06/10/2025
Sự Đa Dạng Nhạc Cụ Của Người Êđê.
(phần 1)
Klei lar êbeh kdrăp kưt mmuiñ mơ̆ng phung anak Êđê.
(kdrêč 1)
[Tiếng Ê Đê bên dưới]
Bên cạnh kho tàng dân gian phong phú thì người Ê đê còn có nghệ thuật âm nhạc phát triển rất đặc sắc mang tính chất văn hoá bản địa độc đáo cùng với sự đa dạng về hình thức biểu diễn.
Ngoài cồng chiêng ra thì người Ê đê còn có những nhạc cụ bộ dây, ống gõ, hơi được làm từ tre nứa. Có thể kể đến là những nhạc cụ sau:
Đing pâng: Là nhạc cụ thuộc bộ gõ định âm, do nam giới sử dụng trong sinh hoạt thường ngày. Nhạc cụ có cấu tạo bằng 8 ống nứa, mỗi ống dài từ 21-50 cm, một đầu bịt và một đầu rỗng, được chia làm 2 cặp 3-2 và 2-1, mỗi cặp do một người phụ trách.
Đĭng Tăk Ta; (Kèn bầu), là một loại nhạc cụ khá cổ sơ. Được làm từ một ống nứa nhỏ có khoét lỗ tạo nốt nhạc, một đầu có lưỡi gà được gắn vào vỏ bầu (loại nhỏ). Đĭng tăk ta được dùng khá phổ biến, có thể thổi lúc nào cũng được vì tiếng của nó rất rộn ràng thôi thúc nên trước kia Đĭng tăk ta thường thổi vào buổi sáng sớm để đánh thức bà con trong buôn dậy đi làm.
Đĭng Tŭt; (Bộ sáo 6 ống), gồm có 6 ống nứa có 1 đầu đốt có kích thước khác nhau tạo nên 6 âm tương ứng với 6 chiếc chiêng bằng của bộ chiêng Knah. Ngày xưa, người phụ nữ thường thổi trong lễ bỏ mả, nhạc cụ này bị cấm thổi trong nhà.
Đĭng Buôt (Tiêu), là một loại sáo dọc dùng để đệm khi hát đối đáp. Đĭng buôt thường được sử dụng sau lễ cúng thần hoặc trai gái tỏ tình với nhau.
Còn buôn làng các bạn thì sao? có còn nhiều nhạc cụ truyền thống, hay có nhiều nghệ nhân làm nhạc cụ không? Chia sẽ thêm cho chúng mình biết với nha.
-------------
Ti djiêu hjiê klei kreh dhar lu êbeh, mơ̆ng phung anak Êđê diñu lŏ mâo knhuah mbruă klei kưt mmuiñ đĭ lar kdrăm mdê klei anei bi êdah klei kreh dhar lăn dap kngư mdê hjăn mbĭt hŏng klei lar êbeh mta djuê hlăm klei bi mdah ƀuh klei kdŏ kưt mmuiñ.
Ti êngao kơ rĭng čing čhar, phung anak Êđê lŏ mâo mơh kdrăp kưt mmuiñ ngă hŏng klei, hŏng đĭng atông, hŏng đĭng ayŭ ngă mơ̆ng alê m´ô. Msĕ si ti gŭ anei:
Ðing pâng: jing kdrăp kưt mmuiñ hlăm phung djuê atông mñê, dŏ đĭng anei phung êkei bhiăn yua grăp hruê. Arăng ngă mjing ñu hŏng 8 ƀĕ đĭng m´ô, grăp boh đĭng dlông hlăm brô 21-50 cm, sa nah akăt dăl leh anăn tĭng sa nah đĭng lui hŏng, bi mbha dua mkruôp mbĭt 3-2 leh anăn 2-1, hlăm grăp mkruôp mâo sa čô kăp yua atông.
Ðĭng Tăk Ta; jing sa kdrăp đĭng ayŭ mâo mơ̆ng đưm đă.
Arăng ngă mơ̆ng sa ƀĕ đĭng m´ô điêt čao ƀăng ngă đŏk đĭ trŭn, sa nah đĭng mâo êlah anôk kăp ayŭ dưm ƀlir hlăm lam boh giêt (giêt djuê điêt). Ðĭng tăk ta arăng ăt bhiăn mưng jêñ yua ayŭ mơh, hbĭl êla drei čiăng ayŭ dưi yua ayŭ sơăi kơyua asăp ñu ktang kdrăm msĕ si mgô̆ mtrŭt kyua năn mphŭn dô Ðĭng tăk ta arăng bhiăn ayŭ hlăk êjai aguah ưm ôk čiăng bi êrâo mnuih hlăm ƀuôn hdơr pĭt kgŭ nao mă bruă knuă.
Ðĭng tŭt; Jing đĭng ayŭ mâo 6 ƀĕ đĭng mơ´ô sa nah đĭng mâo atŭt sir sơăi đa đŭt đa dlông čiăng mjing asăp đĭng ñu mñê bi knar hŏng 6 boh čing dap msĕ hŏng sa rĭng čing knah. Ênuk đưm, phung mniê khăng bhiăn ayŭ hlăm hruê ngă yang lui msat, mta kdrăp kưt mmuiñ anei arăng kăm amâo dưi ayŭ hlăm sang ôh.
Ðĭng Buôt; jing sa mta đĭng kăp mdưh mgăl đŏk êjai dôk mmuiñ bi kmlah bi luă dua nah. Ðĭng buôt arăng bhiăn yua ayŭ ti tluôn leh mnăp ngă yang adiê amâo dah êkei mniê bi êdah klei ƀô khăp hdâng digơ̆.
Bi hlăm ƀuôn sang di ih si wĕ ngă? ăt dôk mâo lu kdrăp kưt mmuiñ mơ̆ng đưm êlâo mơh hĕ, amâo dah ăt mâo lu mnuih pô kăp mkra mjing kdrăp kưt mmuiñ mơ̆ ? Bi mbha lar kơ phung drei thâo đa hŏ. Drei kčah srăng lŏ bi tuôm mbĭt hlăm hdră klei čih mdah ti knăm pă hruê kăm êdei.
----------------------
Người viết + dịch Êđê: H Jien Ayun (Bài viết có sự tham khảo tư liệu từ viện âm nhạc cổ truyền)
Ảnh: Hai thiếu nữ Ê đê chơi nhạc cụ đĭng rĭng.
----------------------
Nguồn:
https://www.facebook.com/share/p/1a3YA6n6dM/?mibextid=wwXIfr
