15/06/2025
زما د لاس د ګوتو او ژبی سیاسي او ټولنیز دریځ لیک
په پښتو ، دری او انګلیسی ژبو لیکلی متن
د ناپوهۍ، جنسیتي نابرابرۍ او اقتصادي ځوړتیا پر وړاندې د افغان ملت ویښ غږ
لیکوال: پروفیسور ډاکتر مصطفی کمال سالارزی
درنو هېوادوالو، نړیوالو همکارانو، او د بشري حقونو ملاتړو!
په داسې حال کې چې نړیوال بحثونه د ستراتیژیکو سیاسي مسائلو لکه د ایران او اسراییلو ترمنځ جنجالونو ته متوجه دي، مګر زموږ د خپل هېواد وضعیت له سترګو پټ پاتې شوی دی وضعیت چې تر هر بحرانه خطرناک دی، ځکه دا د ملت د موجودیت بنسټونه تر پوښتنې لاندې راولي.
نن ورځ افغانستان د یو ستر بشري، تعلیمي او ټولنیز بحران سره مخ دی:
1. د ناپوهۍ بنسټیز ګواښ:
تقریباً نیم ملت له تعلیمه بېبرخې دی. دا یوازې یو تعلیمي بحران نه، بلکې یو سیاسي – ټولنیز تهدید دی، چې د ملت د پرمختګ، ثبات او ملي حاکمیت اساس کمزوری کوي.
علم د ملتونو اساسي سرمایه ده، او ناپوهي د یو ملت د سقوط اصلي لامل.
2. د ښځو او نجونو د حقوقو په برخه بی توجهی ستر بحران رامینځته کوی:
نن ورځ د افغانو مېرمنو او نجونو پراخ اکثریت له تعلیم، کار، مدني ونډې او خپل بنسټیزو حقونو څخه محروم پاتې دی. دا نه یوازې د بشري حقونو خلاف عمل دی، بلکې دا د اقتصادي ودې، ټولنیز انکشاف، او د سولې د دوامدار جوړښت خلاف عمل هم دی.
3. د اینده نسلونو تیاره راتلونکی:
که اوس سمه پالیسي، عامه پوهاوی، او اصلاحات ونهشي، زموږ ماشومان به په هماغه دور باطل کې ژوند وکړی کوم چی په بېسوادی، بېکاری، او په بی برخلیکه راتلونکي ولاړ وی. دا زموږ اخلاقي، ملي او تاریخي مسؤلیت دی، چې د دوی لپاره روڼ سبا تضمین کړو.
4. اقتصاد، ټکنالوژي او عصري دولتدارۍ ته اړتیـا:
نړۍ د علم، ټکنالوژۍ او اقتصاد په بنسټونو کې پانګونه کوي، مګر موږ لا هم د وسلو، جنګ او پخوانیو مفکورو تر سیورې لاندې پاتې یو.
د وطن ساتنه، د عصري پوهې، ابتکار، معلوماتي ځواک او هوښیارې ادارې له لارې تر سره کېږي – نه د بارودو له لارې.
5. د بدلون او ملي ویښتیا لپاره غږ:
موږ باید خپل تمرکز له بهرنیو تضادونو نه، خپل کورني بحران ته واړوو. دا وخت دی چې ملت، مدني ټولنې، سیاستوال، او نړیوال ملګري د افغانستان لپاره تعلیممحوره، ټولشموله او عدالتمحوره تګلاره جوړه کړي.
زموږ غوښتنه:
• د تعلیم لپاره بېقید او بېځنډه لاسرسی.
• د ښځو حقوقو اعاده او خوندي تضمین.
• د اقتصادي بنسټونو احیاء د نوې ټکنالوژۍ پر مټ.
• د ملت ویښول د عامه پوهاوي له لارې.
• د نړیوالو همکارانو فعال ملاتړ، د بشري ارزښتونو او دایمي سولې لپاره.
ملتونه هغه وخت مري، چې علم یې مړ شي،
او هغه وخت بېرته راژوندي شي، چې عدالت او پوهه پکې بیداره شي.
راځئ، خپل تاریخ له سره ولیکو – نه د تاوتریخوالي، بلکې د پوهې، عدالت، او ویښتیا له لارې.
په درنښت،
پروفیسور ډاکتر مصطفی کمال سالارزی
د تعلیم او بشري حقونو مدافع
صدای بیدار ملت افغان در برابر نادانی، نابرابری جنسیتی و رکود اقتصادی
نویسنده: پروفیسور داکتر مصطفی کمال سالارزی
به مردم شریف افغانستان، همکاران بینالمللی، و مدافعان حقوق بشر!
در حالیکه توجه جهان معطوف به تنشهای ژئوپولیتیکی، چون منازعه میان ایران و اسرائیل است، وضعیت کشور ما در سکوت و بیخبری باقی مانده است وضعیتی که از بسیاری بحرانهای جهانی خطرناکتر است، چرا که بنیادهای موجودیت یک ملت را تهدید میکند.
امروز افغانستان با یک بحران بزرگ انسانی، آموزشی و اجتماعی مواجه است:
۱. تهدید بنیادی نادانی:
تقریباً نیمی از ملت از آموزش محروم اند. این نه تنها یک بحران آموزشی، بلکه یک تهدید سیاسی و اجتماعی است که پایههای توسعه، ثبات و حاکمیت ملی را سست میسازد.
دانش، سرمایه اساسی ملتها است و نادانی، عامل اصلی زوال ملتها.
۲. بیتوجهی به حقوق زنان و دختران، یک بحران بزرگ دیگر:
امروز اکثریت زنان و دختران افغان از حق آموزش، کار، مشارکت مدنی و دیگر حقوق اساسی خود محروم اند. این نه تنها نقض صریح حقوق بشر است، بلکه مانع رشد اقتصادی، توسعه اجتماعی و ساختار صلح پایدار نیز میباشد.
۳. آیندهی تاریک نسلهای فردا:
اگر امروز سیاستگذاری سالم، آگاهیدهی عمومی و اصلاحات بنیادین صورت نگیرد، کودکان ما در همان دایره باطل بیسوادی، بیکاری و آیندهی مبهم گیر خواهند ماند.
این مسئولیت اخلاقی، ملی و تاریخی ماست که فردای روشن برای آنان تضمین کنیم.
۴. نیاز به اقتصاد، تکنالوژی و ادارهی مدرن:
در حالیکه جهان بر بنیادهای دانش، تکنالوژی و اقتصاد سرمایهگذاری میکند، ما هنوز زیر سایهی تفنگ، جنگ و افکار پوسیده گذشته قرار داریم.
حفظ وطن از طریق دانش مدرن، نوآوری، توان اطلاعاتی و مدیریت هوشمند ممکن است نه از راه باروت.
۵. فراخوان برای بیداری ملی و تغییر:
ما باید تمرکز خود را از منازعات خارجی به بحرانهای داخلی معطوف کنیم.
اکنون زمان آن رسیده است که ملت، جامعه مدنی، سیاستمداران و شرکای جهانی، برای افغانستان یک نقشه راه آموزشمحور، عدالتمحور و فراگیر ترسیم نمایند.
درخواست ما:
• دسترسی آزاد و فوری به آموزش برای همه.
• اعاده و تضمین مصون حقوق زنان.
• احیای بنیادهای اقتصادی از راه تکنالوژی نوین.
• بیدارسازی ملت از طریق آگاهی عمومی.
• حمایت فعال جامعه جهانی برای ارزشهای انسانی و صلح پایدار.
ملتها زمانی میمیرند که دانش در آنها بمیرد،
و دوباره زنده میشوند، آنگاه که عدالت و دانایی در آنها بیدار گردد.
بیایید تاریخ خود را از نو بنویسیم نه با خشونت، بلکه از طریق دانش، عدالت و بیداری.
با حرمت،
پروفیسور داکتر مصطفی کمال سالارزی
مدافع آموزش و حقوق بشر
The Awakening Voice of the Afghan Nation Against Ignorance, Gender Inequality, and Economic Decline
Author: Professor Dr. Mustafa Kamal Salarzai
To the honorable people of Afghanistan, international partners, and defenders of human rights,
At a time when global attention is largely focused on strategic geopolitical tensions—such as the escalating conflict between Iran and Israel—the dire situation in our own country has been pushed to the margins of international discourse. And yet, the crisis facing Afghanistan today is no less grave; indeed, it is more existential in nature, for it threatens the very foundations of our national identity and survival.
Afghanistan is currently facing a profound humanitarian, educational, and societal crisis:
1. The Foundational Threat of Ignorance
Nearly half of our population remains deprived of education. This is not merely an educational emergency—it is a political and social threat that undermines national progress, stability, and sovereignty.
Knowledge is the essential wealth of any nation, and ignorance is the primary cause of its collapse.
2. Systemic Neglect of Women’s and Girls’ Rights: A Deepening Crisis
Today, the vast majority of Afghan women and girls are denied access to education, employment, civic participation, and their most fundamental human rights.
This is not only a flagrant violation of universal human rights but also an obstacle to economic development, social progress, and the creation of a sustainable peace.
3. A Dark Future for the Next Generation
If we fail to enact sound policies, raise public awareness, and implement genuine reforms, our children will inherit the same vicious cycle of illiteracy, unemployment, and hopelessness.
It is our moral, national, and historical duty to secure a brighter and more dignified future for them.
4. The Urgent Need for Economic Recovery, Technology, and Modern Governance
While the world invests in knowledge, innovation, and economic infrastructure, we remain trapped beneath the shadow of outdated ideologies, violence, and militarization.
The defense of a nation is achieved not through gunpowder, but through modern knowledge, innovation, information power, and intelligent governance.
5. A Call for National Awakening and Constructive Change
We must shift our focus away from external conflicts and toward resolving our internal crises. The time has come for the nation, civil society, political leaders, and international allies to come together to design an inclusive, education-driven, and justice-oriented roadmap for Afghanistan’s recovery.
Our Demands:
• Unrestricted and immediate access to education for all.
• The full restoration and guaranteed protection of women’s rights.
• Revival of the economic foundations through the application of modern technology.
• A nationwide public awareness campaign to awaken and empower the people.
• Active support from the international community in the pursuit of human dignity and lasting peace.
Nations die when knowledge dies within them.
And they are reborn only when justice and wisdom are awakened.
Let us rewrite the story of our country—not through violence, but through knowledge, justice, and collective awakening.
With respect,
Professor Dr. Mustafa Kamal Salarzai
Analyst for Education and Human Rights
