hưởng đến chức năng điều hòa miễn dịch.
(3) Chống oxy hóa và kháng viêm: kẽm có đặc tính chống oxy hóa, giúp giảm tổn thương mô do gốc tự do trong viêm nhiễm. Giảm sản sinh cytokine tiền viêm (như TNF-α, IL-6), qua đó giảm mức độ viêm.
NHU CẦU SINH LÝ
0-6 tháng: 2 mg/ngày
7-12 tháng: 3 mg/ngày
1-3 tuổi: 3 mg/ngày
4-8 tuổi: 5 mg/ngày
Nam từ 9 tuổi- trưởng thành: 10 mg/ngày
Nữ từ 9 tuổi - trưởng thành: 8 mg/ngày
Phụ nữ có thai và đang cho con bú: 11-13 mg/ngày
(Lưu ý đây là nhu cầu sinh lý, nghĩa là hàm lượng kẽm cơ thể CẦN mỗi ngày từ thực phẩm, thức uống, thuốc... Trong trường hợp bé bị bệnh lý như tiêu chảy, biếng ăn, suy dinh dưỡng…thì bác sĩ thường kê liều cao hơn để bù lại lượng kẽm mất, giúp cơ thể bé mau hồi phục.)
💊 LIỀU LƯỢNG KHUYẾN CÁO (PHẢI TRAO ĐỔI VỚI BÁC SĨ)
Dưới đây là khuyến cáo theo WHO/UNICEF và một số tổ chức quốc tế (bao gồm CDC và ESPGHAN), sử dụng cho phòng ngừa và điều trị thiếu kẽm:
(1) Liều phòng ngừa (liên tục hoặc định kỳ):
Trẻ 6 tháng – 5 tuổi: 10 mg/ngày
Trẻ >5 tuổi: 10–20 mg/ngày
(2) Liều điều trị trong bệnh lý cấp tính (như tiêu chảy):
Trẻ
