27/10/2025
"Văn là người, sử là cội nguồn, địa là quê hương đất nước!" - Lời nhấn mạnh của Tổng Bí thư Tô Lâm không chỉ là một định nghĩa giản lược, mà còn là một triết lý sâu xa về căn tính dân tộc. Văn hóa - lịch sử - địa lý không phải những khái niệm xa vời trong sách vở mà là những yếu tố thấm vào từng hơi thở của đời sống, hun đúc nên tâm hồn mỗi người Việt và sức mạnh tinh thần của cả cộng đồng. Trong bối cảnh toàn cầu hóa, khi những luồng văn hóa ngoại nhập ngày càng mạnh mẽ, lời nhắc nhở ấy càng vang lên như một kim chỉ nam: chỉ khi biết bám rễ vào cội nguồn, dân tộc mới có thể tự tin vươn ra biển lớn.
Trước hết, cần hiểu rõ nội hàm của câu nói. “Văn là người” không chỉ nói đến văn chương như một loại hình nghệ thuật mà còn nhấn mạnh rằng ngôn ngữ, văn hóa và cách con người thể hiện tư tưởng chính là tấm gương phản chiếu tâm hồn và nhân cách. Một dân tộc thế nào thì văn chương của họ thế ấy và ngược lại, văn chương chân chính luôn góp phần tạo nên diện mạo con người. “Sử là cội nguồn” nhắc ta nhớ rằng, quá khứ không nằm lại phía sau, mà luôn chảy trong mạch sống hiện tại. Mỗi bước tiến của dân tộc đều được bồi đắp từ truyền thống, từ những đau thương và vinh quang của lịch sử. “Địa là quê hương đất nước” lại đưa ta trở về với mảnh đất cụ thể, nơi chôn rau cắt rốn, nơi tạo nên ký ức, bản sắc và lòng trung thành. Ba yếu tố ấy, kết hợp lại, làm nên căn tính toàn vẹn: con người – lịch sử – không gian sống.
Trong thế giới toàn cầu hóa, không ít người trẻ bị cuốn vào lối sống lai căng, coi trọng sự mới lạ, hào nhoáng mà lơ là với văn hóa dân tộc. Nhưng thử nghĩ xem, nếu bỏ đi tiếng mẹ đẻ, gạt đi văn học dân gian, thờ ơ với sử sách, thì con người còn lại gì ngoài sự vay mượn? Chính vì thế, văn hóa và lịch sử không phải gánh nặng cũ kỹ, mà là chiếc neo giữ cho ta không bị trôi dạt giữa biển lớn. Nó nuôi dưỡng lòng tự tôn, dạy ta cách đứng vững và đi xa. Khi ta tự hào về văn chương dân tộc, về những trang sử bi hùng, về mảnh đất quê hương, ta sẽ có thêm bản lĩnh để hội nhập mà không hòa tan.
Bên cạnh đó, Văn - Sử - Địa không chỉ là nền tảng tinh thần, mà còn là động lực cho sự sáng tạo và tiến bộ. Một xã hội biết tôn trọng lịch sử sẽ tránh lặp lại sai lầm; một thế hệ am hiểu văn hóa sẽ tạo ra sản phẩm có chiều sâu; một con người gắn bó với quê hương sẽ có động lực cống hiến. Điều đó lý giải vì sao những quốc gia mạnh mẽ nhất thường đồng thời là những quốc gia gìn giữ bản sắc rõ ràng nhất. Sức mạnh kinh tế, khoa học, công nghệ có thể giúp dân tộc trỗi dậy, nhưng sức mạnh tinh thần từ văn hóa – lịch sử – quê hương mới bảo đảm sự trường tồn. Một người trẻ có thể thành công ở bất cứ nơi đâu, nhưng nếu trong tim họ không còn vang vọng tiếng ru, ký ức về đất nước, thì sự thành công ấy thiếu nền móng.
Trên cả, văn hóa dạy ta biết nhân hậu, lịch sử dạy ta biết tri ân, quê hương dạy ta biết gắn bó. Trong mỗi hành động thường nhật, từ cách ta đối xử với người khác, đến lựa chọn nghề nghiệp, chí hướng, đều ít nhiều chịu ảnh hưởng từ ba gốc rễ này. Khi một người trẻ thuộc lòng ca dao tục ngữ, khi họ thấm thía những trang sử về những bậc tiền nhân, khi họ mang trong mình tình yêu với mảnh đất mình lớn lên, thì nhân cách của họ không thể nào chỉ dừng lại ở sự hời hợt. Họ sẽ biết sống có trách nhiệm, biết đặt lợi ích cộng đồng lên trên cá nhân, biết gắn kết sự nghiệp riêng với sự phát triển chung của xã hội.
Một minh chứng tiêu biểu có thể thấy trong sản phẩm văn hóa đại chúng gần đây là MV Bắc Bling của ca sĩ Hòa Minzy. Đây không chỉ là một sản phẩm âm nhạc giải trí, mà còn là minh chứng cho cách văn hóa truyền thống có thể sống động trong dòng chảy hiện đại. Khi những làn điệu quan họ Bắc Ninh vang lên trong một không gian âm nhạc mới mẻ, khi hình ảnh mang đậm bản sắc dân tộc được tái hiện bằng phong cách trẻ trung, tất cả đã tạo nên một sự giao thoa hài hòa giữa quá khứ và hiện tại. Thành công của Bắc Bling cho thấy nghệ thuật, nếu được đầu tư nghiêm túc và thấm đẫm tinh thần dân tộc, có thể trở thành cầu nối giữa các thế hệ, góp phần lan tỏa niềm tự hào, khơi dậy tình yêu quê hương và khẳng định bản sắc Việt trong lòng công chúng trẻ.
Văn hóa không phải là thứ bất biến, chỉ để trưng bày trong bảo tàng hay nhắc đến trong lễ hội. Văn hóa, lịch sử, địa lý chỉ thật sự sống động khi chúng trở thành một phần của đời sống thường nhật, khi thế hệ trẻ nhìn thấy mình trong đó và tự nguyện tiếp nhận. Đó chính là con đường để những điều tưởng chừng xa xôi trở thành nhịp thở quen thuộc, để Văn – Sử – Địa không còn là môn học nặng nề trên ghế nhà trường, mà trở thành niềm tự hào và bản lĩnh của thế hệ trẻ.
Song song với đó, cũng cần thẳng thắn chỉ ra những biểu hiện lệch lạc đáng lo ngại. Một bộ phận giới trẻ ngày nay mải mê với các xu hướng ngoại lai mà coi nhẹ bản sắc dân tộc. Không ít người trẻ sử dụng tiếng Việt một cách cẩu thả, chuộng dùng từ ngoại ngữ lai tạp; nhiều em học sinh thuộc lòng tên các thần tượng quốc tế nhưng lại mơ hồ về những anh hùng dân tộc. Tệ hơn, một số sản phẩm nghệ thuật đội lốt “cách tân” nhưng lại biến tấu quá đà, thương mại hóa các giá trị truyền thống, khiến di sản bị méo mó, thậm chí phản cảm. Những biểu hiện ấy không chỉ là sự thờ ơ, mà còn là nguy cơ làm rạn vỡ căn tính dân tộc trong dòng chảy hội nhập.
Chính vì lẽ đó, bài học đặt ra là trách nhiệm thuộc về cả cá nhân và cộng đồng. Mỗi người trẻ cần ý thức rằng tình yêu và sự tự hào với văn hóa, lịch sử, quê hương không phải là khẩu hiệu, mà phải thể hiện bằng hành động: trân trọng tiếng mẹ đẻ, tìm hiểu về lịch sử dân tộc, tham gia gìn giữ phong tục đẹp của quê hương. Giới nghệ sĩ, trí thức và những người làm văn hóa phải có trách nhiệm cao hơn trong việc đưa truyền thống vào đời sống đương đại bằng tinh thần sáng tạo, nhưng vẫn tôn trọng gốc rễ. Nhà nước và các tổ chức xã hội cần xây dựng chính sách bảo tồn và quảng bá di sản một cách bền vững, đồng thời tạo điều kiện cho thế hệ trẻ tiếp cận giá trị ấy qua giáo dục, truyền thông và nghệ thuật.
Ý nghĩa lớn nhất của việc giữ gìn và phát huy Văn – Sử – Địa chính là khẳng định bản lĩnh dân tộc. Trong một thế giới đa dạng và biến động, chỉ những cộng đồng biết dựa vào cội nguồn mới đủ sức chống chọi sự hòa tan. Văn hóa, lịch sử, địa lý không chỉ là tài sản tinh thần, mà còn là sức mạnh mềm của quốc gia, giúp Việt Nam vừa hội nhập sâu rộng, vừa giữ vững bản sắc riêng. Câu nói của Tổng Bí thư Tô Lâm vì thế, không chỉ là lời nhắc nhở mà còn là định hướng phát triển bền vững: phải đặt Văn – Sử – Địa ở vị trí trung tâm của chiến lược xây dựng con người và đất nước.
Khép lại, có thể khẳng định: giữ gìn và phát huy Văn – Sử – Địa không phải việc của riêng ai, mà là trách nhiệm của cả cộng đồng dân tộc. Bởi chính trong mối quan hệ mật thiết ấy, con người tìm thấy căn cước của mình, dân tộc tìm thấy sức mạnh của mình. Khi văn hóa được tôn vinh, lịch sử được khắc ghi, địa lý được trân trọng, chúng ta không chỉ có một bản sắc để tự hào mà còn có một điểm tựa để vững vàng tiến về tương lai.
(Trương Thị Thúy Quỳnh)
St #01
