01/03/2025
Mời mọi người đọc bài viết về chó Phú Quốc của Nguyễn Hồng Lam:
CHÓ PHÚ QUỐC - BÁU VẬT HỒI SINH ĐÃ TRỞ LẠI CHÍNH DANH
(NCGH) - Ngày 12/10/2024, Bộ Thông tin và Truyền thông, Tổng công ty Bưu điện Việt Nam đã phát hành bộ tem bưu chính có hình ảnh chó xoáy Phú Quốc với giá 15.000 đồng. Dịp này, Bưu chính Việt Nam cũng phát hành bộ tem chó gồm: chó Bắc Hà, chó Sông Mã, chó H’Mông với đồng giá 4.000 đồng. Chó Phú Quốc vẫn đứng riêng một cõi, giá cao nhất.
Tháng trước, cuốn "Ký sự người nuôi chó" (NXB Lao Động) đã phát hành. Mặc dù tác giả chưa tặng nhưng tôi biết, trong cuốn sách "khuyển học" của mình, anh Hoàng Hải Vân đã dành không ít trang, không ít sự say mê nhiệt thành cho xoáy lưng hình khóa nhạc của loài cho trứ danh này. Biết chắc, vì trước khi in sách, loạt bài viết về chó đã được lão gàn này đăng hàng chục kỳ trên báo (2003 và 2017).
Chó Phú Quốc có gì mà ghê vậy?
LOÀI CHÓ SĂN CỰC QUÝ
Đầu thế kỷ XXI, sau một thời gian dài khoảng 1/4 thế kỷ chuẩn bị, người Thái Lan đã cố ý lập hồ sơ, khuyếch trương truyền thông quốc tế rằng chó Phú Quốc là hậu duệ của loài chó quý của vùng miền Đông Thái Lan, đã được Hiệp hội Chó giống quốc tế (FCI) công nhận vào năm 2003. Một nhà nghiên cứu Việt Nam, giáo sư Dư Thanh Khiêm, Viện trưởng Viện giáo dục Woluwe Saint Pierre ở Brussels, thủ đô Vương quốc Bỉ tuy vẫn tỏ ra dè dặt nhưng lại bỏ rất nhiều công sức tìm hiểu, tra cứu, phân tích để chứng minh ngược lại: giống chó quý của vùng miền Đông Thái Lan thực ra là những con chó lai có nguồn gốc từ đảo Phú Quốc. Ông “đọc” thấy trong tương lai của giống chó Phú Quốc một cơ hội xán lạn song song với một nỗi ám ảnh tuyệt chủng. Ông giương lên một khẩu hiệu to đùng: “Chó Phú Quốc, niềm tự hào của chúng ta!”. Đó cũng chính là chủ đề một cuộc hội thảo nghiêm túc mà ông và những người cùng nhiệt huyết đã tổ chức vào ngày 20-7-2007 tại Hội trường Hội Nhà báo TP Hồ Chí Minh, thu hút khá đông chuyên gia nuôi chó lẫn người không biết gì về chó đến dự.
Tuy khá nhỏ con (xem bảng tiêu chuẩn), nhưng những chú Phèn, Vện, Xoài, Mít nguyên quán đảo Phú Quốc vẫn tỏ ra là một loài chó săn. Từ năm 1897, Bá tước Henri de Bylandt, "Vua chó thế giới", trong cuốn khảo cứu được xem như "thánh kinh về chó" có nhan đề "Les Races de Chiens" xuất bản tại Brussels từ năm 1897, đã xếp chó Phú Quốc vào loại chó săn thỏ ưu việt, có nhiều đặc tính vượt trội so với nhiều loài chó săn khác.
Thứ nhất, chó Phú Quốc là loài chó hiếm hoi không sợ độ cao. Để huấn luyện chó berger Đức leo lên cầu có độ cao chỉ hơn 1m, người ta phải tốn rất nhiều công sức và thức ăn dụ dỗ chúng. Với chó Phú Quốc thì khỏi. Leo cây, leo qua tường, trèo hàng rào là việc thường xuyên của chúng. Ông Khiêm và các cộng sự đã tận mắt chứng kiến và chụp rất nhiều bức ảnh chó Phú Quốc thản nhiên đi dạo trên mái nhà y như những con mèo. Khi được ông Khiêm đề cập và cho xem những bức ảnh này, ông Jaean Jacques Dupas, Tổng thư ký Hiệp hội Chó giống Pháp đã tỏ ra hết sức ngạc nhiên và thán phục.
Thứ hai, chó Phú Quốc gần như vẫn giữ nguyên được đặc tính độc lập và hoang dã. Chúng có thể sống tự lập bằng rắn, chuột… tự săn được mà không cần sự nuôi nấng chăm sóc của con người. Với loài chó săn thì bản năng này rất quý. Thế nhưng để đem đi tranh tài, đặc tính hoang dã lại là một trở ngại, bởi tất cả các showdog trên thế giới đều được tổ chức cho loài chó đã thuần chủng.
Thứ ba, đặc tính quý nhất của chó Phú Quốc là sự nhanh nhẹn và chính xác tuyệt vời. Chúng có thể chạy trong nhà rất nhanh để đuổi bắt chuột mà tuyệt đối không trượt ngã hay va vấp vào bàn ghế, nhờ khả năng "hãm phanh" để chuyển hướng một cách nhanh chóng. Khả năng này của chó Phú Quốc ăn đứt các loại chó săn thỏ đầu bảng mà “Vua chó” Henri de Bylandt đã đề cập, ca tụng như loài Greyhound hay loài Afghanhound. Hai loại chó săn nói trên có tốc độ bứt phá cực cao, tỏ ra hết sức hiệu quả khi đuổi bắt thỏ. Để tự cứu mình, những con thỏ không thể đua tốc độ với chó săn. Vậy nhưng chúng vẫn có thể thoát nhờ cú tuyệt chiêu chạy dích dắc, hoặc ngoặt hướng đột ngột để tránh né. Đang đà lao tới, những con chó săn đột ngột ngoặt theo con mồi có thể bị trượt, sái, thậm chí gãy chân. Tuyệt chiêu né tránh này của loài thỏ đừng hy vọng áp dụng với chó Phú Quốc, bởi cú hãm phanh đổi hướng là năng lực siêu việt của loài chó này. Trong khi đó, loài chó Thái Lan được người Thái Lan ca tụng lên mây, nhiều người bỏ ra cả khoản tiền lớn mua về nuôi thì cứ chạy đâu đụng rớt vỡ đó mà chẳng mấy khi bắt được con mồi nào. Chúng cũng khó có khả năng sống tự lập trong thiên nhiên. Chủ nuôi quên cho ăn là cầm chắc chúng bị đói. Nếu phải so sánh, hẳn chó Thái phải gọi chó Phú Quốc bằng… “cụ”.
Ngoài ra, chó Phú Quốc còn có màng ở bàn chân, nối các ngón như chân vịt, có thể bơi trên biển, trên sông dễ dàng với tốc độ khá nhanh!
QUÁN QUÂN GIÁ TRIỆU ĐÔ
Chó Phú Quốc, với những tính năng ưu việt, cũng đã được xuất ngoại và được người châu Âu biết đến từ rất sớm.
Người đầu tiên giới thiệu chó Phú Quốc với tư cách một loài chó quý hiếm với những người yêu chó quốc tế là ông Fernad Doceul, một người Pháp sinh năm 1857 tại thành phố Nantes, Pháp. Xuất thân từ Đại học Y khoa Paris, ông này đã sang làm công chức cho chính quyền thuộc địa Pháp nhiều năm liền tại các tỉnh Hà Tiên, Gò Công, Long Xuyên, Châu Đốc, Sa Đéc, Gia Định… Năm 1886, ông mang về Pháp hai cặp chó Phú Quốc và đem tặng cho vườn thú Paris ba con, hai đực, một cái. Vừa mới xuất hiện, chó Phú Quốc đã thu hút được sự quan tâm đặc biệt của giới sành chó ở châu Âu nhờ đặc điểm đặc biệt là xoáy và dải lông mọc ngược ở trên sống lưng, điều không thể tìm thấy ở bất kỳ một loài chó nào khác trên thế giới. Nhiều nhà quý tộc, nhiều người yêu chó ở châu Âu đã vượt hàng ngàn kilômét, từ Thụy Điển, từ Italia… đến vườn thú Paris chỉ để được ngắm “no mắt” những con chó Phú Quốc đặc biệt này. Đến ngày 21-11-1891, cả ba con chó Phú Quốc lại được một chuyên gia có kiến thức sâu rộng về động vật có vú là ông Emile Oustalet, người sau này trở thành Giám đốc Ngành động vật có vú và chim của Viện Bảo tàng Lịch sử Khoa học tự nhiên Pháp, giới thiệu một cách hào hứng trong một bài báo của mình.
Đỉnh cao vinh dự của loài chó Phú Quốc thuộc về hai con chó có lông màu lửa mang tên là Mango (Xoài, chó đực) và Banane (Chuối, con cái) thuộc sở hữu của một người Pháp tên là Gaston Helouin sống tại Helfaut, Pas de Calais, miền Bắc nước Pháp. Xoài và Chuối đều sinh năm 1892, được mang về Pháp khi hai tuổi. Chúng đã được tuyển chọn để tham gia triển lãm hoàn vũ quốc tế (về chó) diễn ra tại Anvers, Vương quốc Bỉ trong hai ngày 15 và 16-7-1894, được ghi tên, lý lịch vào catalogue và lưu trữ cho đến ngày nay.
Sở dĩ Xoài và Chuối có được vinh dự này là vì vài tháng trước đó, chúng đã giành ngôi quán quân và á quân trong một showdog khác tổ chức tại Thành phố Lille của nước Pháp. Giám khảo của cuộc thi chó này là Bá tước Henri de Bylandt. Ông là một quý tộc Hà Lan thuộc một dòng dõi danh tiếng ở nhiều nước châu Âu trong nhiều thế kỷ. Năm 1895, vị Bá tước này chuyển sang sinh sống tại Bỉ. Được biết đến như đỉnh cao tuyệt đối của phong trào nuôi chó giống châu Âu, ông là tác giả của những cuốn “thánh kinh về loài chó” như “ Les Races de Chien”, “Dog of all Nations: their varieties, characteristics, point…” xuất bản bằng ba thứ tiếng Anh, Pháp và Đức. Phong trào nuôi và triển lãm chó phát triển mạnh ở châu Âu, ông trở thành người đóng vai trò then chốt trong hàng chục hiệp hội chó giống của Anh, Bỉ, Pháp, Hà Lan và được mời làm giám khảo thường xuyên trong những dog show, dog club danh tiếng nhất.
Ngay khi vừa xuất hiện, Xoài và Chuối đã được đôi mắt lão luyện của vị bá tước này nhìn nhận như một loài chó quý hiếm. Trong những cuốn sách về loài chó mà ông viết sau này, Xoài và Chuối lại tiếp tục được đề cập, như hai đại diện tiêu biểu của loài chó Phú Quốc, sánh ngang cùng 300 giống chó quý và nổi tiếng khác trên thế giới.
Theo quy định của các Showdog, chó dự thi thì phải có tên tuổi, lý lịch, gia phả và bản tiêu chuẩn rõ ràng để đối chiếu. Đích thân bá tước Henri de Bylandt đã nghiên cứu và soạn thảo ra bản tiêu chuẩn gồm 26 chi tiết cho chó Phú Quốc và đưa vào các cuốn sách trứ danh của mình. Ở cuối bản tiêu chuẩn, vị bá tước đã ghi thêm chú thích: “Tôi đã có dịp chấm thi giống chó này tại Anvers. Tôi rất ấn tượng bởi hướng lông ở sống lưng. Tôi không hề biết một giống chó nào khác có lông mọc theo lối này cả”.
Sự hoàn hảo của Xoài và Chuối đã nhanh chóng hấp dẫn và chinh phục được ban giám khảo của cuộc thi tổ chức tại Lille. Kết quả, với khoảng cách điểm tuyệt đối, Xoài và Chuối đã bỏ xa hàng chục con chó dự thi để giật luôn cả mề đay hạng A và mề đay hạng B. Không nghi ngờ gì nữa, hai tấm huy chương của Xoài và Chuối chính là những huy chương đầu tiên của Việt Nam trên… đấu trường quốc tế. Đáng tiếc, cả trăm năm qua, người Việt Nam vẫn không mấy ai biết điều này!
Khoảng cách tuyệt đối này còn thể hiện rõ ràng trong việc định giá, một thủ tục có tính thông lệ và bắt buộc trong các cuộc thi chó. Theo catalogue của cuộc thi, những con chó khác tham gia cuộc thi này được định giá từ 50 đến 100 quan Bỉ thời bấy giờ. Trong khi đó, Xoài và Chuối một mình một cõi, được định giá những 25.000 quan Bỉ, nghĩa là đắt hơn gấp những con chó cùng dự thi khác từ 250 đến 500 lần! Một con số khiến ngay cả những tay cự phách nhất trong nghề nuôi chó của châu Âu thời kỳ đó cũng phải choáng váng, đủ biết chúng quý đến mức độ nào. Theo ông Dư Thanh Khiêm, trong thời điểm hiện nay, một con chó đủ khả năng dự thi tại các showdog tại châu Âu (chưa cần nói đến việc đoạt giải), giá tối thiểu cũng 1.500 euro, tức khoảng 30 triệu đồng Việt Nam. Bỏ qua ngôi vị quán quân và á quân, chỉ tính đến việc có mặt dự thi và có mức giá đắt hơn 250-500 lần những con chó khác, hai cô cậu “quốc tịch Phú Quốc” Xoài và Chuối cũng đã có giá từ 20-25 tỷ đồng Việt Nam, theo thời giá hiện nay! Thật khiếp đảm!
Nếu biết chuyện này, dám chắc dân Phú Quốc sẽ nhổ hết riềng, sả để bảo vệ tuyệt đối cho loài chó ưu việt này.
BẢNG TIÊU CHUẨN CHO CHÓ SĂN THỎ PHÚ QUỐC
DO BÁ TƯỚC HENRI DE BYLANDT CÔNG BỐ NĂM 1897
Hình dáng tổng thể: Hình dáng loài chó săn nhưng đầu và mình nặng nề hơn.
Khả năng: Chạy rất nhanh khi săn mồi và rất dài hơi.
Đầu: Dài vừa phải.
Sọ: Hơi cong, da nhăn.
Mõm: Khá rộng, dài bằng nửa chiều dài cái đầu.
Mắt: Nâu đỏ; Mũi: Đen; Môi: Đen, cũng như lưỡi.
Hàm: Mạnh mẽ và dài.
Răng: Rất nở nang và khép chặt.
Tai: Dựng đứng hình vỏ sò, dựng đứng nhưng không nhọn lắm, phía trong tai ít lông.
Giọng: Chói tai.
Cổ: Dài và mềm, nở rộng về phía vai.
Vai: Xiên; Ngực: rất sâu và nở rộng; Bụng: rất thon.
Vùng thắt lưng: Rộng và mạnh mẽ.
Bắp đùi: Cơ bắp nở nang.
Chân: Dài, thẳng và gọn.
Bàn chân: Khá dài.
Đuôi: Rất linh động và ngắn, cong trên lưng, hình cánh cung, chóp đuôi gần chạm lưng.
Lông: Là một trong những đặc điểm (đặc biệt) của giống này, thật ngắn và dày trên toàn thân.
Màu sắc: Vàng lửa với mõm đen, dải lông mọc ngược màu sắc sẫm hơn.
Chiều cao ngang vai: Khoảng 55 cm
Trọng lượng: khoảng 18 kg.
Nguồn gốc: Đảo Phú Quốc, Việt Nam.
HỒI SINH NGÔI VỊ QUÁN QUÂN CHO MỘT GIỐNG CHÓ
Theo nghiên cứu của ông Dư Thanh Khiêm, từ những năm 1980s, có vẻ như đang có cả “một âm mưu quốc tế” nhằm đưa nguồn gốc chó Phú Quốc đặt vào một vùng đất khác. Thập niên 1980, hàng ngàn con chó Phú Quốc đã được thu gom bán sang miền Đông Thái Lan với giá rẻ bèo. Mỗi con chó Phú Quốc chỉ được bán đi ngang giá một cây thuốc lá Samit của Thái. Người Thái đã cho chúng lai tạp với một số giống chó địa phương khác và nhờ Hiệp hội chó giống Nhật Bản đăng ký tiêu chuẩn với FCI vào năm 2003 như một loài chó thuần chủng của Đông Thái Lan. Từ đó, họ tung ra luận thuyết là chó Phú Quốc có nguồn gốc từ chó Thái Lan! Là một người có nhiều hoạt động gắn với ngành du lịch, ông Khiêm nhìn ngay ra mức độ tai hại nghiêm trọng của sự thật bị bẻ cong này, nhất là trong lĩnh vực giới thiệu và quảng bá hình ảnh du lịch
Thực trạng chó Phú Quốc thậm chí còn bi đát hơn cả những sai lệch trên tài liệu. Sự nổi tiếng đã khiến chó Phú Quốc bị lai tạp lung tung, phần lớn là lai với loài chó Berger Đức ( để tăng kích thước), hoặc lai với chó Thái Lan (nhằm tăng vẻ đẹp bên ngoài), làm phai lạt dần những đặc tính thuần chủng quí hiếm. Những con chó lai dễ bán được giá cao hơn, nhưng lại trở nên vụng về, mất đi phần lớn những đặc tính nhanh nhẹn, linh hoạt, chính xác vốn được coi là điểm đặc biet vượt trội của chó Phú Quốc. Ông Khiêm và các cộng sự đã tiến hành khảo sát và nhận thấy, đến đầu thế kỷ XXI trên đảo Phú Quốc chỉ còn chừng hơn 100 con chó săn thỏ có dải lông mọc ngược đặc trưng ở trên lưng. Nhưng hầu hết đều bị chứng u nang biểu bì. Đây là một sự phát triển bất bình thường của lớp mỡ bao bọc chung quanh lông, chỉ phát hiện được khi chó đã trên 3 tháng tuổi. Nhiều con trong số này, do cách nuôi dưỡng cẩu thả, đã trở nên ghẻ lở, ốm, đói. Chỉ còn lại khoảng 3-4 con tạm ổn về vóc dáng, mang đầy đủ các đặc trưng theo bản tiêu chuẩn của Henri de Bylandt. Như vậy, nguồn gen quí này, đến thời điểm đó, chỉ còn lại tối đa 1% cá thể. Hai trong số này là con Phèn (cho đực) và con Gái (chó cái) đã được ông Khiêm mang đến buổi hội thảo giới thiệu năm 2007 như một bản chuẩn.
Để cứu loài chó Phú Quốc, ông Khiêm và những người tâm huyết đang tìm cách thiết lập lại bản tiêu chuẩn cho chúng, sau đó tiến hành thủ tục đăng ký với FCI. Tổ chức này (đến 2007 có 84 thành viên, mới gia nhập gần đây là Trung Quốc và Cu ba) lại chỉ đối thoại với các Hiệp hội quốc gia chứ không đối thoại và làm việc với cá nhân hay các hiệp hội địa phương. Ngày 11-1-2007, ông Yves de Cledrg đã có thư trả lời nguyện vọng mà ông Khiêm đề đạt: “Cơ quan FCI có hai tập sách của Bá tước Hen ri de Bylandt và quả thật chúng tôi đã có dịp ngưỡng mộ giống chó nay, chó săn Phú Quốc mà hình như hồi xưa khá phổ biến. Tuy nhiên hiện nay giống chó này không còn nằm trong danh sách những giống chó được FCI nhìn nhận và duy chỉ có Hiệp hội quốc gia chó giống của nước có giống chó được quyền xin phép việc nhìn nhận giống chó bởi FCI. Rất tiếc Việt Nam không phải là thành viên nên không thể làm việc này”.
Vì vậy, bên cạnh những nỗ lực gìn giữ, phát triển một số cá thể chó có dáng chuẩn, ông Khiêm và những người quan tâm đến vấn đề đang xúc tiến việc thành lập Hiệp hội chó giống Việt Nam (Việt Nam Kennal Club – VKC) nhằm lấy tư cách đề đạt tiêu chuẩn chó giống với FCI, cứu nguy một loài vật nuôi quí giá. Tháng 8-2007, việc này hoàn tất và đến năm 2011, chó Phú Quốc đã đủ tư cách có mặt tham dự triển lãm hoàn vũ tại Paris. Đó là con đường duy nhất nhằm cứu nguy một loài vật qúi đang trên bờ tuyệt chủng đồng thời cũng sẽ làm tăng giá trị của bản thân chúng, cả về kinh tế lẫn văn hóa trên trường Quốc tế. Cuộc hội thảo 2007 thể coi là tiếng chuông đầu tiên trong hồi chuông báo nguy giúp hồi sinh và phát triển giống chó Phú Quốc.
Từ ngày 7 đến 10/7/2011, các giống chó đẹp nhất của hơn 130 quốc gia và vùng lãnh thổ trên toàn thế giới đã tề tựu về “kinh đô ánh sáng”để tham dự Cuộc thi chó đẹp thế giới năm 2011 - FCI WORLD DOG SHOW 2011. Cuộc thi được Liên đoàn Các hiệp hội nuôi chó giống quốc tế (FCI - Federation cynologique Internationale) tổ chức như một sự kiện tầm cỡ nhằm hướng tới kỷ niệm 100 năm thành lập tổ chức này. Ông Aymar Dauphin, Trưởng ban Tổ chức đã tuyên bố đặc cách, có 2 con chó Phú Quốc tên Đốm và Vện từ Việt Nam được đặc cách tham dự sự kiện này.
Hai chú chó này đều theo chủ của chúng sang Pháp dự thi với tư cách thành viên đại diện của Hiệp hội Những người nuôi chó giống Việt Nam (Vietnam Kennel Association VKA). Liên tiếp trong 3 năm qua, cả hai "thí sinh" này đều thay nhau giành giải quán quân và á quân trong các cuộc thi chó đẹp do VKA tổ chức. Đặc biệt, chú chó tên Đốm do anh Lê Hồng Hải (quận 7, TP Hồ Chí Minh) làm chủ, ngoài thành tích Giải nhất, nhì chó Phú Quốc toàn quốc thì còn giành thêm Giải nhì chó đẹp quốc gia (cho tất cả các giống chó - R.Best in Show) trong VKA Dogshow 2009. Do đó, nó cũng là chú chó Phú Quốc đầu tiên giành danh hiệu Champion (vô địch). Đồng hành sang Paris với Đốm là chú chó tên Vện của anh Lý Nguyên Khôn (quận 5, TP HCM), cũng từng giành các giải nhất, nhì, ba trong các dog show thế giới.
Như vậy, sau đúng 120 năm, loài chó Phú Quốc Việt Nam lại có cơ hội khiến người dân Paris hoa lệ và những nhà nuôi chó giống chuyên nghiệp của thế giới phải trầm trồ. Tại đây, chó Phú Quốc đã đoạt giải CACS (chứng chỉ chó đẹp cấp thế giới, có thể gọi là "Vô địch thế giới chó Phú Quốc năm 2011"). Tính chính danh của một loài quý khuyển đã được hồi sinh và trả lại cho Phú Quốc, Việt Nam.
Việc đưa hình ảnh Đốm và Vện Phú Quốc lên tem của Bưu chính Việt Nam sẽ khiến giá của loài chó Phú Quốc nhanh chóng trở nên cao vút. Cuốn sách của anh Hoàng Hải Vân chắc chắn cũng sẽ bán rất chạy, không khéo vài ngày nữa đã phải liên tục nối bản và tái bản. Tiền tác quyền chắc cũng đủ cho ông ấy mua thêm một cặp chó Phú Quốc.
Không tin thì thôi.”
