https://www.facebook.com/461908267000567/

Writing For Community, 41 Triệu Quang Phục, P10, Q. 5, Quận 5 (2025)

15/09/2025

BÀI 1: SINH CON TRONG THẾ GIỚI BẤT ỔN: BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU ĐANG ĐE DỌA BÀ MẸ VÀ EM BÉ NHƯ THẾ NÀO?

Loạt bài “Sinh con trong một thế giới đầy bất ổn”

Biến đổi khí hậu đang đặt ra những mối đe dọa đặc biệt cho một số trải nghiệm cơ bản nhất của con người: sinh nở và trưởng thành. Đó là kết luận của một báo cáo tổng hợp gần đây do các nhà nghiên cứu tại Trường Vệ sinh và Y học Nhiệt đới Luân Đôn thực hiện. Báo cáo cho thấy biến đổi khí hậu đang đẩy hàng chục triệu phụ nữ và trẻ em vào những rủi ro thể chất, tinh thần và xã hội ngày càng tồi tệ – đặc biệt là những người sống ở những khu vực nghèo nhất trên thế giới.

Nhiệt độ cực cao, suy dinh dưỡng do mất mùa và ô nhiễm không khí từ việc đốt nhiên liệu hóa thạch đang dẫn đến tỷ lệ sinh non, tử vong ở trẻ sơ sinh và bà mẹ cao hơn, làm suy yếu nỗ lực cải thiện sức khỏe cộng đồng của nhiều quốc gia. Hiện tại, đã có 1 tỷ trẻ em đang phải đối mặt với mức độ rủi ro mà báo cáo mô tả là cực kỳ nghiêm trọng.

“Chúng ta mới chỉ bắt đầu hiểu được những mối nguy hiểm,” các tác giả viết trong bản đánh giá về các tài liệu khoa học còn hạn chế về chủ đề này, “nhưng vấn đề rõ ràng là vô cùng lớn.”

Dưới đây là những điểm chính của báo cáo.

1. NHIỆT ĐỘ CỰC CAO ĐẶC BIỆT NGUY HIỂM CHO PHỤ NỮ MANG THAI VÀ TRẺ SƠ SINH

Báo cáo cho biết, nhiệt độ cao có liên quan đến sinh non, thai chết lưu, cân nặng sơ sinh thấp và dị tật bẩm sinh. Báo cáo này trích dẫn một nghiên cứu của các nhà khoa học tại Đại học Drexel ở Philadelphia, cho thấy cứ mỗi 1,8 độ F mà nhiệt độ tối thiểu hàng ngày của thành phố tăng lên trên 75 độ F, nguy cơ tử vong ở trẻ sơ sinh sẽ tăng khoảng 22%.

Rupa Basu, cố vấn khoa học tại Trung tâm Sức khỏe và Công bằng Khí hậu của Đại học California, San Francisco, cho biết: “Bất kỳ mối liên hệ nào chúng ta thấy ở Mỹ cũng sẽ lớn hơn rất nhiều ở các khu vực khác, đặc biệt là những khu vực trên thế giới bị ảnh hưởng nặng nề nhất bởi nắng nóng và vốn đã có tỷ lệ kết quả sinh nở bất lợi cao.”

Theo báo cáo, các đợt nắng nóng cũng làm tăng nguy cơ sinh sớm từ 16 đến 26%. Phụ nữ thụ thai trong những tháng nóng nhất trong năm có nguy cơ mắc tiền sản giật cao hơn. Đây là một biến chứng thai kỳ có thể trở nên nguy hiểm nếu không được điều trị kịp thời.

Tại Gambia, nơi 70% lực lượng lao động nông nghiệp là phụ nữ, một cuộc khảo sát với các nữ nông dân mang thai do các nhà nghiên cứu tại Trường Vệ sinh và Y học Nhiệt đới Luân Đôn thực hiện đã phát hiện ra rằng phụ nữ phải tiếp xúc với các điều kiện khiến cơ thể họ không thể điều chỉnh nhiệt độ bên trong tới 30% thời gian làm việc. Có tới 60% phụ nữ có ít nhất một triệu chứng căng thẳng nhiệt hoặc bệnh liên quan đến nhiệt, như nôn mửa và chóng mặt. Các xét nghiệm chẩn đoán cho thấy một phần ba số nữ nông dân mang thai có dấu hiệu thai nhi bị căng thẳng cấp tính.

2. Ô NHIỄM KHÔNG KHÍ LÀ KẺ GIẾT NGƯỜI THẦM LẶNG

Theo báo cáo, việc đốt nhiên liệu hóa thạch—và sự gia tăng liên quan của các đám cháy rừng trên bề mặt Trái đất—có thể có liên quan đến một tỷ lệ đáng kinh ngạc các ca trẻ sơ sinh thiếu cân trên toàn cầu: 16%. Điều này là do quá trình đốt các nhiên liệu hóa thạch như than, dầu và khí đốt tạo ra các phân tử độc hại nhỏ li ti, còn khói từ cháy rừng chứa bụi mịn nổi tiếng là gây ra hàng loạt tác động xấu đến sức khỏe.

Có ít nhất 7 triệu trẻ em ở Mỹ phải tiếp xúc với khói cháy rừng mỗi năm, và con số đó đang tăng nhanh khi nhiệt độ tăng đã làm tăng gấp đôi hoạt động cháy rừng cực đoan trên toàn thế giới trong khoảng 20 năm qua. Năm 2010, các nhà nghiên cứu đã liên kết 2,7 đến 3,4 triệu ca sinh non trên toàn cầu với việc tiếp xúc với ô nhiễm không khí.

Báo cáo tiếp tục: “Các tác động phụ, không gây chết người của ô nhiễm không khí cũng đang được chú ý.” Một nghiên cứu sử dụng dữ liệu về 400.000 ca sinh ở miền nam California cho thấy việc một phụ nữ tiếp xúc với bụi mịn trong thai kỳ có thể làm tăng 15% nguy cơ sinh non tự phát, đặc biệt nếu việc tiếp xúc này xảy ra trong ba tháng giữa thai kỳ.

Các bà mẹ cũng có thể phải đối mặt với gánh nặng sức khỏe tinh thần do ô nhiễm không khí: Nguy cơ mắc trầm cảm sau sinh tăng 25% ở những phụ nữ tiếp xúc với nhiều loại ô nhiễm không khí khác nhau trong ba tháng giữa thai kỳ.

3. BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU ĐANG GÂY RA CHO TRẺ EM NHỮNG TỔN HẠI NGHIÊM TRỌNG VÀ CÓ THỂ ĐO LƯỜNG ĐƯỢC

Một tỷ trẻ em trên toàn thế giới đang ở “mức rủi ro cực kỳ cao” do ảnh hưởng của biến đổi khí hậu—nghĩa là các em sống ở những khu vực dễ bị ảnh hưởng bởi các cú sốc môi trường đột ngột, gây xáo trộn, và vốn đã phải đối mặt với mức độ nghèo đói, mất an ninh lương thực và thiếu tiếp cận cơ sở hạ tầng y tế cao. Châu Phi, nơi có một số quốc gia với tỷ lệ tử vong ở trẻ em dưới 5 tuổi cao nhất thế giới, đã chứng kiến sự gia tăng 180% các trận lũ lụt từ năm 2002 đến 2021.

Một nghiên cứu trên 37 quốc gia châu Phi được công bố vào năm ngoái đã xác định sự gia tăng mạnh tỷ lệ tử vong ở trẻ sơ sinh do đuối nước và các bệnh lây truyền qua đường nước gây ra bởi lũ lụt trong năm năm qua.

Hạn hán do khí hậu ở châu Phi đang góp phần gây ra một kết quả sức khỏe bất lợi khác: suy dinh dưỡng. Theo báo cáo, từ năm 1961, biến đổi khí hậu đã dẫn đến sự sụt giảm 34% năng suất nông nghiệp trên khắp châu lục. Một vòng luẩn quẩn chết người của hạn hán và lũ lụt đã xóa sổ năng suất cây trồng, góp phần vào tỷ lệ suy dinh dưỡng ở trẻ sơ sinh vẫn cao dai dẳng ở nhiều quốc gia châu Phi cận Sahara.

Báo cáo đã mô hình hóa ý nghĩa của các kịch bản phát thải khác nhau đối với sức khỏe bà mẹ và trẻ em ở hai quốc gia: Nam Phi và Kenya. Trong kịch bản phát thải thấp, khi mức tăng nhiệt độ trung bình toàn cầu được giới hạn ở 1,5 độ C (2,7 độ F), tỷ lệ tử vong ở trẻ em ở cả hai quốc gia sẽ giảm trong giai đoạn 2040-2059. Điều này phần lớn nhờ vào những tiến bộ dự kiến trong việc bảo vệ sức khỏe cộng đồng đang được triển khai. Tuy nhiên, những tiến bộ này phụ thuộc vào sự hỗ trợ liên tục từ các nước phát triển như Mỹ, những quốc gia đã tạo ra phần lớn khí thải gây ra khủng hoảng khí hậu. Trong những tháng gần đây, chính quyền Trump đã thực hiện những thay đổi lớn đối với cơ sở hạ tầng tài trợ quốc tế của Mỹ, bao gồm cả việc chấm dứt hoạt động của Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (USAID) và các chương trình viện trợ liên quan.

Kịch bản phát thải trung bình, trong đó nhiệt độ trung bình toàn cầu tăng từ 2,5 đến 3 độ C, sẽ xóa bỏ những tiến bộ dự kiến này, dẫn đến tỷ lệ tử vong ở trẻ em tăng 20% ở Nam Phi và ổn định ở Kenya, nơi đã có nhiều đầu tư vào việc bảo vệ sức khỏe trẻ em. Tỷ lệ sinh non ở cả hai quốc gia cũng sẽ tăng đáng kể ngay cả với mức độ nóng lên của hành tinh thấp. Trên toàn thế giới, suy dinh dưỡng do khí hậu có thể dẫn đến thêm 28 triệu trẻ em thiếu cân trong 25 năm tới.

4. CHÚNG TA KHÔNG CẦN ĐỢI BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU DỪNG LẠI ĐỂ CỨU LẤY NHỮNG SINH MẠNG

Rất nhiều việc có thể làm để ngăn chặn những đau khổ ngay từ bây giờ. Các giải pháp bao gồm từ đơn giản đến phức tạp: Các nhà quy hoạch đô thị có thể trồng nhiều cây xanh hơn ở các khu vực thành thị để giữ cho phụ nữ mang thai và trẻ em, những người có hệ thống nội tạng dễ bị quá nhiệt, được mát mẻ. Các tổ chức có thể tìm cách thu thập dữ liệu về sức khỏe cộng đồng từ những nơi thiếu thốn nhất trên thế giới. Và các quốc gia có thể thực hiện các bước để đưa sức khỏe bà mẹ và trẻ em vào các kế hoạch khí hậu của họ.

Những thay đổi như vậy là hoàn toàn khả thi và đã có tiền lệ. Chẳng hạn, từ năm 2013, các chiến lược kiểm soát ô nhiễm không khí cục bộ ở các siêu đô thị của Trung Quốc đã giảm tỷ lệ mắc bệnh hô hấp một cách đáng kể, tương tự như những gì đã xảy ra ở Mỹ sau khi sửa đổi Đạo luật Không khí Sạch năm 1970.

Để chống lại tác hại do khí hậu gây ra ngày nay, các quốc gia có thể phân bổ nguồn lực cho các khoa sản, công nghệ làm mát cho các tòa nhà và cơ sở hạ tầng chống lũ. Họ cũng có thể cập nhật các quy tắc xây dựng để đảm bảo bệnh viện và các cơ sở y tế khác bảo vệ bệnh nhân của họ khỏi các hiện tượng thời tiết khắc nghiệt. Việc cung cấp bổ sung dinh dưỡng cho phụ nữ mang thai ở các quốc gia phải đối phó với tình trạng mất an ninh lương thực cao có thể bù đắp một phần những nguy hiểm của suy dinh dưỡng; các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra rằng việc giảm thiếu hụt vitamin ở các bà mẹ mang thai đã cắt giảm gần 30% tỷ lệ tử vong ở trẻ sơ sinh.

Tại Philadelphia, các nhà lãnh đạo thành phố đã triển khai một hệ thống cảnh báo sớm về nắng nóng cực độ trị giá 210.000 đô la vào năm 1995. Hệ thống này đã tiết kiệm cho thành phố gần 500 triệu đô la chi phí trong ba năm đầu hoạt động. Báo cáo mới lập luận rằng nhiều thành phố ở Mỹ và trên khắp thế giới nên thực hiện các biện pháp tương tự.

Theo các tác giả của báo cáo, phương pháp tốt nhất để đảm bảo rằng các bà mẹ và trẻ em được bảo vệ khỏi hậu quả sức khỏe của biến đổi khí hậu là các quốc gia phải thực hiện các kế hoạch thích ứng khí hậu mạnh mẽ và tích hợp các cân nhắc về sức khỏe bà mẹ và trẻ em vào các kế hoạch đó. Bởi vì, khi nói đến biến đổi khí hậu, các tác giả báo cáo viết, “khủng hoảng đã cận kề chúng ta rồi.”

LÊ MINH lược dịch

Bài và ảnh: https://grist.org/health/how-climate-change-endangers-mothers-and-children/

15/9/2025

14/09/2025

ĐÓN ĐỌC LOẠT BÀI "SINH CON TRONG MỘT THẾ GIỚI ĐẦY BẤT ỔN"

Các hội đồng quốc tế về biến đổi khí hậu thường chỉ ra rằng phụ nữ dễ bị tổn thương hơn nam giới trước những thay đổi của khí hậu. Nhiệt độ cao hơn và thời tiết thất thường hơn làm trầm trọng thêm các lỗ hổng sẵn có về giới, như bạo lực gia đình, thiếu tiếp cận với dịch vụ chăm sóc sức khỏe và tài chính không ổn định.

Nhưng còn một khía cạnh khác, gần như vô hình, của tác động khí hậu đối với giới tính: Các nghiên cứu cho thấy biến đổi khí hậu gây ra những tổn hại sâu sắc về thể chất cho những người có thể mang thai, từ kinh nguyệt đến thụ thai và sinh nở.

Có nhiều cách mà biến đổi khí hậu làm trầm trọng thêm các vấn đề sức khỏe trước, trong và sau thai kỳ. Hệ miễn dịch của người mang thai suy giảm trong chín tháng quan trọng đó để không đào thải thai nhi, khiến người mẹ dễ mắc các bệnh truyền nhiễm do khí hậu gây ra như sốt rét. Tiếp xúc với nhiệt độ cực cao trong thai kỳ làm tăng khả năng sinh non, mặc dù cơ chế sinh học đằng sau mối liên hệ này vẫn chưa được hiểu rõ. Nước biển dâng làm nhiễm mặn nguồn nước uống, có thể dẫn đến huyết áp cao – một yếu tố rủi ro gây sinh non và sảy thai trong thai kỳ. Và đối với những người được tiếp cận các phương pháp điều trị vô sinh, vốn bao gồm các thủ tục đòi hỏi thời gian chính xác, những cơn bão ngày càng lớn và dữ dội đang khiến việc thụ thai nhân tạo trở nên khó lường.

Loạt bài longform “Sinh con trong một thế giới đầy bất ổn” là dự án của Vox, Grist và The 19th sẽ lần lượt khám phá cách biến đổi khí hậu tác động đến sức khỏe sinh sản. Đây là một dự án quốc tế và Việt Nam cũng không nằm ngoài tác động của các vấn đề được đề cập trong loạt bài, vì thế dù các bài viết rất dài, WRC vẫn quyết định cung cấp đầy đủ thông tin cho bạn đọc để giúp mọi người có góc nhìn toàn diện về chủ đề đầy tính cấp bách này. Bạn hãy đón đọc loạt vài vào 9h30 - 10h sáng trên Writing For Community từ hôm nay nhé.

LÊ MINH

15/9/2025

20/08/2025

BÍ MẬT CỦA CHIẾC BÁNH SÔ CÔ LA THUẦN CHAY ĐÃ THAY ĐỔI HÀNG NGHÌN NGƯỜI

Portland là một điểm nóng của cộng đồng ăn chay trường (vegan) – những người có chế độ ăn thân thiện với môi trường nhất. Nơi đây cũng đã khai sinh một món tráng miệng làm thay đổi cuộc chơi.

Vào những năm 1890, tại Portland, Giáo hội Cơ Đốc Phục Lâm đã mở một trong những nhà hàng chay đầu tiên trên cả nước, phù hợp với niềm tin rằng một chế độ ăn uống chuẩn mực của Chúa phải bao gồm trái cây, rau, đậu và ngũ cốc.

Cũng tại Portland, hơn một trăm năm sau, Johnny Diablo Zukle đã mở một câu lạc bộ thoát y thuần chay (vegan strip club), hiện đã hoạt động được 18 năm.

Portland, một thành phố nổi tiếng về ẩm thực, là điểm nóng cho những người ăn chay trường, những người không ăn thịt và không dùng các sản phẩm từ sữa. Nhà sản xuất Tofurky, món thịt quay chay nổi tiếng, có trụ sở gần đó, cũng như Bob's Red Mill, nhà cung cấp ngũ cốc nguyên hạt thủ công trên toàn cầu.

Theo một thống kê, Portland có số lượng doanh nghiệp thuần chay trên đầu người cao nhất. Thành phố này là nơi có các tiệm xăm thuần chay (giấy nến và mực không chứa sản phẩm động vật), xe tải thực phẩm thuần chay và vô số nhà hàng thân thiện với người ăn chay.

Chế độ ăn chay trường thân thiện với khí hậu nhất vì chúng tạo ra ít khí thải nhà kính và tác hại môi trường hơn nhiều so với chế độ ăn có sản phẩm từ động vật.

NHƯNG, CÒN CHIẾC BÁNH THÌ SAO?

Khu vực này cũng là nơi sinh sống của Nora Taylor, một bà mẹ ba con và cựu y tá. Cô sống ở ngoại ô Portland và điều hành một blog ẩm thực thuần chay mang tên Nora Cooks. Năm 2018, Taylor đã đăng công thức làm bánh sô cô la đã thay đổi cuộc đời tôi.

Vào sinh nhật lần thứ 35, Taylor quyết định tạo ra một chiếc bánh sô cô la thuần chay hoàn hảo, vì cô thấy các công thức khác thường quá khô hoặc quá đặc.

Công thức của cô bao gồm những nguyên liệu có thể khiến những người "nghiện" trứng và bơ phải bối rối: nước sốt táo, sữa không từ sữa, giấm táo. Cô đã do dự không muốn đăng lên mạng vì công thức này cũng cần đường và bơ thuần chay, trong khi cô đang cố gắng duy trì một blog lành mạnh. “Tôi đã nói với chồng mình, ‘Có lẽ em nên thử làm kem bơ từ bơ quả bơ.’ Và anh ấy bảo: ‘Em cứ đăng công thức bánh đó đi, vì nó thật sự tuyệt vời,’” Taylor kể lại.

Cô đã làm theo lời chồng.

Không lâu sau đó, tại một đám cưới ngoài trời, một người bạn đã mang đến chiếc bánh sô cô la của Taylor. Đó là một chiếc bánh tuyệt đẹp, nhiều lớp, màu sẫm và đậm đà. Sau một miếng cắn, tôi đã mê mẩn. “Đây là bánh chay,” một người phục vụ nói với tôi. “Không thể nào,” tôi thốt lên.

Thời điểm đó, tôi là một người ăn tạp đầy mâu thuẫn, ám ảnh bởi những gì con người đã gây ra cho hàng tỷ động vật, nhưng lại không thể tưởng tượng một cuộc sống không có phô mai hay trứng. Chiếc bánh của Taylor đã mở ra những khả năng ẩm thực mới. Một tháng sau khi thử chiếc bánh đó, tôi quyết định chuyển sang chế độ ăn thuần thực vật.

Taylor, 41 tuổi, đã từ bỏ thịt và sữa khi ở độ tuổi ngoài hai mươi, khi phong trào thuần chay ở Portland đang bùng nổ. Xu hướng ăn chay của thành phố được khuếch đại bởi những người hippies vào những năm 1970, tiếp theo là phong trào nhạc punk sôi động, vốn coi quyền động vật và chủ nghĩa thuần chay là một hình thức chống lại chủ nghĩa tư bản tiêu dùng.

SỰ BÙNG NỔ CỦA CÁC DOANH NGHIỆP THUẦN CHAY

Năm 2003, một cặp vợ chồng trẻ, Emiko Badillo và Chad Miller, đã mở một cửa hàng tạp hóa thuần chay tên là Food Fight! Cửa hàng này trở thành một trung tâm cộng đồng, tổ chức các buổi trình diễn nhạc punk và sự kiện, bao gồm một cuộc thi làm bánh quy có sự tham gia của cựu ứng cử viên tổng thống (và là người ăn chay) Dennis Kucinich trong vai trò giám khảo. Cửa hàng cũng truyền cảm hứng cho nhiều cửa hàng cùng chí hướng khác.

Năm 2006, Heman Bhojwani mở một doanh nghiệp phân phối thực phẩm thuần chay tên là Earthly Gourmet, cung cấp hàng cho hàng trăm nhà hàng.

“Người dân ở đây rất cởi mở với đồ ăn thuần chay,” Alex Felsinger, đồng sáng lập Mirisata, một nhà hàng Sri Lanka thuần chay ở Portland, cho biết. “Họ đã quen với sự hiện diện của những món ăn này. Nó không còn xa lạ nữa.”

Ông Zukle mở câu lạc bộ thoát y thuần chay, Casa Diablo, vào năm 2008, sau khi một nỗ lực trước đó là nhà hàng gia đình thuần chay đã thất bại. Ông Zukle, 61 tuổi, đã từ bỏ thịt và sữa từ khi ngoài 20, ban đầu vì lý do sức khỏe, và sau đó cam kết với nó sau khi tìm hiểu về nạn ngược đãi động vật. Tại câu lạc bộ của ông, các vũ công không được phép mặc đồ lông thú, lông vũ hay da thuộc trên sân khấu và món ăn được gọi nhiều nhất là món cuốn giòn thuần chay.

“Có nhiều cách khác nhau để chúng ta tạo ra ảnh hưởng,” ông Zukle nói. “Mỗi đóng góp nhỏ đều hữu ích.”

NHỮNG THÁCH THỨC VÀ HY VỌNG

Tuy nhiên, trên khắp cả nước, sự phổ biến của thực phẩm từ thực vật đang chững lại. Ông Bhojwani, nhà phân phối bán buôn, cho biết doanh số bán hàng của ông đã giảm 10% trong hai năm qua. Ông cho rằng nguyên nhân là do chi phí nhân công, vận chuyển và nguyên liệu tăng cao, và các doanh nghiệp phải đóng cửa vì lý do đó. Cũng có một sự gia tăng trong tiêu thụ thịt, với doanh số bán hàng đạt mức cao kỷ lục và một trào lưu chính trị ủng hộ những người ăn thịt.

Nhưng Eric Brent, người sáng lập HappyCow, một ứng dụng tìm kiếm các lựa chọn thuần chay trên toàn thế giới, cho biết cộng đồng thuần chay mạnh mẽ ở Portland đã giúp nền ẩm thực từ thực vật tại đây có khả năng phục hồi tốt. HappyCow nhận thấy số lượng doanh nghiệp thuần chay trong thành phố vẫn ổn định trong phần lớn năm 2024.

Và Taylor cho biết lưu lượng truy cập vào trang web của cô đã tăng 25% so với một năm trước, với trung bình 3 triệu lượt xem mỗi tháng. “Thực tế là nhiều người vẫn quan tâm đến việc chuyển sang chế độ ăn thuần thực vật, nhưng chúng tôi không phải là những người ồn ào vào lúc này,” Taylor nói.

Mặc dù sau đó cô đã thêm hàng tấn công thức khác, nhưng chiếc bánh sô cô la của cô vẫn là bước đột phá, với hơn 1.900 đánh giá năm sao. Taylor nói rằng những phản hồi tích cực về các công thức của cô vượt xa những phản hồi tiêu cực. Mọi người cảm ơn cô vì đã giúp họ chuyển sang chế độ ăn thuần thực vật, hoặc ít nhất là giảm bớt thịt.

“Họ nói rằng điều đó đã giúp họ có thể thực hiện sự thay đổi này,” Taylor nói. “Nó khiến tôi cảm thấy công việc của mình có ý nghĩa, như thể tôi đang góp phần vào những điều tốt đẹp cho thế giới. Cho động vật, cho Trái đất, và cho mọi người.”

LÊ MINH lược dịch

Bài và ảnh: https://www.nytimes.com/2025/05/20/climate/oregon-vegan-portland-climate.html

20/8/2025

19/08/2025

LÀM THẾ NÀO ĐỂ GIẢM "DẤU CHÂN THỰC PHẨM": LỢI CHO BẠN CŨNG LÀ LỢI CHO HÀNH TINH

“Bất cứ thứ gì có nguồn gốc thực vật đều có chi phí môi trường thấp hơn nhiều so với bất cứ thứ gì có nguồn gốc động vật.” Simone Pettigrew

Sản xuất thực phẩm trên toàn cầu chiếm gần 30% lượng khí thải nhà kính. Chế độ ăn uống trung bình của một người Úc thải ra hơn 3kg CO2 mỗi ngày. Tệ hơn nữa, chúng ta lãng phí khoảng 35% lượng thực phẩm mang về nhà. Nếu tình trạng này tiếp diễn, người ta ước tính chi phí môi trường vốn đã không bền vững của hệ thống thực phẩm sẽ tăng gần gấp đôi vào năm 2050.

Việc tính toán chính xác tác động từ lựa chọn thực phẩm của mỗi cá nhân lên môi trường không hề đơn giản. Tuy nhiên, các nghiên cứu cho thấy những hành động chúng ta có thể thực hiện để giảm thiểu tác động này lại rất dễ dàng, và chúng không chỉ tốt cho môi trường mà còn tốt cho sức khỏe của chúng ta.

GIẢM HOẶC THAY THẾ NHỮNG MÓN ĂN

Một nghiên cứu của CSIRO năm 2021 cho thấy việc tuân thủ hướng dẫn ăn uống lành mạnh đồng thời chọn những lựa chọn ít carbon hơn có thể giảm tác động khí hậu của chế độ ăn uống tới 42%. Một nghiên cứu khác, được công bố vào năm 2024, đã đánh giá vòng đời của hơn 60 nghìn sản phẩm bày bán tại Úc và nhận thấy rằng việc chuyển sang các lựa chọn ít phát thải hơn trong cùng một danh mục có thể giảm dấu chân thực phẩm của chúng ta tới 71%.

Giáo sư Simone Pettigrew, Giám đốc chương trình chính sách thực phẩm tại George Institute for Global Health và là đồng tác giả của nghiên cứu trên, nói: “Có bốn thứ lớn đứng đầu danh sách kém bền vững nhất: thịt đỏ truyền thống, các sản phẩm từ sữa, và ở mức độ thấp hơn nhưng có lẽ đáng buồn hơn là cà phê và sô cô la.” Bà cho biết, người tiêu dùng có thể tạo ra một “sự khác biệt rất lớn” cho tính bền vững của toàn bộ giỏ thực phẩm của mình chỉ bằng cách giảm hoặc thay thế những món đó.

Trong thực tế, điều này có thể là: chọn thịt gia cầm, hải sản hoặc thịt kangaroo thay vì thịt cừu hoặc thịt lợn; chuyển sữa động vật sang các lựa chọn từ thực vật; uống ít hơn một ly cà phê mỗi ngày; hoặc chọn các món ngọt có ít hoặc không có ca cao. Theo Pettigrew, ngay cả khi chúng ta chỉ làm được điều này một phần, sự khác biệt vẫn rất đáng kể.

LỢI CẢ CHO SỨC KHỎE VÀ HÀNH TINH

Đối với các loại tinh bột và rau củ quả tươi, Pettigrew cho rằng một nguyên tắc chung khá đơn giản: thực phẩm càng tốt cho bạn thì càng tốt cho hành tinh. Ví dụ, chọn trái cây và rau củ tươi để ăn vặt thay vì bánh quy hay thanh ngũ cốc chế biến sẵn sẽ giúp giảm đáng kể lượng khí thải carbon từ chế độ ăn uống của bạn. Mặc dù có sự khác biệt về quy trình sản xuất và chế biến giữa các món tương tự về dinh dưỡng như mì ống và gạo, nhưng Pettigrew cho biết về tổng thể, chúng có mức độ bền vững tương đương nhau.

Nếu bạn đã có chế độ ăn lành mạnh, nhiều rau xanh, hạn chế đồ ăn siêu chế biến và kiểm soát được thói quen uống cà phê, ăn sô cô la, thì bạn đã có một khởi đầu tuyệt vời rồi.

MUA SẮM CÓ CHỦ ĐÍCH

Ngoài ra, Tiến sĩ Lilly Lim-Camacho, nhà khoa học nghiên cứu chính tại CSIRO Agriculture and Food, cho biết một trong những điều hữu ích nhất mà người tiêu dùng có thể làm để tối đa hóa lợi ích là “mua sắm có chủ đích”.

Lãng phí thực phẩm chiếm hơn một phần ba tổng lượng rác thải sinh hoạt. Vì vậy, chỉ mua những gì bạn cần, kết hợp với những nỗ lực nhỏ như “học cách dùng hết rau củ còn sót lại trong tủ lạnh” và chống lại việc mua sắm bốc đồng, không chỉ giúp chế độ ăn của bạn bền vững hơn đáng kể mà còn lành mạnh và tiết kiệm hơn.

Bà cũng khuyến cáo mọi người hãy nhớ rằng lãng phí thức ăn không lành mạnh còn tệ hơn gấp đôi. “Đồ ăn vặt không chỉ tạo ra nhiều khí thải hơn mà cơ thể chúng ta thực sự cũng không cần chúng.”

Nếu bạn muốn tiến xa hơn, các ứng dụng như ecoSwitch do George Institute phát triển sẽ giúp bạn so sánh chi tiết mức độ carbon của từng món đồ cụ thể. Điều này có ích nếu bạn muốn biết, ví dụ, thương hiệu cà chua đóng hộp hay đậu phụ nào tốt nhất. Nghiên cứu của George Institute cho thấy chỉ riêng việc lựa chọn những món đồ tương tự nhưng có tác động môi trường thấp hơn có thể giảm dấu chân thực phẩm của bạn tới 26%.

Cả Pettigrew và Lim-Camacho đều không muốn làm giảm niềm vui ăn uống hay yêu cầu người tiêu dùng từ bỏ món hamburger hay kem sô cô la. Tuy nhiên, họ đồng ý rằng khi chúng ta ưu tiên sức khỏe của mình, chúng ta sẽ tự nhiên đưa ra những lựa chọn tốt hơn cho hành tinh, và ngược lại.

“Thực phẩm của chúng ta luôn đi kèm với một cái giá môi trường nhất định. Nhưng điều quan trọng là mọi người cần biết rằng bạn thực sự có thể tạo ra một sự khác biệt to lớn nếu muốn”, Pettigrew kết luận.

LÊ MINH dịch

Bài và ảnh: https://www.theguardian.com/australia-news/2025/jul/19/how-to-reduce-your-food-footprint-if-its-better-for-you-its-better-for-the-planet

19/8/2025

18/08/2025

THÀNH PHỐ THÔNG MINH NHẤT THẾ GIỚI LẠI LÀ MỘT NGÔI LÀNG NHỎ Ở ĐỨC

Ở Etteln, "thông minh" không chỉ là cảm biến và phần mềm, mà còn là sự đoàn kết, tinh thần trách nhiệm chung và tầm nhìn lớn.

Bạn có thể ghé thăm Etteln chỉ với một cú nhấp chuột. Khi con trỏ của Ulrich Ahle lướt qua những mái nhà, những ngôi nhà nửa gỗ nửa gạch, nhà thờ cổ kính và những cánh đồng xanh mướt của thị trấn quê hương, chúng ta có thể thấy rõ đây không chỉ là một ngôi làng yên bình của Đức. Đây chính là tương lai.

Nằm giữa những ngọn đồi uốn lượn ở North Rhine-Westphalia, Etteln chỉ có 1.750 cư dân. Thế nhưng, nó lại vượt qua những cường quốc như Hồng Kông, Tokyo và Singapore để giành giải "Thành phố thông minh nhất thế giới" trong cuộc thi toàn cầu IEEE Smart Cities Contest, do hiệp hội chuyên gia kỹ thuật lớn nhất thế giới tổ chức.

Ngôi làng tiên phong về kỹ thuật số không tưởng này không đạt được sự công nhận toàn cầu nhờ sự giàu có hay các khoản đầu tư công nghệ từ cấp trên. Thay vào đó, Etteln đã chống lại tình trạng giảm dân số nông thôn và nguy cơ đóng cửa ngôi trường tiểu học duy nhất bằng cách dựa vào hành động tập thể và sự đổi mới từ chính người dân.

Sự chuyển mình bắt đầu vào năm 2012, khi ngôi trường của làng đứng trước nguy cơ bị đóng cửa do ít học sinh. Thay vì chấp nhận, người dân đã thành lập Etteln Aktiv, một hiệp hội công dân hoạt động từ cấp cơ sở. Nhóm này đã vận động thành công để giữ trường mở - tạo tiền lệ cho sự tham gia của người dân, động lực cho sự phát triển kỹ thuật số của làng sau này.

Một bước ngoặt quan trọng xảy ra trong đợt phong tỏa do COVID-19 vào năm 2020. Khi việc triển khai cáp quang bỏ sót 55 hộ gia đình ở ngoại ô làng, chính quyền địa phương đã từ chối khoản chi phí 2,5 triệu euro để kết nối, mặc dù chính phủ liên bang sẽ chi trả 90% số tiền đó. Vì vậy, người dân đã tự mình hành động.

Ahle, quản trị viên thành phố của Etteln kể lại: “65 người đã tình nguyện. Nông dân mang máy kéo đến, câu lạc bộ súng trường của làng đào rãnh, và các thành viên nhà thờ đặt cáp. Sau 3.500 giờ công lao động, chúng tôi đã đảm bảo internet tốc độ cao đến được cả những hộ gia đình cuối cùng”. Chi phí cho toàn bộ dự án này chỉ vỏn vẹn 100.000 euro, được huy động từ tiền quyên góp và ngân sách của thị trấn.

Ngày nay, mọi ngôi nhà và trang trại ở Etteln đều được kết nối bằng cáp quang. "Chúng tôi nhận được một thông điệp rõ ràng: Dù tốn bao nhiêu công sức, mọi người đều sẽ được kết nối," ông Günter Gordon, chủ một nhà máy cũ, chia sẻ với đài phát thanh Deutschlandfunk. Nếu không có internet, hai con trai ông đã không thể làm việc tại nhà.

Hơn một nửa cư dân sử dụng Crossiety, một ứng dụng của Thụy Sĩ, hoạt động như một "tòa thị chính" ảo. Tại đây, chính quyền thông báo các sự kiện, người dân chia sẻ tin tức và đăng tin rao vặt: Mary có máy ảnh muốn bán, Rudy bán ba lô, còn Katharina đang tìm chuồng cho đàn vịt của mình (kèm theo ảnh vịt đáng yêu). Christine Wegner, quản lý dự án số hóa ở Etteln, cho biết: "Thông tin lan truyền nhanh hơn nhiều với ứng dụng này. Tuy nhiên, mọi người vẫn gặp gỡ trực tiếp như trước đây."

Những người không có điện thoại thông minh có thể truy cập các dịch vụ kỹ thuật số tại ba màn hình cảm ứng công cộng – ví dụ như kiểm tra xem ai cần đi nhờ xe tại Mitfahrbank, hay "ghế ngồi đi nhờ xe" kỹ thuật số.

Nếu không tìm được người đi cùng, họ có thể mượn EttCar, một chiếc xe Nissan điện 7 chỗ dùng chung, hoàn toàn miễn phí qua ứng dụng. "Thị trấn đã mua chiếc xe này, và bây giờ câu lạc bộ bóng đá sử dụng để đi đấu. Chiếc xe đã được thuê hơn 2.000 lần và đi được hơn 100.000 km." Theo Ahle, vì mỗi người dùng phải đăng ký bằng tên thật và tải lên ID, nên tình trạng phá hoại chưa bao giờ xảy ra.

"Ở Etteln, hầu như không có bất kỳ lời chỉ trích hay nghi ngờ nào, vì chúng tôi đã thu hút cư dân tham gia ngay từ đầu. Tất cả các dịch vụ đều mang lại giá trị cho họ, điều đó rất quan trọng." Wegner nhấn mạnh. Và nếu có ai tỏ ra hoài nghi về một cải tiến nào đó, Wegner cho biết bà sẽ cố gắng nói chuyện trực tiếp với họ. "Điều quan trọng là xoa dịu nỗi sợ hãi về những điều chưa biết và giải thích các giải pháp kỹ thuật số từng bước nhỏ. Đôi khi mọi người cảm thấy bị choáng ngợp, và điều đó không liên quan gì đến tuổi tác."

Dự án ấn tượng nhất có lẽ là "ngôi làng 3D", một bản sao kỹ thuật số của ngôi làng, hiển thị dữ liệu thời tiết và môi trường theo thời gian thực - mức độ mưa, nhiệt độ, thậm chí cả mức độ đầy của thùng quyên góp địa phương. Mạng LoRaWAN (Long Range Wide Area Network) hỗ trợ một mạng lưới cảm biến cung cấp dữ liệu cho nền tảng số hóa này, bao gồm cả ngôi làng 3D.

Chỉ cần nhìn qua, Ahle có thể thấy hôm nay có 81 người đi bộ và 91 người đi xe đạp đã đi qua làng. Quyền riêng tư được bảo vệ. Và đối với một chủ nhà không muốn xuất hiện trong mô hình 3D, giải pháp rất đơn giản: Nhà của họ được làm mờ.

Ngoài sự tiện lợi, dữ liệu này còn hỗ trợ lập kế hoạch cứu sinh. Một sáng kiến nổi bật là Waterverse, một hệ thống cảnh báo lũ lụt sử dụng các công cụ mã nguồn mở, phi lợi nhuận FIWARE để mang lại khả năng chống chịu khí hậu tiên tiến cho cộng đồng khiêm tốn này. Etteln đã sử dụng mô hình 3D và mô phỏng lượng mưa để đánh giá sự an toàn của các ngôi nhà mới được đề xuất. Sau những trận lũ lụt gần đây tàn phá Thung lũng Ahr của Đức - cách đó chưa đầy 200 dặm về phía nam - kết quả rất đáng lo ngại.

"Chúng tôi đã lên kế hoạch xây dựng 5 ngôi nhà mới. Nhưng mô hình cho thấy những ngôi nhà này sẽ ngập sâu hai mét trong trường hợp xấu nhất. Chúng tôi có lẽ sẽ không cho phép xây dựng bất kỳ ngôi nhà nào ở đó”, Ahle cho biết.

THÀNH CÔNG NHỜ NỖ LỰC ĐOÀN KẾT CỦA CẢ CỘNG ĐỒNG

Thành công này là kết quả của nỗ lực cộng đồng cũng như sự khéo léo của Ulrich Ahle, người quản lý thành phố Etteln trong 10 năm qua. Ahle đã làm việc hàng chục năm với tư cách là giám đốc điều hành hàng đầu trong nền kinh tế kỹ thuật số của Đức. Ông đã sáng lập FIWARE Foundation và hiện là giám đốc điều hành của Gaia-X. Tuy nhiên, sự cam kết sâu sắc nhất của ông có lẽ là dành cho thị trấn quê hương mình. Dưới sự hướng dẫn tình nguyện của ông, Etteln đã biến những điều bất lợi thành lợi thế.

Ahle kể lại: “Khi các nhà phát triển biết Etteln vẫn còn đất để xây dựng, họ nói, ‘Xa Paderborn [một thành phố gần đó] quá. Chúng tôi không muốn sống ở một nơi lạc hậu như thế.’” Ngay lúc đó, Ahle đã tổ chức một loạt các buổi hội thảo có sự tham gia của người dân để cùng nhau định hình lại tương lai của ngôi làng. Một trong những buổi đó vào năm 2017 đã nảy ra ý tưởng tập trung vào số hóa.

Sự thay đổi đã diễn ra một cách mạnh mẽ. Tất cả các lô đất xây dựng giờ đều đã có chủ. Số học sinh tiểu học gần như tăng gấp đôi, lên hơn 80 em. Quan trọng nhất, tinh thần tham gia của người dân chỉ ngày càng phát triển.

Ngay cả khi đối mặt với sự phản đối, như khi 26 tuabin gió được lắp đặt ở phía đông ngôi làng, làm thay đổi vĩnh viễn cảnh quan, cộng đồng đã tranh luận nhưng vẫn thích nghi. Ahle cho biết: “Có ba lý do khiến điều đó thành công. Thứ nhất, bất kỳ ai dưới 20 tuổi đều đã quen với điều này.” Tuabin gió đầu tiên được dựng lên vào năm 1995. “Thứ hai, mọi người dần quen. Và thứ ba, chúng tôi đã tạo ra một mức giá đặc biệt chỉ dành cho Etteln: Giá điện luôn rẻ hơn 30% so với giá cơ bản.”

Ở Etteln, "thông minh" không chỉ là cảm biến và phần mềm, mà còn là sự đoàn kết, trách nhiệm chung và niềm tin rằng một ngôi làng không cần phải lớn mới có thể có tầm nhìn lớn.

Ahle không muốn dừng lại ở đó. Ông đang xây dựng một mô hình mẫu cho các thành phố và ngôi làng khác. Hiện tại, hơn 500 thành phố trên toàn thế giới sử dụng FIWARE cho các chiến lược thành phố thông minh của họ.

Những đổi mới gần đây nhất bao gồm một máy bay không người lái tự động để hỗ trợ đội cứu hỏa và các trợ lý chăm sóc sức khỏe kỹ thuật số. Người dân được đào tạo và trang bị để thực hiện các cuộc kiểm tra y tế đơn giản tại nhà mà không cần bác sĩ, bao gồm đo huyết áp hoặc độ bão hòa oxy, nhằm cải thiện khả năng tiếp cận dịch vụ chăm sóc sức khỏe ở các vùng nông thôn. Tối đa 50 điểm dữ liệu được truyền đến bác sĩ chăm sóc chính của bệnh nhân, sau đó bác sĩ sẽ trao đổi với bệnh nhân qua cuộc gọi video.

Từ một ngôi làng nông thôn của Đức, Etteln đang mang đến cho thế giới một khuôn mẫu mới về thành phố thông minh – một thành phố bắt nguồn từ sự kết nối giữa người với người, chứ không chỉ là kết nối công nghệ.

LÊ MINH lược dịch
Bài và ảnh: https://reasonstobecheerful.world/etteln-smartest-city/

18/8/2025

Writing For Community

15/09/2025

14/09/2025

20/08/2025

19/08/2025

18/08/2025

Address

Website

Alerts

Shortcuts

Share

Category