19/07/2023
فردین عسکری نی تنیسیزمی؟
ملک هند و مرو دین کېلسم تاپردیم اعتبار،
شول اېرور عیبیم مقیمی مردم فرغانه من.
مقیمی
مقدمه
بیزنینگ بویوک ملت (تورکی خلقلر) آسیا قطعه‌سی نینگ قدیمی خلقلریدن اېکنی هیچ کیمگه سِر اېمس. زمان اۉتیب باریشی بیلن طبیعت و حیات نینگ تورلی چومباقلرینی یېچیب، بیلیملری آرتیب بارگن سری تورلی مدنیتلر یره‌تیب کېلگنلر. تأریخی آبده‌لر و بنالر قوریشدن آلیب یشش نینگ ایریم ساحه‌لریده رواجلنیش و ترقیات نینگ مهم عامللری اۉله‌راق ایجابی رول اوینب کېلگنلر. یفتلیلر و کوشانیلر سلطنتی دوری مدنی یادگارلیکلری، انادولی و اۉرته شرق اۉلکه‌لری همده مصرده عثمانیلرنینگ، هندوستان‌ده و افغانستانده تېموریلر وبابریلرنینگ یره‌تگن بویوک مدنیتلریگه تأریخ گواه. تورکی خلقلرنینگ بشریت مدنی حیاتی تورلی ساحه‌لری رواجیگه کته حصه قۉشیب کېلگنینی بیله‌میز. اولر اۉتمیشلرده محتشم بنالر، رباطلر، حوضلر، کاروانسرایلر قوریش، هیکلتراشلیک، نفیس صنعتلرـ نقاشلیک، خطاطلیک، ادبیات و موسیقی بۉییچه مهم یوتوقلرگه اېریشگنلر.
قیسی بیر یورتده بۉلمه‌سین تورکی اېلتلر موسیقیگه مهر قۉییب کېلگنلر. تورکی اېلتلر اینیقسه اۉزبېکلر بابالری قۉبیز، دوتار، سیتار، دومبیره، رباب، تنبور، دایره، قوچقارچه کبی موسیقی اسبابلرینی توزه‌تیشده اۉزلریدن عجایب مهارت کۉرستگنلر. اۉتمیشلرده اۉزبېکستان‌ده بخشیلر تامانیدن ایریم افسانوی داستانلرنی دومبیره بیلن کوییلش عنعنه‌سی رواجلنگن و بو عنعنه هلی هم دوام اېتماقده. افسوسکه، تورلی عامللر باعث جنوبی تورکستان (شمالی افغانستان)ده بخشیلیک عنعنه‌سی دوام اېتمه‌دی. سناقلی بخشیلریمیز دنیادن اۉتیشی بیلن اۉزبېک موسیقیسی نینگ بو یۉنه‌لیشی تۉختب قالدی. اما مملکت شمالیده محلی قۉشیقچیلیک آقیمی بیزنینگ اطراف حدودلرده‌گی تۉره‌چیلریمیز تشبثی بیلن اۉز حیاتیگه دوام اېتدی. تار چالغو اسبابلرینی مرامیگه یېتکزیب چله‌دیگن ماهر نوازنده‌لر میدانگه کېلدیلر. ایش همده مراسم قۉشیقلری ایجادی و اجراسی تۉختاوسیز روشده دوام اېتدی.
بو یېرده کلاسیک موسیقیمیز اوستیده تۉخته‌لیب اۉتمسدن چاره یۉق البته. فاریاب ولایتی اندخوی تومنی مملکتده کلاسیک موسیقی اۉچاغی بۉلیب کېلگن. کلاسیک موسیقی یۉنه‌لیشیده بیر نېچه کیشی استادلر بخارا، سمرقندده اۉزبېک ممتاز موسیقیسی استادلریگه اېرگشیب مملکتده اۉزبېک موسیقی نینگ اوشبو یۉنه‌لیشی رواجی اوچون اۉزلریدن فداییلیک کۉرستدیلر. او یېرده بو عنعنه یاشلر آره‌سیده دوام اېتماقده.
1357- ییلی ثور آییده کابل‌ده دولت تونتریشی یوز بېریشی آرتیدن اۉزبېک موسیقیسی روجلنیشیگه قوله‌ی فرصت یره‌تیلگن اېدی، افغانستان رادیو تلویزیونی قاشیده "ظفر موسیقی گروهی" تشکیل اېتلیشی نتیجه‌سیده بیر قطار مسلکی و هوسکار سازنده و خواننده‌لر کته شوق ـ ذوق بیلن گروه باشلیغی آهنگساز و ماهر قوچقارچه نواز محمد شفیع عظیمی یاردمیده عیال و اېرککلر آره‌سیدن یخشی نوازنده و اشوله‌چیلر صحنه‌گه کېلدیلر. بختگه قرشی بو جریان تېزـ تیز یوز بېریب تورگن سیاسی اۉزگریشلر، ایچکی نزاعلر دوام اېتیشی عاقبتیده اوزاققه چۉزیلمه‌دی.
هر حالده ملت یشرکن هر بیر ساحه‌ده ینگی اولاد آره‌سیدن توغمه استعدادلر یېتیشیب چیقه‌دی. اما شرایط ناسازلیگی سبب اولر نینگ کۉپچیلیگی ازلی استعدادلری یخشی گل‌له‌مسدن سۉند‌ی، ایریملری اۉز تشبثی و تیریشقاقلیگی نتیجه‌سیده بیر یېرگچه یېتیب بار‌د‌یلر. بونگه قره‌مه‌ی اولرنینگ ایریملری خلق آره‌سیده یېترلی اندازه‌ده تنیلمه‌دیلر. بو مقاله‌ده کېینگی ییللرده قۉشیق ایتیش اینیقسه آهنگسازلیک ساحه‌سیده صحنه گه کېلگن استعدادلردن بیری فردین عسکری حقیده سۉز یوریته‌میز.
فردین عسکری کیم؟
افغانستانده هم باشقه اۉلکه‌لرده اۉزبېک جماعه‌لریده بۉلگنی کبی فاریاب ولایتی اهالیسی ازل ـ ازلدن موسیقیگه مهر قۉییب کېلگنلر. تۉی تماشالری دۉمبیره سازی، تۉره‌چیلر آوازی، محلی عیاللرنینگ دپ ـ دایره، چنگ آهنگی، "نای ـ نای" قۉشیقلری، "سلام ـ سلام" ترانه‌لری، قۉغیرچاغ اوینه‌تیش همده قاشق بازلیک اۉیینلری بیلن اۉتکزیلگن.
فردین عسکری 1361ییلی میمنه شهری نینگ سۉلیم محله‌لریدن ـ توکلیخانه گذریده اۉرته حال اۉزبېک عایله‌ده توغیلگن. فردین نینگ باباسی حاجی محمد صدیق گدامدار اۉز دوری نینگ بای به دولت و نفوذلی انسانلریدن بۉلگن. اونی، ایلک مرته میمنه شهریده تأسیس اېتیلگن "همت" زمانوی مکتبیده تعلیم آلگن اۉقووچیلردن اېکنی ایتیله‌دی. اۉقیش ـ اۉرگنیش و معارف‌گه حامی ضیالیلردن سنه‌لگن صدیق گدامدار، اۉغیللرینی مکتبده اۉقیتیب سوادلی قیله‌دی، فردین عسکری نینگ آته‌سی دگروال محمد آصف، مهربان آته‌سی حمایتیده حربی مکتب و حربی بیلیم یورتینی تماملب دولت قوراللی کوچلری منصبداری بۉله‌دی. او، تنبور چالیشنی یاقتیرگن، هر دایم دوستلری دوره‌لریده تنبور نوالرینی چلیب اۉرتاغلری آلقیشیگه سزاوار بۉلگن. عسکری نینگ عمکیلریدن نصرت الله تنبور و ربابنی یخشی چله‌دی.
یاش فردین میمنه شهریده‌گی عربخانه مکتبیگه اۉقیشگه کیره‌دی، باشلنغیچ مکتبنی میمنه‌ده، اۉرته مکتب و لیسه‌نی مزارشریف نینگ "غازی" مکتبیده بیتیره‌دی. او، 1377 ییل نینگ یازیده طالبلر شمال ولایتلرینی اشغال اېتگنیدن سۉنگ بیر نېچه کیشی عمکیلری و یقین قرینداشلری بیلن ناقانونی یۉللر آرقلی ایران‌گه اۉتیب باره‌دی. فردین ایران‌ده قاره محنت قیلیب حیات کېچیره‌دی. او، پایتخت تهران‌ده "دانشگاه آزاد" اونیورسیتیده روحیاتشناسلیک ساحه‌سیده تحصیل آله‌دی. او نا معلوم سببلرگه کۉره ایران‌نی ترک اېتیب، تورکیه گه باره‌دی و نهایتده 1391ییلی سویس نینگ زوریخ شهریگه باریب یېرلشه‌دی. او بیر نېچه ییللردن بېری سویس‌ده یشب کېلماقده.
فردین عسکری موسیقی گه قچان قیزیققن؟
میمنه شهریده بیر هنرپرور و هنرمند عایله‌ده اۉسگن عسکری موسیقیگه قیزیش تویغوسی یاشلیگیدن اونینگ قانیده بار بۉلگن. فردین نینگ موسیقیگه بۉلگن ایچکی حسیاتی ایران‌ده بۉلگن ییللرده قۉزغله‌دی. ایران‌لیک قۉشیقچیلر همکارلیگیده اشوله ایتیشنی مشق قیله باشله‌یدی. تهران‌ده یازدیرگن بیر ـ ایکی کلیپی افغانستان تلویزیونلریده یایینلنه‌دی. او، بیر آز مدت هرات‌ده "طنین" ناملی موسیقی گروهینی تشکیل اېته‌دی، ایریم عامللر باعث موسیقی بۉییچه فعالیتلری هرات‌ده اوزاققه چوزیلمه‌یدی. فردین پیانو چلیشنی ماهر پیانو نواز داوود وزیری‌دن اۉرگنه‌دی، اشوله ایتیشده رحمتلی یوسف قاسمی‌نی اۉزی نینگ استادی دېب بیله‌دی. او، هیچ قچان سازنده‌لیک و خواننده‌لیک دعواسینی قیلمه‌گن. اما، بسته‌کار و آهنگساز اېکنینی تأکیدله‌یدی. فردین سیویس نینگ زوریخ شهریده بیر نېچه ییللردن بېری ماهر کمپوزیتور صفتیده فعالیت آلیب بارماقده. او، هلیگچه افغانستانلیک خواننده‌لرگه اۉنلب آهنگلر توزه‌تیب بېرگن.
فردین یره‌تگن دلربا و گۉزل آهنگلر هلیگچه تنیقلی خواننده‌لر مثال اوچون فرهاد دریا، آریانا سعید، جمال مبارز، خلیل یوسفی، هارون صدیق، تواب آرش، شاه رسول قاسمی، فرهاد شمس، سیتا قاسمی، دل انگیز و باشقه‌لر تامانیدن اشوله قیلینگن. فرهاد دریا، آریانا سعید، سیتا قاسمی، تواب آرش، رشاد فیروز و باشقه خواننده‌لر اشوله قیلیش اوچون او کمپیوز قیلگن کویلردن آلگنلر. عسکری بوکونگچه اۉنلب خواننده بیلن آهنگسازلیک ساحه‌سیده یقیندن همکارلیک قیلگن. اونینگ اۉزبېکچه شعرلری و تصنیفلری اساسیده ایجاد اېتگن کویلرینی، کېلیب چیقیشی اۉزبېک بۉلگن همده اۉزبېک بۉلمه‌گن قۉشیقچیشلر اجرا اېتگن. طاهر شباب(قاره کۉز)، جواد محبوبی(کرونا) و باشقه ایکی اۉزبېکچه اشوله‌نی اشوله قیلگن.
فردین آهنگسازلیک یانیده ترانه و تصنیفلر هم یازه‌دی. او ایریم جمغرمه‌لر، صنعتکارلر اویوشمه‌لری همده ایران دولت تیلی کاناللریدن بیری طرفیدن تقدیرنامه‌لر و ساوغه‌لر بیلن آلیقیشلنگن.
افغانستان هنرمندلری موسیقی ترماغی نینگ اساسچیسی
چېت اېللرده انار دانه‌لریدېک ساچیلیب کېتگن افغانستان هنرمندلری ارا یوزه‌گه کېلگن ترقاقلیکلر شونینگدېک اولر اۉرته‌سیده ایجادی فعالیتلر بۉییچه اویغونلیک بۉلمه‌گنی مملکت موسیقیسی رواجی یۉلیده توسیق بۉله‌یاتگنینی سېزیب قالگن فردین عسکری بو مسئله‌نی یېچیش اوچون بېل باغلب، امریکا، اروپا، آسیا اۉلکه‌لری و مملکت ایچکریسیده موسیقی ساحه‌سیده فعالیت آلیب باره‌دیگن تنیقلی صنعتکارلر بیلن سۉزلشه‌دی. هنرمندلرنینگ کۉپچیلیگی عسکری نینگ هنرمندلر ارا کېلیشماوچیلیکلرنی برطرف اېتیش تۉغریسیده آلغه سورگن رېجه‌لرینی خوش قرشیله‌یدیلر. فردین، مملکت هنرمندلرینی بیرلشتیریش اوچون "افغانستان هنرمندلری ترماغی"نی تشکیل اېتیش ضرورلیگینی تأکیدله‌یدی، البته بونده‌ی بیر مهم تشبثگه ینه بیر نېچه کیشی تنیقلی صعتکارلر مثال اوچون فرهاد دریا، فرید رستگار، وجیهه رستگار، قاسم رامشگر و باشقه‌لر هم حصه قۉشه‌دی. عسکری افغانستان هنرمندلری ترماغی نینگ 36 ماده‌نی اۉز ایچیگه آلگن اساسنامه‌سی قاره‌لمه‌سینی یازدیره‌دی و بو اساسنامه متنی بعضی بیر اۉزگریشلر کیریتیلگنیدن سۉنگ کۉپچیلیک صنعتکارلر تامانیدن تصدیقلنه‌دی. بیر آز بحثلردن سۉنگ فردین عسکری "افغانستان هنرمندلری موسیقی ترماغی" باشلیغی اېتیب سه‌یلنه‌دی. اوشبو ترماغ افغانستان حکومتی تامانیدن رسماً تن آلینه‌دی. 250 کیشیدن آشه‌راق هنرمندلر بو ترماغ نینگ تۉله‌قانلی عضولری صفتیده قبول قیلینگنلر. ایریم حاللرده مملکت ایچکریسیده یاردمگه محتاج بعضی بیر صنعتکارلرگه اوشبو ترماغ آرقه‌لی لازم یاردملر یېتکزیب بېریله‌دی.
بیر نېچه کیشی افغانستانلیک تنیقلی هنرمندلری یېتکرمه‌لر بیلن اۉتکزگن صحبتلریده فردین عسکری گه یخشی بهالر بېرگنلر.
فرهاد دریا: «افغانستان نینگ عزیز هنرمندلریدن فردین عسکری ماهر آهنگساز و یخشی خواننده؛ او، بیزنینگ جمعیتیمیزنی تاباره جیپسلشتیریش اوچون کېچه و کوندوز جدی سعی و حرکت آلیب باردی.»
وجیهه رستگار: «"افغانستان هنرمندلری موسیقی ترماغی" بیر نېچه هنرمندلر همکارلیگیده شکللندی، فردین جان عسکری بو آره‌ده مهم رول اوینه‌دی.»
آریانا سعید: «فردین جان عسکری "افغانستان هنرمندلری موسیقی ترماغی"نی تأسیس اېتیش حرکتینی باشلب بېردی، او بو حرکت ایشلریگه باش ـ قاش بۉلدی. هنرمندلر ارا بحثلر اۉتکزیش اوچون شرایط یره‌تدی.»
طاهر شباب: «فردین جان عسکری بیلن تیلفون آرقه‌لی تنیشدیم، "افغانستان هنرمندلری موسیقی ترماغی" تأسیس اېتیلیشی ضرورتی اوستیده سۉزلشدیک. او مېنگه قۉشیق قیلیش اوچون بیر اۉزبېکچه کوینی تاپشیردی، یقین کېله‌جکلرده بو آهنگنی اشوله قیله من. او یخشی استعدادلی بیر ییگیت.»
مصطفی صوفی: «یاش استعدادلریمیزدن فردین جان عسکری "افغانستان هنرمندلری موسیقی ترماغی"نی تأسیس اېتیشده تون وکون محنت چېکتی، مېن هم انه‌شو ترماق اعضالریدن بیری من.» دېگنلر.
خلاصه
مقاله‌ده مملکت اۉزبېکلری موسیقیسی اۉتمیشی اوستیده قیسقه تۉخته‌لدیک. موسیقی هر بیر ملت نینگ فرهنگی حیاتی نینگ مهم بیر قسمی حسابلنه‌دی. قوشیقلر و اشوله‌لرده خلق نینگ درد و محنتی، اۉکسینیشلری، غم ـ الملری، یخشی یامانلری، شکستلری، یوتوقلری و شادلیکلری، اېزگو آرزوـ ارماملری کویلنه‌دی. موسیقی ملت روحینی اوه‌یلب نوازش بېره‌دی، ذوقینی آشیره‌دی.
اۉزبېکلر نینگ زمانلر اۉتیب باریشی آقیمیده کوی ـ قۉشیققه شیدا بۉلیب کېلگن بیر ملت اېکنی تأریخده معلوم. افغانستان اۉزبېکلری موسیقیسی و قۉشیقچیلیگی بی بها فرهنگی خزینه سنه‌له‌دی. تورلی دوره‌لرده دولت و خلق حمایه‌سیدن بهره‌مند بۉلگنده اۉزبېک موسیقیسی اوجیگه کوتریلگن. حمایه‌سیز قالگن حاللرده موسیقی نینگ رواجدن قالگنی هم کوزه‌تیلگن. هر زمان خلق نینگ فرهنگی حیاتی رواجلنیشی اوچون دولتلر حمایت کۉرستگنده فرهنگی استعدادلر گللب یشنه‌گن، عکس حالده هنر و موسیقی یریم جان حالده اۉز حیاتیده دوام اېتدیرگن.
افسوس که، 1357ییلی ثور کودتاسی نتیجه‌سیده حاکمیت تېپه‌سیگه کېلگن انقلابی حکومت نینگ اۉزبېک موسیقیسی‌گه تازه روح بېریش اوچون عملگه آشیرگن یریم ـ یلپی حمایتی نظرده توتیلمسه، مملکت تأریخیده مستبد حاکمیتلر تامانیدن نه فقط اۉزبېک موسیقیسی یشنه‌شیگه امکان یره‌تیلمه‌گن
سونگی ییگیرمه ییل جمهوریت دوریده بیزنینگ مدنی حیاتیمیز ترقیاتی اوچون قانونی شرایط مهیا اېتیلگن بۉلسه ـ ده، بیراق بونگه قره‌مه‌ی دولت بو ساحه‌ده اته‌یلب، کوتیلگن عملی یاردم کۉرستیشنی ایستمه‌دی.
اۉتگن بیر نېچه ییل دوامیده اۉزبېک موسیقیسی بۉییچه ایریم یاش استعدادلر فرصت تاپگنلریده بهارده دله‌لرده اۉسگن یاوایی لاله‌لردېک اۉز بوی و بستلرینی کۉرسته باشله‌دیلر، اولردن بیری یخشی کمۉزیتر و آهنگساز فردین عسکری دیر. او، اساساً اۉز قیزیقیشی و تشبثی طفیلی مملکت موسیقیسی هنرمندلری ارا اۉز اۉرنینی تاپه آلیشگه اولگوردی. حاضرگی وضعیتده اۉزبېکلر آره‌سیدن چیققن بیر یاش استعدادنی باشقه اېلتلر صنعتکارلری آره‌سیدن "افغانستان هنرمندلری موسیقی ترماغی" نینگ باشلیغی اېتیب تعیینلنیشی نینگ اۉزی آسان بیر ایش اېمس البته. او، مملکت اۉزبېکلری آره‌سیده هلی هم کۉپ تنیلمه‌گن هنری بیر سیما. فردین عسکری استعدادی تاباره اۉسیشی اۉزبېکلریمیز نینگ هر تامانلمه حمایتینی طلب قیله‌دی.
جناب محمد عالم کوهکن نی صفحه سیدن آلیندی
