01/12/2025
GIA TĂNG TÌNH TRẠNG “GIẬT TÍT GIẬT GÂN”, “SỐC HÓA” TRÍCH DẪN VĂN BẢN TRÊN BÁO CHÍ
Trong những năm gần đây, một bộ phận báo chí Việt Nam xuất hiện hiện tượng đáng báo động: Lấy một câu, một cụm từ trong văn bản chính thức của cơ quan nhà nước (nghị quyết, chỉ thị, công điện, thông báo kết luận…) rồi “bóc tách”, “sốc hóa”, đặt tít giật gân, gây hiểu lầm nghiêm trọng về bản chất văn bản. Từ một ý nhỏ, thậm chí chỉ là một gạch đầu dòng trong hàng chục trang tài liệu, được biến thành “tin nóng”, “cú sốc”, “bất ngờ”, “cảnh báo đỏ”… để câu view, câu like. Hệ quả không chỉ là làm méo mó chủ trương, đường lối của Đảng và Nhà nước mà còn vô tình (hoặc cố ý) tạo “mồi ngon” cho các thế lực thù địch, phản động lợi dụng xuyên tạc, kích động dư luận chống phá.
Biểu hiện điển hình của lối báo chí “giật tít, sốc hóa”
Hiện tượng “giật tít, sốc hóa” diễn ra ở nhiều hình thức khác nhau. Lấy một câu trong văn bản dài hàng chục trang, bỏ qua toàn bộ ngữ cảnh, bối cảnh để làm tiêu đề gây sốc. Ví dụ thực tế: Văn bản của Bộ Giáo dục chỉ nêu “nghiên cứu, tiếp thu có chọn lọc một số môn học tích hợp theo kinh nghiệm quốc tế” → một số báo lá cải giật tít: “Bộ GD&ĐT sắp bỏ môn Lý – Hóa – Sinh, chỉ học 5 môn tích hợp?!” → dư luận hoang mang, phụ huynh bức xúc, các trang phản động lập tức “chế ảnh” xuyên tạc “Đảng cộng sản phá hoại giáo dục dân tộc”.
Hiện tượng phổ biến khác là dùng từ ngữ thổi phồng, cảm tính khi trích dẫn ý kiến lãnh đạo. Một đồng chí lãnh đạo phát biểu “cần chấn chỉnh ngay tình trạng một số cán bộ ngại va chạm, né tránh trách nhiệm” → một số báo đặt tít: “Lãnh đạo Trung ương: Cán bộ đang ‘ngại va chạm, sợ trách nhiệm’ – Cảnh báo suy thoái nghiêm trọng!” → tạo cảm giác cả hệ thống đang “thối nát”, làm cớ cho các thế lực chống phá công kích “Đảng đang tự thừa nhận bất lực”.
Ngoài ra là tình trạng cố ý trích dẫn không đầy đủ, cắt xén câu chữ. Văn bản nêu rõ “tạm dừng tổ chức lễ hội quy mô lớn trong thời gian dịch bệnh diễn biến phức tạp, trừ các lễ hội truyền thống đã được cấp phép từ trước” → một số báo giật tít: “Nhà nước cấm toàn bộ lễ hội!” → các trang phản động lập tức lan truyền “Việt Nam cấm giỗ tổ Hùng Vương”, “Đảng cộng sản chống lại truyền thống dân tộc”.
Hệ quả nghiêm trọng
Lối báo chí “giật tít, sốc hóa” gây ra nhiều hệ quả rất nghiêm trọng, nhất là trong bối cảnh bùng nổ của truyền thông mạng xã hội.
Trước hết đối với người dân. Gây hoang mang, mất niềm tin vào chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước. Làm suy giảm uy tín của cơ quan công quyền trong mắt người dân. Tạo tâm lý bất an xã hội, chia rẽ giữa nhân dân với chính quyền.
Đối với công tác tuyên giáo và định hướng dư luận. Làm vô hiệu hóa nỗ lực tuyên truyền, giải thích chính sách của các cơ quan truyền thông, lực lượng cán bộ làm công tác tuyên giáo, dân vận, tuyên truyền viên, báo cáo viên. Khiến các kênh chính thống trở nên “lép vế” trước các trang mạng xã hội và báo lá cải. Khó khăn trong việc đính chính, cải chính vì “tin xấu lan nhanh hơn tin tốt gấp 6 lần” (nghiên cứu của MIT).
Đối với an ninh chính trị: Tạo “mồi ngon” cho các tổ chức phản động, trang mạng chống phá (BBC Tiếng Việt, RFA, Việt Tân, Chân Trời Mới Media, v.v.) lợi dụng bóp méo, công kích. Các thế lực thù địch chỉ cần copy-paste là có “đạn” bắn ngược lại Nhà nước. Một tít báo sai lệch trong nước có thể được các thế lực thù địch nhân lên hàng trăm bài viết, video xuyên tạc trên phạm vi quốc tế. Góp phần làm suy yếu trận địa tư tưởng, tạo kẽ hở cho “diễn biến hòa bình”.
Trong lĩnh vực kinh tế, một cái tít sai lệch không chỉ làm méo mó chính sách, mà còn có thể gây thiệt hại hàng nghìn tỷ đồng niềm tin và hàng trăm triệu USD cơ hội đầu tư chỉ trong vài ngày.
Nguyên nhân sâu xa
Trước hết, đó là cạnh tranh khốc liệt về lượt xem, lượt tương tác trên không gian mạng → “câu view bằng mọi giá” trở thành kim chỉ nam của một bộ phận tòa soạn.
Một số nhà báo, cơ quan báo chí thiếu trách nhiệm chính trị, nhận thức chưa đầy đủ về vai trò “binh chủng tuyên truyền” của báo chí cách mạng. Một số phóng viên, biên tập viên non yếu về năng lực chính trị, dễ bị cuốn theo trào lưu “lá cải hóa”.
Cơ chế quản lý, xử lý vi phạm chưa đủ sức răn đe (phạt hành chính vài chục triệu đồng không đủ ngăn chặn lợi nhuận hàng tỷ đồng từ quảng cáo nhờ tít giật gân).
Giải pháp cần thực hiện quyết liệt
Trước tiên, cần nâng cao trách nhiệm chính trị của người đứng đầu cơ quan báo chí. Xử lý nghiêm trách nhiệm người đứng đầu nếu để xảy ra tình trạng giật tít sai lệch liên tục. Đưa tiêu chí “không giật tít giật gân, không sốc hóa” vào tiêu chuẩn xét thi đua, khen thưởng hàng năm.
Hai là, tiếp tục nghiên cứu hoàn thiện hành lang pháp lý. Tăng mức xử phạt, thậm chí thu hồi giấy phép hoạt động báo chí với trường hợp cố ý gây hậu quả nghiêm trọng. Quy định rõ trách nhiệm “đính chính công khai bằng đúng khung giờ, vị trí, tần suất như bài sai phạm” thay vì chỉ đăng dòng chữ nhỏ xíu góc trang.
Ba là, tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng. Tổ chức các lớp bồi dưỡng bắt buộc về đạo đức người làm báo, về kỹ năng trích dẫn văn bản nhà nước cho tổng biên tập, trưởng ban biên tập. Đưa nội dung “nhận diện và đấu tranh với lối báo chí giật tít, lá cải” vào chương trình đào tạo tại cơ sở đào tạo, bồi dưỡng về báo chí.
Bốn là, phát huy vai trò của cơ quan quản lý và các hội nghề nghiệp. Các cơ quan chỉ đạo, định hướng, quản lý báo chí cần có đường dây nóng tiếp nhận phản ánh về tít giật gân, xử lý trong vòng 24–48 giờ. Hội Nhà báo Việt Nam cần lên tiếng mạnh mẽ, công khai phê bình, thậm chí kỷ luật hội viên vi phạm nghiêm trọng.
Năm là, tăng cường sự phối hợp giữa cơ quan chủ quản văn bản và cơ quan báo chí. Các bộ, ngành khi ban hành văn bản nhạy cảm cần chủ động cung cấp bản giải thích ngắn gọn, dễ hiểu cho báo chí. Tổ chức họp báo định kỳ hoặc phát thông cáo báo chí ngay khi xuất hiện dấu hiệu bị hiểu sai.
Báo chí cách mạng Việt Nam không thể và không được phép “câu view bằng sự hoang mang của nhân dân”. Mỗi dòng tít, mỗi bài viết đều là một “phát đạn” trên mặt trận tư tưởng – hoặc bảo vệ chế độ, hoặc vô tình tiếp tay cho kẻ thù. Chỉ khi mỗi người làm báo nhận thức rõ: “Câu view hôm nay bằng tít giật gân có thể là mồi lửa đốt cháy niềm tin của nhân dân ngày mai”, thì trận địa tư tưởng mới thực sự vững chắc.