https://www.facebook.com/461908267000567/

Writing For Community

Home
Vietnam
Quận 5
Writing For Community

Một dự án Viết vì Cộng đồng giúp lan tỏa lối sống bền vững, tư duy NetZero, hướng tới cuộc sống hòa hợp với nhau và với Hành tinh.

12/10/2025

CHUYẾN TÀU MÙA THU CÔNG BỐ 30 TỰA CỦA TỦ SÁCH NGHỀ XANH

Nhân dịp Chuyến tàu Mùa thu tham gia điều phối tại SFF 2025 Science Film Festival Vietnam với chủ đề Nghề Xanh (Green Jobs), Book & Friend Club kết hợp cùng Bách hóa Kỳ Na và Writing For Community GPM-Vietnam công bố Tủ sách NGHỀ XANH sau 5 năm nghiên cứu và tuyển chọn. Tủ sách sẽ được trưng bày tại Hội chợ Khoa học 2025 của SFF2025 vào ngày 19/10 tại Gian hàng của Chuyến tàu Mùa thu.

Tủ sách có nhiều tựa sách do Huy Hoang Bookstore, Thái Hà Books, Phanbook, Phương Nam Books, Book Hunter, SaigonBooks, Quảng, NXB Kim Đồng, OmegaPlus... phát hành. Trân trọng cảm ơn các đơn vị phát hành, NXB đã quan tâm đến chủ đề Nghề Xanh và đem những cuốn sách hay về Việt Nam. Tủ sách sẽ tiếp tục được cập nhật trong thời gian tới.
-----
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu và suy thoái môi trường ngày càng trở nên nghiêm trọng, nhu cầu về một nền kinh tế xanh và bền vững chưa bao giờ cấp thiết hơn thế. Sự chuyển đổi này không chỉ đòi hỏi những thay đổi trong chính sách và công nghệ, mà còn cần đến một lực lượng lao động được trang bị các kỹ năng xanh để thúc đẩy sự phát triển của các ngành công nghiệp thân thiện với môi trường. "Nghề xanh" nổi lên như một xu hướng tất yếu, mang đến những cơ hội nghề nghiệp mới và đầy tiềm năng.

1. ĐỊNH NGHĨA “NGHỀ XANH”

Thuật ngữ “green job” (nghề xanh) lần đầu tiên được nhắc đến trong một báo cáo của Tổng Giám đốc ILO vào năm 2007. Theo Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), nghề xanh là những công việc góp phần bảo tồn hoặc khôi phục chất lượng môi trường. Các hoạt động này có thể diễn ra trong nhiều lĩnh vực khác nhau của nền kinh tế, bao gồm nông nghiệp, công nghiệp, dịch vụ và hành chính.

Theo góc độ tiếp cận Ủy ban Châu Âu, nghề xanh được hiểu là các công việc mà bản chất hoạt động của chúng có tác động tích cực đến môi trường. Theo hướng tiếp cận của quá trình chuyển đổi, nghề xanh bao gồm tất cả các công việc bị ảnh hưởng hoặc được tạo ra trong quá trình chuyển đổi sang một nền kinh tế xanh hơn.

Theo quan điểm của OECD, nghề xanh là những kỹ năng cụ thể cần thiết để điều chỉnh sản phẩm, dịch vụ hoặc hoạt động để đáp ứng các yêu cầu hoặc quy định liên quan đến biến đổi khí hậu. Theo một báo cáo của UNEP, nghề xanh là những công việc trong các lĩnh vực nông nghiệp, sản xuất, R&D, hành chính và dịch vụ, góp phần bảo tồn hoặc khôi phục chất lượng môi trường.

Dù các định nghĩa khác nhau về ngôn từ, nhưng các tiêu chí cụ thể của một nghề xanh thường bao gồm

• Giảm tiêu thụ năng lượng và nguyên liệu thô
• Hạn chế phát thải khí nhà kính.
• Giảm thiểu chất thải và ô nhiễm.
• Bảo vệ và khôi phục các hệ sinh thái.
• Thúc đẩy thích ứng với biến đổi khí hậu

Đặc biệt, ILO nhấn mạnh rằng nghề xanh phải là những công việc bền vững, mang lại thu nhập thỏa đáng, có bảo trợ xã hội, tôn trọng quyền của người lao động và tạo điều kiện cho người lao động tham gia vào các quyết định liên quan đến cuộc sống của họ. Định nghĩa này làm nổi bật ba khía cạnh quan trọng của phát triển bền vững: kinh tế, xã hội và môi trường.

2. TỦ SÁCH NGHỀ XANH

Để giúp công chúng hiểu rõ hơn về khái niệm Nghề Xanh, Book & Friend và Chuyến tàu Mùa thu nghiên cứu, chọn lọc và công bố Tủ sách Nghề Xanh nhân dịp Chuyến tàu Mùa thu tham gia điều phối Liên hoan phim Khoa học 2025, sự kiện do Viện Goethe khởi xướng, có chủ đề phim năm 2025 là “Green Jobs” (Nghề Xanh).

Tủ sách gồm 30 tựa sách, chia thành 3 nhóm nội dung

NHÓM 1: KIẾN THỨC TỔNG QUAN VỀ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG, CHỦ NGHĨA MÔI TRƯỜNG VÀ BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU

1. NĂNG LƯỢNG - LỊCH SỬ NHÂN LOẠI TỪ THAN CỦI ĐẾN HẠT NHÂN, Richard Rhodes (OmegaPlus và NXB Thế giới): Cuốn sách vẽ nên bức tranh toàn cảnh về hành trình con người khai thác và sử dụng năng lượng, từ những bước tiến đầu tiên với than củi, đến sự trỗi dậy của than đá và dầu mỏ, và cuối cùng là kỷ nguyên hạt nhân. Cuốn sách đồng thời đặt ra những câu hỏi cấp thiết về tương lai năng lượng của nhân loại, khi chúng ta đối mặt với những thách thức như biến đổi khí hậu và cạn kiệt tài nguyên.

2. TRÁI ĐẤT CHUYỂN MÌNH: MỘT LỊCH SỬ CHƯA KỂ VỀ NHÂN LOẠI, Peter Frankopan (OmegaPlus và NXB Thế giới): Cuốn sách đi sâu vào mối liên hệ mật thiết giữa lịch sử loài người và môi trường tự nhiên. Tác giả khám phá cách các yếu tố địa chất, khí hậu và tài nguyên thiên nhiên đã định hình sự phát triển của các nền văn minh, đế chế và xã hội. Frankopan nhấn mạnh rằng những biến đổi môi trường không chỉ ảnh hưởng đến quá khứ mà còn tiếp tục tác động mạnh mẽ đến tương lai của chúng ta.

3. GIÁO DỤC VÀ HÒA BÌNH, Maria Montessori (NXB Đà Nẵng). Maria Montessori lập luận rằng giáo dục, chứ không phải chính trị, là con đường duy nhất để kiến tạo một nền hòa bình lâu dài. Cuốn sách này là tập hợp các bài diễn thuyết của bà trong thời kỳ chiến tranh thế giới thứ hai, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc giáo dục trẻ em để trở thành những cá nhân có trách nhiệm, có nhận thức toàn cầu và tôn trọng sự đa dạng. Montessori tin rằng khi trẻ em được nuôi dưỡng trong một môi trường tôn trọng sự tự do, tò mò và sáng tạo, các em sẽ tự nhiên phát triển thành những người lớn yêu chuộng hòa bình và chống lại xung đột.

4. CUỘC CÁCH MẠNG THỨ CHÍN, Azam-Ali (Quảng Văn và NXB Dân Trí): Cuốn sách lập luận rằng thế giới đang ở thời điểm quan trọng để tái cấu trúc hệ thống lương thực toàn cầu. Ông nhấn mạnh sự nguy hiểm của việc phụ thuộc vào một số ít cây lương thực chủ lực và kêu gọi đa dạng hóa các loại cây trồng, đặc biệt là những giống cây bản địa và ít được biết đến. Cuốn sách đề xuất một cuộc "cách mạng thứ Chín" trong nông nghiệp, kết hợp kiến thức truyền thống và công nghệ mới để tạo ra hệ thống lương thực bền vững, dinh dưỡng và công bằng hơn cho tất cả

5. MÙA XUÂN VẮNG LẶNG, Rachel Carson (Phương Nam Books và NXB Thế giới): Tác phẩm là một lời cảnh tỉnh mạnh mẽ về tác hại của việc lạm dụng thuốc trừ sâu hóa học, đặc biệt là DDT, đối với môi trường và sức khỏe con người. Cuốn sách vẽ nên một bức tranh ảm đạm về một thế giới nơi tiếng chim hót im bặt, mùa xuân trở nên vắng lặng vì sự tàn phá của hóa chất. Carson đã khai sáng công chúng về những hậu quả khôn lường của việc can thiệp vào tự nhiên, đặt nền móng cho phong trào bảo vệ môi trường hiện đại

6. NIÊN LỊCH MÙA GIÓ CÁT, Aldo Leopold (Phương Nam Books và NXB Lao động): Một tác phẩm kinh điển về môi trường, kết hợp giữa quan sát khoa học, triết lý và văn chương. Cuốn sách ghi lại những trải nghiệm của tác giả tại vùng đồng quê Wisconsin, từ đó suy ngẫm về mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên. Leopold kêu gọi một cách tiếp cận đạo đức hơn đối với việc quản lý đất đai, nhấn mạnh sự cần thiết của việc tôn trọng hệ sinh thái và bảo tồn đa dạng sinh học.

7. CUỘC CÁCH MẠNG MỘT CỌNG RƠM, Masanobu Fukuoka (Xanh Shop và NXB Tổng hợp TP.HCM): Cuốn sách kinh điển của Masanobu Fukuoka giới thiệu phương pháp nông nghiệp tự nhiên, tôn trọng quy luật của tự nhiên, không cày xới, không dùng phân bón hóa học hay thuốc trừ sâu. Cuốn sách là một triết lý sống hòa hợp với thiên nhiên, khuyến khích con người từ bỏ sự can thiệp không cần thiết vào hệ sinh thái. Fukuoka cho rằng, bằng cách thuận theo tự nhiên, chúng ta có thể đạt được năng suất cao hơn và một cuộc sống khỏe mạnh, bền vững hơn.

8. HƯỚNG ĐI CỦA ĐẠO BỤT CHO HÒA BÌNH VÀ SINH MÔI, Thích Nhất Hạnh (Thái Hà Books và NXB Lao động): Cuốn sách của Thiền sư Thích Nhất Hạnh đề xuất một cách tiếp cận Phật giáo sâu sắc để giải quyết khủng hoảng môi trường và xung đột xã hội. Cuốn sách nhấn mạnh sự kết nối mật thiết giữa con người và thiên nhiên, đồng thời khuyến khích thực hành chánh niệm và lòng từ bi như những công cụ để tạo ra hòa bình và bảo vệ môi trường. Thiền sư Nhất Hạnh tin rằng chỉ khi chúng ta thay đổi nhận thức và hành động cá nhân, chúng ta mới có thể xây dựng một thế giới hòa bình và bền vững.

9. NHỮNG NGÀY CUỐI CÙNG CỦA DÒNG MEKONG HÙNG VĨ, Brian Eyler (PhanBooks và NXB Phụ nữ Việt Nam): Tác phẩm cảnh báo về sự suy thoái nhanh chóng của dòng sông Mekong do các hoạt động của con người, đặc biệt là việc xây dựng đập thủy điện. Cuốn sách không chỉ mô tả những thay đổi môi trường gây ra bởi các dự án này, mà còn phân tích tác động xã hội và kinh tế đối với hàng triệu người dân sống phụ thuộc vào dòng sông. Eyler nhấn mạnh sự cần thiết của việc hợp tác quốc tế để bảo vệ dòng Mekong và đảm bảo sự phát triển bền vững cho khu vực.

10. NHỎ LÀ ĐẸP, E. F. Schumacher (Thái Hà Books và NXB Công thương): Tác phẩm phê phán mô hình kinh tế hiện đại coi trọng tăng trưởng vô hạn, gây ra cạn kiệt tài nguyên và bất bình đẳng xã hội. Cuốn sách đề xuất một nền kinh tế lấy con người làm trung tâm, sử dụng công nghệ phù hợp và phát triển bền vững. Schumacher nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tôn trọng thiên nhiên và xây dựng cộng đồng gắn kết.

11. ĐỜI SỐNG BÍ ẨN CỦA CÂY, Peter Wohlleben (Phương Nam Books và NXB Thế giới): Cuốn sách hé lộ một thế giới kỳ diệu, nơi cây cối không chỉ là những sinh vật tĩnh lặng mà còn là một cộng đồng phức tạp với khả năng giao tiếp, tương trợ và cảm nhận. Tác giả đã phá vỡ những quan niệm truyền thống về cây cối, mang đến cho độc giả một góc nhìn hoàn toàn mới về mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên. Cuốn sách kêu gọi chúng ta nhìn nhận cây cối như những sinh vật sống, có tri giác và cần được tôn trọng, từ đó thay đổi cách chúng ta đối xử với môi trường xung quanh.

12. KHÍ HẬU - CÂU CHUYỆN MỚI, Charles Eisenstein (Book Hunter và NXB Dân trí): Cuốn sách đưa ra góc nhìn độc đáo về biến đổi khí hậu, không chỉ là một vấn đề môi trường mà còn là dấu hiệu của sự mất kết nối sâu sắc giữa con người và tự nhiên. Tác giả nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nhận thức lại vai trò của con người trong hệ sinh thái và hành động dựa trên sự thấu hiểu và lòng trắc ẩn, kêu gọi chúng ta thay đổi những câu chuyện quen thuộc về khí hậu, từ những góc nhìn tiêu cực sang việc xây dựng một mối quan hệ lành mạnh và bền vững với Trái Đất.

B. NHÓM 2: NHỮNG CUỐN SÁCH VỀ LỐI SỐNG NGƯỜI BẢN ĐỊA THUẬN TỰ NHIÊN

13. TẾT CỎ NGỌT, Robin Wall Kimmerer (Huy Hoàng Bookstore và NXB Văn học): Tác phẩm là một sự pha trộn độc đáo giữa kiến thức khoa học, truyền thống bản địa và những suy ngẫm sâu sắc về mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên. Tác giả, với tư cách là một nhà thực vật học và một thành viên của bộ tộc Potawatomi, đã chia sẻ những câu chuyện về sự kết nối giữa con người và thế giới tự nhiên, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc biết ơn và đáp lại những món quà mà Trái Đất ban tặng. Kimmerer khuyến khích chúng ta lắng nghe tiếng nói của thiên nhiên và xây dựng một mối quan hệ tôn trọng và hài hòa với tất cả các loài sinh vật

14. NHỮNG MÓN QUÀ CỦA NGƯỜI DA ĐỎ, Jack Weatherford (Phan Books và NXB Lao động): Cuốn sách vén màn bức tranh lịch sử bị lãng quên, cho thấy những đóng góp to lớn của người bản địa châu Mỹ đối với thế giới hiện đại. Cuốn sách không chỉ tập trung vào những món quà vật chất, mà còn đi sâu vào những ý tưởng, tri thức và phương pháp canh tác bền vững mà họ đã chia sẻ. Weatherford đã thay đổi cách chúng ta nhìn nhận về người da đỏ, không còn là những "kẻ hoang dã" mà là những nhà phát minh, triết gia và nhà quản lý tài nguyên thông thái.

15. TRÍ TUỆ CỦA RỪNG, Suzanne Simard (Thiện Tri Thức và NXB Dân trí): Tác phẩm khám phá mạng lưới ngầm phức tạp, nơi cây cối kết nối và trao đổi chất dinh dưỡng qua hệ thống nấm rễ. Cuốn sách cho thấy rừng không chỉ là tập hợp cây đơn lẻ, mà là một cộng đồng thông minh, hợp tác và tương trợ lẫn nhau. Simard thay đổi cách chúng ta nhìn nhận về rừng, nhấn mạnh vai trò thiết yếu của cây mẹ trong việc nuôi dưỡng và bảo vệ hệ sinh thái rừng.

16. CHÚNG TÔI ĂN RỪNG Georges Condominas (OmegaPlus và NXB Thế giới): Một tác phẩm dân tộc học sâu sắc về cuộc sống của người Mnông Gar ở Tây Nguyên Việt Nam. Cuốn sách ghi lại một cách tỉ mỉ và chân thực các hoạt động sinh hoạt, tín ngưỡng và văn hóa của họ, đặc biệt là mối quan hệ gắn bó mật thiết với rừng. Condominas đã sống cùng người Mnông Gar trong một thời gian dài, từ đó giúp người đọc hiểu rõ hơn về cách họ tận dụng và bảo vệ rừng như một nguồn sống thiết yếu

C. NHÓM 3: NHỮNG CUỐN SÁCH VỀ NGHỀ XANH, LỐI SỐNG XANH

17. CUỘC ĐỜI CỦA NẤM, Meelin Sheldrake (Huy Hoàng và NXB Dân Trí): Cuốn sách khám phá thế giới kỳ diệu và phức tạp của nấm, tiết lộ cách chúng tương tác và kết nối mọi thứ trong tự nhiên, từ thực vật đến động vật và thậm chí cả con người. Tác phẩm làm sáng tỏ khả năng giao tiếp, giải quyết vấn đề và vai trò thiết yếu của nấm trong các hệ sinh thái, thách thức những quan niệm truyền thống về trí thông minh và sự sống.

18. QUẢ TÁO THẦN KỲ CỦA KIMURA, Takuji Ishikawa (Thái Hà Books và NXB Lao động): Câu chuyện có thật về hành trình 20 năm kiên trì của ông Akinori Kimura, một người nông dân Nhật Bản, theo đuổi phương pháp trồng táo không sử dụng hóa chất. Cuốn sách không chỉ là câu chuyện về nông nghiệp mà còn là bài học về sự kiên nhẫn, lòng dũng cảm và niềm tin vào sức mạnh của tự nhiên. Hành trình của Kimura là minh chứng cho việc con người có thể đạt được những điều tưởng chừng như không thể nếu dám đi ngược lại những lối mòn thông thường.

19. TINH THẦN SỐNG XANH, Florence Williams (PhanBooks và NXB Văn hóa Văn nghệ): Cuốn sách khám phá tác động tích cực của thiên nhiên đối với sức khỏe tinh thần và thể chất của con người. Tác giả kết hợp khoa học và trải nghiệm cá nhân để chứng minh rằng việc dành thời gian trong tự nhiên giúp giảm căng thẳng, tăng cường sự sáng tạo và cải thiện tâm trạng. Williams kêu gọi chúng ta tái kết nối với thiên nhiên, không chỉ vì lợi ích cá nhân mà còn vì sự bền vững của hành tinh

20. ĐỜI KHÔNG PLASTIC, Hiệp hội Bảo tổn Biển (Huy Hoàng Books và NXB Dân Trí): Cuốn sách là một cẩm nang cảnh báo về sự hiện diện và mối đe dọa của nhựa dùng một lần đối với Trái Đất. Sách mô tả chi tiết tác hại của rác thải nhựa lên đất, nước, không khí và sinh vật, kêu gọi nhận thức về việc nhựa không thể phân hủy và gây hại sâu rộng. Cuốn sách cung cấp nhiều bí quyết thực tế như dùng túi vải, chai cá nhân và phân loại rác để mỗi người góp phần tạo nên một thế giới xanh, sạch hơn.

21. NGƯỜI TRỒNG RỪNG, Jean Giono (Phương Nam Books và NXB Phụ nữ Việt Nam): Cuốn sách hư cấu kể về một người đàn ông đơn độc, Elzéard Bouffier, đã âm thầm trồng hàng ngàn cây sồi trên một vùng đất cằn cỗi ở dãy Alps. Hành động kiên trì và lặng lẽ của ông đã biến đổi hoàn toàn cảnh quan, mang lại sự sống cho một vùng đất hoang vu và truyền cảm hứng về sức mạnh của một cá nhân trong việc thay đổi thế giới. Cuốn sách là một thông điệp về sự kiên nhẫn, lòng nhân ái và sức mạnh chữa lành của thiên nhiên

22. CHANG HOANG DÃ, Trang Nguyễn (NXB Kim Đồng): Bộ sách gồm những tập truyện tranh ghi lại hành trình bảo tồn động vật hoang dã của chính tác giả. Mỗi tập sách là một cuộc phiêu lưu đầy thử thách và cảm xúc, nơi Trang Nguyễn và các đồng nghiệp nỗ lực bảo vệ các loài động vật đang gặp nguy hiểm. Bộ sách không chỉ cung cấp kiến thức về động vật hoang dã, mà còn truyền cảm hứng về lòng dũng cảm, sự kiên trì và tình yêu thương thiên nhiên.

23. SỐNG BÁN NÔNG BÁN X, Shiomi Naoki (Huy Hoàng và NXB Dân Trí): Cuốn sách trình bày triết lý sống cân bằng, kết hợp làm nông nghiệp tự cung tự cấp (bán nông) với một nghề nghiệp khác có ý nghĩa (bán X). Mục tiêu là giảm thiểu phụ thuộc vào tiền bạc, tìm thấy sự tự chủ, và tận hưởng cuộc sống điền viên nhưng vẫn đóng góp cho xã hội. Triết lý này khuyến khích một lối sống bền vững, ít căng thẳng và giàu ý nghĩa.

24. SHINRIN YOKU - NGHỆ THUẬT TẮM RỪNG CỦA NGƯỜI NHẬT, Qing Li (Thái Hà Books và NXB Lao động): Tác phẩm là một lời mời gọi quay trở về với thiên nhiên, không chỉ đơn thuần là đi dạo trong rừng, mà là hòa mình vào không gian xanh mát để chữa lành tâm hồn và thể chất. Cuốn sách giải thích khoa học về những lợi ích của việc "tắm rừng” khi hít thở không khí trong lành, ngắm nhìn cây cối và lắng nghe âm thanh của tự nhiên, giúp giảm căng thẳng, tăng cường hệ miễn dịch và mang lại sự bình yên.

25. GIÀNH LẠI KHÔNG KHÍ SẠCH, Tim Smedley (Phương Nam Books và NXB Thế giới): Cuốn sách đi sâu vào bản chất, nguồn gốc và tác động kinh hoàng của ô nhiễm không khí đối với sức khỏe con người toàn cầu. Tác giả trình bày những câu chuyện lịch sử, dữ liệu khoa học và các nghiên cứu thực tế ở nhiều thành phố lớn để cảnh báo về "kẻ giết người vô hình" này. Tuy nhiên, sách cũng truyền tải thông điệp hy vọng và kêu gọi hành động chung, chỉ ra rằng ô nhiễm có thể được kiểm soát tại nguồn và chúng ta hoàn toàn có thể giành lại bầu không khí sạch.

26. NHÀ KHÔNG RÁC, Bea Johnson (Thái Hà Books và NXB Công thương): "Zero Waste Home" của Bea Johnson chia sẻ kinh nghiệm thực tế về lối sống Không Rác nhằm giảm thiểu rác thải sinh hoạt xuống mức tối đa. Sách hướng dẫn áp dụng nguyên tắc 5R (Refuse, Reduce, Reuse, Recycle, Rot) trong mọi khía cạnh gia đình, từ mua sắm đến vệ sinh cá nhân. Triết lý này không chỉ giúp bảo vệ môi trường mà còn mang lại cuộc sống tối giản, tiết kiệm và giàu trải nghiệm hơn cho cả gia đình.

27. CUỐN SÁCH XANH Ở NEBO, Manon Steffan Ros (Saigon Books và NXB Thế giới): Tác phẩm mở ra thế giới hậu tận thế qua những trang nhật ký đối lập của mẹ con Rowena và Dylan. Họ sống sót sau thảm họa hạt nhân ở thị trấn hoang vắng Nebo, học cách sinh tồn không điện nước và tìm lại ý nghĩa cuộc sống qua những thử thách. Tác phẩm là bản hòa tấu đầy cảm xúc, khám phá sức mạnh của tình yêu thương và sự thích nghi của con người giữa bối cảnh tan hoang, lạnh lẽo.

28. NGÔI NHÀ TRÔNG VỀ PHÍA BIỂN VÀ CHUYỆN NGÀY SAU, Mizuki Harada (Huy Hoàng Books và NXB Văn học): Cuốn sách kể về Fumiya, người rời bỏ cuộc sống thành thị gò bó để tìm lại ý nghĩa cuộc đời và hạnh phúc cá nhân. Hành trình về quê của Fumiya là một ẩn dụ cho lối sống xanh: rời xa sự mệt mỏi vật chất, hướng tới những điều dung dị, tự cung tự cấp và hài hòa với thiên nhiên (biển cả). Tác phẩm truyền tải thông điệp sâu sắc: hạnh phúc thực sự là tích lũy những khoảnh khắc đời thường và kiên định với lựa chọn sống tối giản, ý nghĩa của riêng mình, đồng thời giảm thiểu áp lực từ xã hội hiện đại.

29. SỐNG NHƯ NHỮNG CÁI CÂY, Liz Marvin (NXB Kim Đồng): Cuốn sách khuyến khích ta kiên nhẫn và thích nghi (trụ vững qua thử thách) như một cái cây. Chúng ta cần xây dựng sức mạnh nội tại và tính linh hoạt để phát triển trong môi trường biến đổi của lĩnh vực bảo tồn và phát triển bền vững. Đồng thời, cuốn sách nhấn mạnh vào sự kết nối và cộng đồng để tạo ra sức mạnh tổng hợp, cốt lõi cho mọi dự án sinh thái và xã hội.

30. SỐNG MỘT ĐỜI TỰA BIỂN KHƠI, Richard Harrington (NXB Kim Đồng): Cuốn sách khuyến khích chúng ta noi gương đại dương: bình tâm, kiên cường trước mọi thử thách và nhận ra vai trò thiết yếu của biển là nguồn sống to lớn. Từ đó, ta rút ra bài học về sự cần thiết phải thích nghi linh hoạt và thúc đẩy bảo tồn bền vững hệ sinh thái biển và tài nguyên thiên nhiên. Đây là kim chỉ nam cho các cá nhân muốn tham gia vào lĩnh vực kinh tế biển xanh và phát triển bền vững môi trường.

ThS TRƯƠNG LÊ NA, Nhà sáng lập BnF và Chuyến tàu Mùa thu nghiên cứu và tuyển chọn.

12/10/2025

04/10/2025

REMEMBERING JANE: NHỮNG NGƯỜI BẠN TINH TINH HOANG DÃ CỦA TÔI (*)

"Những thách thức đặc biệt lớn với động vật bay hoặc bơi. Một số nhà khoa học đã lặn sâu để theo dõi các tương tác xã hội của động vật có vú sống dưới nước. Những người khác, như nhà hoạt động xã hội và nhà khí tượng học Christian Moullec đã bay lên không trung cùng đàn ngỗng trên một chiếc máy bay mở, nhỏ, di chuyển chậm 1.200 dặm từ Thụy Điển đến Đức với nỗ lực tìm hiểu hành vi của chúng.

Nhưng tiến bộ khoa học trong việc tìm hiểu đời sống xã hội của động vật bắt đầu trên mặt đất, đặc biệt là với tinh tinh. Jane Goodall chỉ mới 26 tuổi khi cùng mẹ mình đến bờ biển phía đông của Hồ Tanganyika vào tháng 7 năm 1960. Khu cắm trại của cô, chỉ có thể đến được bằng thuyền, nép mình trong khu rừng rậm rạp của Công viên Quốc gia Suối Gombe ở Tanzania. Mặc dù sau này cô đã trở thành một trong những nhà linh trưởng được kính trọng nhất thế giới, Goodall không có bằng đại học, đã mang theo một ít đồ dùng và không có chút kinh nghiệm nào khi sống ở những khu rừng hẻo lánh. Tuy nhiên, cô rất có động lực. Cô sống giữa bầy tinh tinh cho đến năm 1986, và trong suốt khoảng thời gian 26 năm đó, Goodall đã xây dựng mối quan hệ thân thiết với khoảng 50 thành viên của loài này, cô thậm chí còn đặt tên cho cuốn sách đầu tiên của mình là Những người bạn Tinh tinh hoang dã của tôi (My Friends the Wild Chimpanzees).

Trong vài tuần đầu tiên ở Gombe, Goodall chỉ thoáng nhìn thấy loài linh trưởng trước khi chúng lao vào những tán lá rậm rạp. Khi cô nhớ lại “Khi nhiều tuần trôi qua, những con tinh tinh tiếp tục chạy trốn và tôi thường cảm thấy tuyệt vọng”. Tuy nhiên, tất cả những điều này đã thay đổi sau khi cô tình cờ gặp David Greybeard, như cách cô gọi cậu ấy, con tinh tinh đực to lớn mà cô đã kết bạn (và quan trọng hơn là ai đã kết bạn với cô ấy). Lần đầu tiên Goodall quan sát thấy Greybeard đang sử dụng những ngọn cỏ làm công cụ để bắt những con mối ra khỏi tổ ở gần khu cắm trại của cô trong gần một giờ đồng hồ (bản thân việc quan sát một loài linh trưởng sử dụng công cụ đã là điều rất đáng chú ý). Greybeard bắt đầu lui tới trại của Goodall gần như hàng ngày.

Nhiều năm sau, cô đã mô tả điều khiến Greybeard trở nên đặc biệt:
"Chà, trước tiên, nó là con tinh tinh đầu tiên để tôi lại gần, nó không còn sợ hãi nữa. Và cậu ấy đã giới thiệu tôi với thế giới kỳ diệu trong khu rừng. Những con tinh tinh khác sẽ thấy David ngồi đó, không bỏ chạy, và dần dần chúng sẽ nghĩ “Chà, ruốt cuộc thì cô ấy không đáng sợ đến thế”. Cậu ấy có một tính cách nhẹ nhàng và tuyệt vời. Greybeard thực sự được yêu mến bởi những con tinh tinh khác, những con tinh tinh cấp thấp sẽ tìm đến cậu ấy để được bảo vệ. Cậu ấy không có cấp bậc quá cao, nhưng có một người bạn có cấp bậc rất cao, Goliath. Và chỉ có một số thứ về cậu ấy: một khuôn mặt đẹp, đôi mắt mở to và bộ râu xám rất đẹp".

Greybeard tiếp tục đến thăm Goodall. Mặc dù có vẻ rất thích ở gần cô, nhưng cậu ấy chưa bao giờ bắt đầu một sự liên hệ trực tiếp nào. Tất cả điều này đã thay đổi vào một ngày nọ khi Goodall tiến đến và chải lông cho cậu “ít nhất một phút”. Mối quan hệ sau đó trở nên sâu sắc hơn, Goodall và Greybeard không chỉ tương tác mà còn giao tiếp với nhau thông qua hành vi của họ.

Goodall, suy tưởng về cái chết không thể tránh khỏi của Greybeard, đã viết: “Sẽ là một ngày buồn khi chú tinh tinh đầu tiên tôi quen David Greybeard không còn nữa. Đối với tôi, Greybeard không chỉ là một con tinh tinh – cậu ấy thực sự là một người bạn. Sự tiếp xúc gần gũi của tôi với Greybeard đã dẫn đến việc thiết lập mối quan hệ giữa người và vượn, một mối quan hệ dựa trên sự tin tưởng và tôn trọng lẫn nhau – theo một nghĩa nào đó, đó là tình bạn”.19 Sau đó, Goodall viết khi David Greybeard qua đời vì bệnh viêm phổi vào năm 1968 “Tôi thương tiếc cậu ấy như chưa từng thương tiếc một con tinh tinh nào khác”.

Một trong số những đóng góp lớn nhất của Goodall cho lĩnh vực tập tính học là phương pháp tiên phong trong việc quan sát và tương tác với các đối tượng động vật của cô. Khi các nhà linh trưởng học ban đầu khác chỉ định các đối tượng nghiên cứu là những con số khô khan, Goodall đã đặt tên cho chúng. Khi những người khác giải thích hành vi động vật bằng các quy luật hành vi đơn giản, Goodall dành chỗ cho sự phức tạp và tính cách cá nhân. Trên hết, khi những người khác quan sát đối tượng của họ từ xa, thường tránh tương tác, Goodall hoan nghênh và thậm chí tìm kiếm sự tương tác, hòa mình vào đoàn quân tinh tinh.

Thất bại và tuyệt vọng đã làm hoen ố những năm đầu tiên của Goodall ở Gombe, nhưng sau cùng, cô đã có thể đi lang thang yên bình giữa những con tinh tinh, bắt chước âm thanh và hành vi của chúng. Nhận thức của cô về những nguyên nhân tiềm ẩn dẫn đến hành vi hung hăng đã giúp đảm bảo mối quan hệ giữa các loài an toàn và thân thiện hơn. Ngoài kiến thức về từng loài động vật và tính cách của chúng, Goodall bắt đầu giải mã các động lực xã hội rộng lớn của cộng đồng tinh tinh. Bất kỳ ai đã xem những bức ảnh nổi tiếng của Goodall đang chải lông cho tinh tinh sẽ ngay lập tức nắm bắt được mức độ thành công của cô trong việc kết bạn với tinh tinh và hiểu được các tương tác xã hội của chúng"

Trích "Blueprint - BẢN THIẾT KẾ, Nguồn gốc tiến hóa của một xã hội tốt đẹp" của Nicholas A. Christakis", bản dịch tiếng Việt của Trương Lê Na

Hình ảnh: Jane Goodall đang chải lông cho một con tinh tinh (Ảnh chụp từ cuốn Blueprint, ảnh trên). Jane Goodall với Motambo, một con tinh tinh mồ côi tại Trung tâm Phục hồi tinh tinh Tchimpounga của Viện Jane Goodall ở Pointe Noire, Cộng hòa Congo (Ảnh dưới, ảnh từ Internet)

4/10/2025

02/10/2025

THẾ GIỚI TIỄN BIỆT CHUYÊN GIA TINH TINH JANE GOODALL (*)

Với niềm đau buồn sâu sắc, Viện Jane Goodall Canada sáng nay đã xác nhận sự ra đi của người sáng lập tổ chức, Tiến sĩ Jane Goodall, hưởng thọ 91 tuổi. Tiến sĩ Goodall qua đời vì tuổi già sức yếu tại Los Angeles, California, khi bà đang thực hiện chuyến diễn thuyết tại Hoa Kỳ.
Cuộc đời và công trình của Tiến sĩ Goodall không chỉ để lại dấu ấn không thể phai mờ trong hiểu biết của chúng ta về loài tinh tinh và các loài vật khác, mà còn về loài người và môi trường mà tất cả chúng ta cùng chung sống. Bà đã khơi dậy lòng tò mò, hy vọng và lòng trắc ẩn trong vô số người trên khắp thế giới, đồng thời mở đường cho rất nhiều người khác – đặc biệt là thế hệ trẻ, những người mà bà đặt trọn niềm tin vào tương lai.

Năm 1960, Tiến sĩ Goodall đã thiết lập nghiên cứu về tinh tinh hoang dã dài nhất cho đến nay tại Vườn quốc gia Gombe, Tanzania, và công trình này vẫn được tiếp tục. Bà là người tiên phong và duy trì các sáng kiến bảo tồn do cộng đồng dẫn dắt của Viện Jane Goodall trên khắp phạm vi sinh sống của loài tinh tinh trong hơn bốn thập kỷ.

Di sản của bà bao gồm việc thành lập chương trình thanh niên quốc tế về môi trường và nhân đạo của Viện Jane Goodall, Roots & Shoots, hiện đang tích cực tạo ra sự thay đổi tại 75 quốc gia và con số này vẫn đang tăng lên trên toàn cầu.

(*) Nguồn tin: Jane Goodall Institute of Canada
Photo by Marko Zlousic
-------

Sáng nay nhận tin Tiến sĩ Jane Goodall mất mà bàng hoàng, vì mình còn chưa kịp làm gì với những cuốn sách bà đã viết về loài tinh tinh. Sách đã dịch một ít, phim cũng đã xem một ít nhưng di sản đồ sộ của bà vẫn chưa được nhiều người ở Việt Nam biết đến, mình cảm thấy đôi lúc bất lực trước sự ra đi của những cây đại thụ trong ngành khoa học sự sống và văn minh sinh thái.

Nhưng di sản của Jane Goodall chắc chắn sẽ còn được lưu giữ qua Viện Jane Goodall ở Canada và nhiều thế hệ độc giả đã đọc sách của bà. Như lời kết trong bản tin thông báo tin buồn, Viện Jane Goodall gửi lời cảm ơn đến tất cả những người ủng hộ, đối tác và bạn bè của chúng tôi – đặc biệt là trong khoảng thời gian khó khăn này.

Để chia sẻ những kỷ niệm cá nhân về Tiến sĩ Goodall và tiếp tục di sản của bà cho các thế hệ tương lai, các bạn có thể truy cập JaneGoodall.ca/RememberingJane để cập nhật những tin tức mới nhất về lễ tang của Jane.

WRC cũng sẽ viết tuyến bài về di sản của Jane Goodall trong thời gian diễn ra lễ tang, các bạn hãy cùng theo dõi kênh Writing For Community và GPM-Vietnam để cập nhật những tin tức mới nhất về sự kiện này nhé.

LÊ MINH dịch với sự hỗ trợ của Germini

2/10/2025

21/09/2025

NGÀY HÒA BÌNH THẾ GIỚI 2025: HÀNH ĐỘNG NGAY VÌ MỘT THẾ GIỚI HÒA BÌNH

Hôm nay là Ngày Hòa bình Thế giới năm 2025.

Ngày 30 tháng 11 năm 1981: Đại Hội đồng Liên Hợp Quốc đã chính thức tuyên bố thứ Ba của tuần thứ ba trong tháng 9 hàng năm là Ngày Quốc tế Hòa bình, thông qua Nghị quyết A/RES/36/67. Ngày này cũng trùng với ngày khai mạc các phiên họp thường kỳ của Đại Hội đồng. Liên Hợp Quốc kêu gọi tất cả các quốc gia thành viên, các tổ chức phi chính phủ, các dân tộc và cá nhân cùng “kỷ niệm Ngày Quốc tế Hòa bình một cách phù hợp, đặc biệt thông qua mọi phương tiện giáo dục.”

Ngày 7 tháng 9 năm 2001: Đại Hội đồng Liên Hợp Quốc tái khẳng định “đóng góp của việc kỷ niệm Ngày Quốc tế Hòa bình trong việc củng cố lý tưởng hòa bình” và quyết định “Ngày Quốc tế Hòa bình sẽ được tổ chức vào ngày 21 tháng 9 hàng năm” trong Nghị quyết A/RES/55/282. Từ đó, ngày 21 tháng 9 trở thành ngày cố định cho Ngày Quốc tế Hòa bình.

Ngày Quốc tế Hòa bình được tổ chức hàng năm trên khắp thế giới với các mục đích chính sau:

1. Tưởng niệm và củng cố lý tưởng hòa bình, không chỉ giữa các quốc gia mà còn giữa mỗi dân tộc và con người.

2. Ghi nhận những nỗ lực của các cá nhân và tổ chức đang làm việc không mệt mỏi để chấm dứt xung đột và thúc đẩy hòa bình.

3. Đây cũng là một ngày đặc biệt để kêu gọi bạo lực và các cuộc giao tranh tạm ngừng để tạo điều kiện cho các hoạt động cứu trợ nhân đạo.

Chủ đề năm 2025: “Hành động ngay vì một thế giới hòa bình"

Nguồn bài và ảnh: https://www.careourearth.com/international-day-of-peace/

21/9/2025

16/09/2025

BÀI 3: MANG THAI TRONG KHÍ HẬU NÓNG LÊN: "NGUY CƠ KÉP" CHẾT NGƯỜI TỪ BỆNH SỐT RÉT

Loạt bài “Sinh con trong một thế giới đầy bất ổn”

Muỗi đang di chuyển lên các vùng núi cao của Papua New Guinea và nhiều nơi khác. Điều này có thể là án tử hình cho những người đang mang thai.

Khi Roger Casupang, một bác sĩ sản khoa, đang làm việc tại một phòng khám ven biển ở phía bắc Papua New Guinea thì một phụ nữ mang thai lao vào. Cô đang chuyển dạ, sắp sinh đôi, và đồng thời mắc bệnh sốt rét nghiêm trọng - một căn bệnh nguy hiểm do muỗi truyền, phổ biến ở các nước nhiệt đới.

Casupang nhanh chóng đánh giá tình hình. Khi người mẹ khỏe mạnh, việc mang thai đôi đã có nguy cơ gấp đôi so với mang thai đơn. Trong khi đó, bệnh sốt rét nặng cướp đi sinh mạng của gần một nửa số người mắc phải trong thai kỳ. Người phụ nữ này kiệt sức và mê sảng. Do nhiều bệnh nhân của ông phải đi bộ hàng ngày trời để đến khám bệnh, Casupang không biết cô đến từ tỉnh nào hay đã di chuyển bao lâu trước khi đến được phòng khám.

Điều duy nhất ông biết là người phụ nữ đã đến kịp thời. Anh nói: "Cô ấy đến đúng lúc đang rặn đẻ."

Casupang, người sinh ra ở một tỉnh vùng cao của Papua New Guinea và đã hành nghề y ở đây gần một thập kỷ, đã chứng kiến nhiều phụ nữ mang thai tử vong trong những trường hợp ít nguy hiểm hơn. Vượt qua mọi khó khăn, với nguồn lực y tế và thuốc men hạn chế, Casupang và các nhân viên y tế khác tại phòng khám đã đỡ đẻ thành công hai bé song sinh. Cả hai bé đều nặng chưa đến 1,5 kg, hậu quả của việc người mẹ bị nhiễm trùng nặng. Hai bé được chuyển đến phòng chăm sóc trẻ sơ sinh trong khi Casupang và các bác sĩ khác nỗ lực ổn định tình trạng của người mẹ. Sau 10 ngày điều trị tích cực, cô đã được đoàn tụ với các con. Casupang nói: "Nếu trường hợp này xảy ra ở một cơ sở y tế hẻo lánh, câu chuyện đã rất khác."

Bệnh nhân của Casupang không chỉ may mắn sống sót mà còn được hưởng lợi từ vị trí địa lý. Ở vùng ven biển, các bác sĩ thường xuyên gặp bệnh nhân sốt rét và nhiều người trong số họ có kháng thể bảo vệ cơ thể khỏi nhiễm trùng nặng.

NHƯNG BỆNH SỐT RÉT ĐANG THAY ĐỔI.

Nhiệt độ trên toàn cầu đang tăng, đặc biệt ở những quốc gia có dịch bệnh. Sự nóng lên này thúc đẩy muỗi di chuyển lên các vùng cao hơn, nơi mà trước đây nhiệt độ quá lạnh để chúng sinh sống. Ở những vùng núi cao này, muỗi đang đốt những người chưa bao giờ mắc sốt rét trước đây và những người này dễ bị nhiễm bệnh nặng hơn rất nhiều.

Sadie Ryan, một phó giáo sư về địa lý y tế tại Đại học Florida, cho biết: "Khi bệnh sốt rét tấn công các quần thể dân cư mới, những người chưa có miễn dịch, bạn sẽ thấy những đợt bùng phát dịch nghiêm trọng vì họ không có khả năng miễn dịch sẵn có."

Những người mang thai sống ở vùng cao, chưa từng mắc sốt rét, là những người có nguy cơ cao nhất khi bị muỗi mang mầm bệnh đốt. Chính việc mang thai đã tạo ra một lỗ hổng nguy hiểm chết người đối với bệnh sốt rét. Nhau thai, cơ quan mới được hình thành để nuôi dưỡng thai nhi, tạo ra các thụ thể mới để mầm bệnh bám vào. Phụ nữ mang thai có nguy cơ mắc sốt rét nặng cao gấp ba lần so với phụ nữ không mang thai. Đối với họ, việc muỗi sốt rét di chuyển lên vùng cao do biến đổi khí hậu đặt ra một mối đe dọa sống còn.

"Ở các nước phương Tây, đặc biệt là những nơi không có dịch sốt rét, người ta có quan niệm rằng sốt rét đã tồn tại từ lâu nên chúng ta đã biết cách đối phó," Deeksh*ta Ramanarayanan, chuyên gia về sức khỏe bà mẹ tại Trung tâm Nghiên cứu Wilson cho biết.

Tuy nhiên, quan điểm này chưa bao giờ đúng và đặc biệt sai lầm trong bối cảnh hiện nay, khi biến đổi khí hậu đang làm thay đổi hoàn toàn cách chúng ta kiểm soát bệnh sốt rét. Ramanarayanan nhấn mạnh: "Phụ nữ mang thai đang phải đối mặt với nguy cơ kép từ biến đổi khí hậu và rủi ro mắc bệnh sốt rét trong thai kỳ."

BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU MỞ RỘNG PHẠM VI CỦA BỆNH SỐT RÉT

Hàng năm, có hàng trăm triệu người mắc bệnh sốt rét và khoảng 600.000 người tử vong, chủ yếu ở các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới. Năm 2022, 94% số ca mắc sốt rét trên toàn cầu là ở khu vực châu Phi cận Sahara. Bệnh sốt rét cũng phổ biến ở Trung Mỹ, Caribe, Nam Mỹ, Đông Nam Á và Tây Thái Bình Dương. Riêng Papua New Guinea đã ghi nhận hơn 400.000 ca mắc mới vào năm 2022, chiếm 90% số ca của cả khu vực Tây Thái Bình Dương.

Sốt rét do ký sinh trùng Plasmodium gây ra, được truyền qua hàng chục loài muỗi Anopheles (còn gọi là muỗi đầm lầy). Khi muỗi Anopheles đốt người, ký sinh trùng Plasmodium sẽ theo máu đi đến gan, tồn tại và phát triển ở đó trong nhiều tuần hoặc thậm chí cả năm mà không có triệu chứng. Sau khi trưởng thành, chúng quay lại máu và tấn công hồng cầu. Đây là lúc người bệnh bắt đầu có các triệu chứng như sốt, ớn lạnh, buồn nôn và cảm giác khó chịu giống như cúm.

Việc phát hiện và điều trị sốt rét càng sớm càng tốt sẽ giúp ngăn ngừa bệnh trở nặng, khi ký sinh trùng lây lan đến các cơ quan quan trọng.

Khi mang thai, hệ miễn dịch của người phụ nữ sẽ bị suy giảm một cách tự nhiên để cơ thể không đào thải thai nhi. Marya Zlatnik, bác sĩ sản phụ khoa tại Đại học California, San Francisco cho biết: “Hệ miễn dịch của bạn sẽ được điều chỉnh giảm đi để cơ thể có thể chấp nhận sự tồn tại của thai nhi bên trong.”

Thêm vào đó, cơ thể phải làm việc nhiều hơn để cung cấp đủ chất dinh dưỡng cho thai nhi. Yếu tố này, cùng với tình trạng nghèo đói, suy dinh dưỡng và cơ sở hạ tầng y tế kém ở những vùng dịch, tạo ra những thách thức lớn cho sức khỏe cả mẹ và bé. Khi mắc thêm bệnh sốt rét, những rủi ro này càng trở nên nghiêm trọng hơn.

Bệnh sốt rét có thể gây ra tình trạng thiếu máu nặng, thiếu sắt ở người mẹ hoặc lây lan đến thận và phổi, dẫn đến bệnh sốt tiểu huyết sắc tố. Tình trạng này khiến bệnh nhân vàng da, sốt cao và thiếu hụt các vitamin cần thiết cho thai kỳ khỏe mạnh.

Bác sĩ Casupang chia sẻ: "Đối với nhiều bệnh nhân ở vùng nông thôn, mắc bệnh sốt rét gần như đồng nghĩa với cái chết." Một nghiên cứu cho thấy sốt rét có thể là nguyên nhân của một phần tư các ca tử vong ở bà mẹ tại những quốc gia có dịch bệnh này.

Ký sinh trùng Plasmodium có các g*i giúp chúng bám dính, dễ làm tắc nghẽn các cơ quan. Nếu ký sinh trùng đến được nhau thai, chúng sẽ bám vào các thụ thể và khiến một phần nhau thai bị hoại tử. Courtney Murdock, phó giáo sư tại Khoa Côn trùng học của Đại học Cornell, cho biết: “Điều này làm thay đổi cấu trúc của nhau thai, ảnh hưởng đến việc trao đổi chất dinh dưỡng và oxy với thai nhi.”

Các cục máu đông ở nhau thai cản trở sự phát triển của thai nhi, là một trong những lý do khiến phụ nữ mang thai mắc sốt rét có nguy cơ sảy thai cao gấp ba đến bốn lần. Những em bé được sinh ra từ người mẹ mắc bệnh thường bị suy dinh dưỡng và nhẹ cân.
Casupang nói: "Bạn sẽ thấy nhau thai bắt đầu suy yếu." Tỷ lệ thai chết lưu có liên quan mật thiết đến mức độ thiếu oxy của nhau thai. Anh cho biết thêm: “Những em bé sinh ra rất nhẹ cân. Nếu cục máu đông ở nhau thai quá lớn, các bé thường sẽ tử vong.”

Năm 2020, khoảng 122 triệu ca mang thai, tương đương một nửa số ca trên toàn thế giới, diễn ra ở những khu vực có nguy cơ mắc sốt rét. Một nghiên cứu năm 2023 ước tính rằng trong số này, 16 triệu ca kết thúc bằng sảy thai và 1,4 triệu ca là thai chết lưu.

Các nhà nghiên cứu không thể biết chính xác có bao nhiêu ca sảy thai và thai chết lưu là do muỗi sốt rét đốt. Tuy nhiên, Tổ chức Y tế Thế giới ước tính rằng khoảng 35% phụ nữ mang thai ở các quốc gia châu Phi có mức lây truyền sốt rét từ trung bình đến cao đã bị nhiễm bệnh trong thai kỳ vào năm 2022. Sự thiếu hụt dữ liệu y tế ở các nước nghèo khiến việc ước tính số ca tử vong ở mẹ, thai nhi và trẻ sơ sinh do bệnh này gần như không thể. Feiko ter Kuile, Chủ tịch chuyên ngành Dịch tễ học nhiệt đới tại Trường Y học Nhiệt đới Liverpool, nhận định: "Thật không may, chúng ta chỉ có thể nói rằng hiện tại, chúng ta không có số liệu chính xác về tỷ lệ mắc bệnh."

Ở độ cao từ khoảng 1.200m trở lên, nơi khoảng 40% dân số Papua New Guinea sinh sống, nhiệt độ trước đây thường quá lạnh để muỗi Anopheles có thể tồn tại quanh năm. Các đợt bùng phát sốt rét theo mùa có xảy ra, nhưng sự hiện diện của bệnh gần như biến mất hoàn toàn ở độ cao trên 1.200m. Ở độ cao trên 1580m, các đợt sương giá định kỳ đã tiêu diệt muỗi và ngăn chúng lan rộng, khiến các ca nhiễm sốt rét ở đây rất hiếm.

Tuy nhiên, biến đổi khí hậu đang tạo ra môi trường ấm hơn và ẩm ướt hơn, giúp muỗi Anopheles và ký sinh trùng Plasmodium mà chúng mang theo phát triển mạnh. Muỗi sinh sôi nảy nở sau các cơn bão lớn, khi chúng có nhiều cơ hội đẻ trứng trong các vũng nước đọng.

Cùng lúc đó, nhiệt độ cao hơn mức trung bình ở gần như mọi nơi trên thế giới đang mở ra một chương mới trong cuộc chiến chống muỗi và các bệnh mà chúng lây truyền. Muỗi Anopheles phát triển thành muỗi trưởng thành nhanh hơn trong thời tiết ấm áp, và các mùa nóng kéo dài cho phép chúng sinh sản nhanh hơn và hoạt động lâu hơn. Điều này gây ra vấn đề ở cả những khu vực muỗi Anopheles đã phổ biến và những nơi chúng sắp xâm nhập. Các vùng núi trên thế giới, như Himalaya, Andes và vùng cao Đông Phi, đang tan băng khi nhiệt độ toàn cầu tăng lên. Môi trường từng không thích hợp giờ đang trở thành mảnh đất màu mỡ để bệnh sốt rét lây truyền.

Giống như vật chủ là muỗi, ký sinh trùng Plasmodium cũng nhạy cảm với nhiệt độ. Hai chủng phổ biến nhất là Plasmodium falciparum và Plasmodium vivax phát triển tốt nhất ở nhiệt độ từ 56 đến 95 độ F (13-35 độ C). Thời tiết càng ấm, ký sinh trùng càng nhanh chóng đạt đến giai đoạn lây nhiễm. Một nghiên cứu về nhiệt độ phù hợp với Plasmodium ở vùng núi phía tây Himalaya dự đoán rằng, đến năm 2040, các địa điểm có độ cao lớn (2.600m) sẽ "có dải nhiệt độ thuận lợi cho việc lây truyền sốt rét."

Dữ liệu về tốc độ di chuyển của muỗi Anopheles và ký sinh trùng lên vùng cao ở Papua New Guinea còn ít, nhưng các nghiên cứu cho thấy nhiệt độ trung bình trên khắp Papua New Guinea đã tăng gần 1 độ C (1,8 độ F) trong khoảng thời gian từ năm 2000 đến 2017 so với một thế kỷ trước. Một báo cáo của Ngân hàng Thế giới lưu ý rằng sự tăng nhiệt này "diễn ra nhanh nhất ở nhiệt độ tối thiểu," nghĩa là biến đổi khí hậu đang đe dọa các mức nhiệt thấp vào ban đêm, vốn rất quan trọng để kiểm soát muỗi. Trên thực tế, các bác sĩ và y tá làm việc ở những vùng lạnh hơn của đất nước cho biết họ đã nhận thấy một xu hướng quen thuộc đang thay đổi.

Stella Silihtau làm việc tại khoa cấp cứu của Cơ quan Y tế tỉnh Eastern Highlands ở Goroka, một thị trấn 20.000 dân nằm ở độ cao khoảng 1.580m. Goroka nằm trên một con đường chính nối các thành phố và thị trấn vùng cao rải rác với các cộng đồng ven biển. Silihtau và các đồng nghiệp không còn xa lạ với bệnh sốt rét. Hàng trăm người ở Goroka và các thị trấn lân cận trồng các loại cây thương phẩm như cà phê, chè, cao su và mía, sau đó chở xuống vùng ven biển để bán cho các đồn điền và hội đồng cộng đồng.
Những người này bị muỗi đốt ở vùng đất thấp và sau đó nhập viện nơi Silihtau làm việc vài tuần sau đó, mắc bệnh sốt rét. Tuy nhiên, trong năm vừa qua, cô đã thấy những ca bệnh bất thường bắt đầu xuất hiện.

Silihtau, người lớn lên ở vùng đất thấp, nói: "Chúng tôi đã thấy rất nhiều bệnh nhân nhập viện vì sốt rét." Nhiều ca trong số này là ở những người chưa từng đi đâu xa. "Chúng tôi đã thấy các ca nhẹ, ca nặng, họ thậm chí còn bị rối loạn tâm thần."

Silihtau và các đồng nghiệp không có đủ thời gian hoặc nhân lực để theo dõi sát sao số ca sốt rét lây nhiễm tại địa phương đã được điều trị tại bệnh viện trong năm qua. Tuy nhiên, cô ước tính rằng khi cô mới bắt đầu làm việc tại bệnh viện Goroka hai năm trước, cô chỉ thấy một ca mỗi ca trực 8 tiếng, hoặc thậm chí không có ca nào. Bây giờ, cô thấy từ hai đến ba ca sốt rét mỗi ca trực, một số trong đó là những người chưa từng đi ra khỏi vùng cao của Papua New Guinea. Silihtau khẳng định: "Đây là một xu hướng mới."

GIẢI PHÁP TOÀN DIỆN CHO BỆNH SỐT RÉT: KHÔNG CHỈ LÀ THUỐC VÀ MÀN CHỐNG MUỖI

Những nguy hiểm mới mà muỗi sốt rét di chuyển lên vùng cao gây ra cho phụ nữ mang thai đang bị lu mờ bởi những tín hiệu tích cực về các ca bệnh sốt rét trên toàn cầu.

Số ca tử vong do sốt rét trên toàn cầu đã giảm 36% trong giai đoạn 2010-2020. Thành công này đến từ việc áp dụng rộng rãi các biện pháp điều trị tiêu chuẩn, chi phí thấp nhưng rất hiệu quả trong việc ngăn ngừa nhiễm trùng nặng, bao gồm màn chống muỗi tẩm hóa chất, thuốc chống sốt rét và các xét nghiệm.

Tuy nhiên, xu hướng đầy hứa hẹn này đã chững lại vào năm 2022, với khoảng 249 triệu ca mắc sốt rét trên toàn cầu - tăng 5 triệu ca so với năm 2021. Phần lớn sự gia tăng này có thể do đại dịch COVID-19 làm chậm lại các nỗ lực kiểm soát bệnh truyền nhiễm khác khi hệ thống y tế phải tập trung đối phó với một mối đe dọa hoàn toàn mới. Nguồn tài trợ cho công tác phòng chống sốt rét cũng đang thiếu hụt. Các quốc gia đã chi tổng cộng 4,1 tỷ USD vào năm 2022, thấp hơn nhiều so với 7,8 tỷ USD mà Tổ chức Y tế Thế giới cho là cần thiết hàng năm để giảm gánh nặng toàn cầu của căn bệnh này xuống 90% vào năm 2030.

Trong khi đó, số ca mắc bệnh cũng tăng lên cùng với sự lây lan của một loài muỗi mang tên Anopheles stephensi, có thể mang hai chủng ký sinh trùng Plasmodium khác nhau và đặc biệt, có thể sống tốt trong môi trường đô thị. Các nỗ lực kiểm soát sốt rét ở cả thành thị và nông thôn đang gặp trở ngại bởi tốc độ và mức độ nghiêm trọng của các hiện tượng thời tiết cực đoan. Những trận bão lớn phá hủy nhà cửa và cơ sở hạ tầng, tạo ra hàng ngàn người di cư, buộc các chính phủ ở các nước đang phát triển phải lựa chọn nơi phân bổ nguồn ngân sách hạn hẹp. Các chương trình kiểm soát bệnh truyền nhiễm thường là những chương trình bị cắt giảm đầu tiên.

Các vùng núi cao đang ấm lên trên thế giới chỉ là một trong nhiều yếu tố ảnh hưởng đến sự phổ biến của bệnh sốt rét. Tuy nhiên, do dân cư ở những vùng này chưa có khả năng miễn dịch, việc sốt rét lây lan lên đây tạo ra một mối đe dọa đặc biệt đối với phụ nữ mang thai - một mối đe dọa có thể chiếm một phần lớn hơn trong tổng tác động của bệnh sốt rét khi biến đổi khí hậu tiếp tục trầm trọng hơn.

Chandy C. John, một giáo sư và nhà nghiên cứu tại Trường Y khoa Đại học Indiana, người đã nghiên cứu về sốt rét ở Kenya và Uganda trong 20 năm, cho biết: "Phụ nữ mang thai sẽ là nhóm dân số có nguy cơ cao ở các vùng cao." John và các đồng nghiệp của ông đang phân tích dữ liệu y tế trong hai thập kỷ để tìm hiểu các tác động tiềm ẩn của khí hậu đối với các ca sốt rét. Ông đặt câu hỏi: "Chúng tôi đang thấy những gì về mối liên hệ giữa lượng mưa và nhiệt độ với nguy cơ mắc bệnh sốt rét theo thời gian ở những khu vực này?" Nghiên cứu của ông sẽ bổ sung vào kho tàng nghiên cứu tuy nhỏ nhưng đang phát triển về cách thức thay đổi nhiệt độ ở các vùng cao góp phần làm tăng tỷ lệ mắc bệnh sốt rét.

***

Kiểm soát và thậm chí loại bỏ sốt rét là điều hoàn toàn khả thi, và đã có nhiều quốc gia thực hiện thành công. Hàng chục nước đã xóa bỏ được căn bệnh này, gần đây nhất là Cabo Verde - quốc gia châu Phi thứ ba được chứng nhận không còn sốt rét. Theo Jennifer Gardy từ Quỹ Bill và Melinda Gates, "Sốt rét là một căn bệnh phức tạp, nhưng chính sự phức tạp đó lại rất hay vì nó mang đến cho chúng ta rất nhiều cách để can thiệp."

Ngoài các biện pháp can thiệp truyền thống như màn chống muỗi, Bộ Y tế Quốc gia Papua New Guinea đã đạt được một số thành công với các liệu pháp y tế dành cho phụ nữ mang thai bị nhiễm sốt rét. Các bác sĩ ở Papua New Guinea và nhiều vùng dịch khác đang sử dụng phương pháp điều trị dự phòng ngắt quãng cho phụ nữ mang thai. Thuốc chống sốt rét được uống ngay khi bệnh nhân biết mình có thai và nếu được dùng đều đặn, có thể giảm đáng kể nguy cơ mắc sốt rét nặng trong suốt thai kỳ. Tuy nhiên, việc tiếp cận phương pháp điều trị này ở các vùng cao vẫn còn khó khăn do trước đây sốt rét hiếm khi xảy ra ở đây. Nếu các chính phủ và bệnh viện chú ý và đưa những loại thuốc này đến những nơi nhiệt độ tăng đang làm thay đổi điều kiện khí hậu cho muỗi, họ sẽ cứu được nhiều mạng sống.

Các giải pháp thông minh nhất là những giải pháp coi sốt rét như một triệu chứng của một hệ thống bất bình đẳng lớn hơn. Casupang, hiện đang làm việc cho một công ty y tế khẩn cấp quốc tế, cho biết Papua New Guinea là một "xã hội gia trưởng, nơi đàn ông được chăm sóc tốt nhất. Phụ nữ gần như chỉ được coi là hàng hóa." Hầu hết phụ nữ đã kết hôn phải xin phép chồng mới được đi khám bệnh, và không phải lúc nào họ cũng được chấp thuận.

Nhiều phụ nữ cũng bị ngăn cản việc tìm kiếm sự chăm sóc y tế bởi nghèo đói, chất lượng đường sá kém và việc họ không nhận biết được các triệu chứng sốt rét hoặc không hiểu các rủi ro mà bệnh gây ra cho bản thân và thai nhi. Chỉ 55% phụ nữ ở Papua New Guinea sinh con tại cơ sở y tế, một phần là do quốc gia này hiện có chưa đến một phần tư số nhân viên y tế cần thiết để chăm sóc các bà mẹ và trẻ em.

Casupang khẳng định: "Có rất nhiều yếu tố quyết định kết quả của một bà mẹ mắc sốt rét. Điều quan trọng nhất là khả năng tiếp cận cơ sở y tế." Ông là một trong nhiều chuyên gia cho rằng việc cải thiện cơ sở hạ tầng, nâng cao giáo dục và thực hiện các chính sách bảo vệ phụ nữ và trẻ em gái cũng chính là các biện pháp kiểm soát sốt rét hiệu quả. Điều này không chỉ đúng ở Papua New Guinea mà còn ở mọi nơi mà nghèo đói tạo điều kiện cho các bệnh truyền nhiễm phát triển.

John kết luận: "Giáo dục, mức lương đủ sống, vệ sinh và tất cả những điều cơ bản khác có thể mang lại hiệu quả to lớn cho một căn bệnh như sốt rét. Đó không phải là một chiếc màn chống muỗi hay một loại vắc-xin, nhưng nó có thể tạo ra sự khác biệt khổng lồ cho cả cộng đồng."

LÊ MINH dịch

Bài và ảnh: https://grist.org/health/fertility-climate-change-pregnancy-malaria-placenta-mosquito/

17/9/2025

Address

41 Triệu Quang Phục, P10, Q. 5
Quận 5
084

Website

facebook.com

Alerts

Be the first to know and let us send you an email when Writing For Community posts news and promotions. Your email address will not be used for any other purpose, and you can unsubscribe at any time.

Shortcuts

Want your business to be the top-listed Media Company in Quận 5?