04/10/2025
🇦🇱 Kush kërkon t’i presë rrënjët e lashta thesarit tonë kombëtar, Valles Devolliçe?
Një nga pasuritë më të çmuara të trashëgimisë sonë kulturore, Vallja Devolliçe, është sot në qendër të një përpjekjeje të padrejtë për t’u tjetërsuar dhe për t’u shkëputur nga origjina e saj. Që prej gati një viti, në Ministrinë e Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit, po administrohet një çështje e pazakontë me objekt Trashëgiminë Kulturore Jomateriale, ku në qendër qëndron kjo kryevepër e artit popullor shqiptar. Pas një pune shumëvjeçare kërkimore dhe mbledhjeje dokumentesh arkivore, në dhjetor 2023, Ministria e Kulturës e shpalli Vallen Devolliçe “Kryevlerë Kombëtare të Trashëgimisë Kulturore Jomateriale”, duke e njohur zyrtarisht si një ndër thesaret më të mëdha shpirtërore të shqiptarëve, një pasuri që i përket brezave të tërë.
Por menjëherë pas këtij vendimi historik, një dosje tjetër u depozitua në të njëjtën ministri nga një përfaqësues i një shoqate të zonës së Gorës, me kërkesën që e njëjta valle të njihej me një emër tjetër sllav – “gorarce”. Një përpjekje për t’i prerë rrënjët e lashta një thesari autokton, duke mohuar origjinën e saj të pastër nga Devolli. Reagimi i menjëhershëm nga Shoqata Devolli, institucionet lokale dhe personalitetet e kulturës ka qenë i fortë dhe i bazuar në dokumente e fakte historike që dëshmojnë qartë: kjo valle lindi, u rrit dhe u përjetësua në Devoll, aty ku u trashëgua brez pas brezi.
Historikisht, emri Devoll përmendet që në lashtësi nga Ptolemeu me “Diobolis”. Vetë studiuesit shqiptarë si Dhimitër Pilika e Pëllumb Ikonomi e lidhin me fjalë ilire dhe pellazgjike që dëshmojnë thellësinë e rrënjëve të kësaj treve. Vallja Devolliçe, e lindur në gjirin e kësaj t**e, është përmendur si një nga format më të pastra të shprehjes kombëtare nëpër shekuj. Dritëro Agolli e quante Devollin “një nga qendrat më origjinale të valleve shqiptare dhe më të pasurat në folklor”.
Nga fillimi i shekullit XX, ajo u regjistrua në pllaka gramafoni që udhëtuan nëpër botë. Kompani si Alban Records, Masters, Odeon, Victor, Mi-Re-Record, Balkan Phonograph regjistruan zërat e mjeshtërve devollinj si Spiridon Ilo, Pando Opingari, Syrja Bilishti, Ajdin Asllan, Sabri Fehim, duke e kthyer Vallen Devolliçe në objektin më të regjistruar dhe më të shpërndarë të folklorit shqiptar në arenën ndërkombëtare. Ajo jehonte në dasma, në festa, në luginat e Devollit dhe në çdo cep të vendit ku kishte shqiptarë.
Në vitet e mëvonshme, Vallja Devolliçe u kthye në një simbol kombëtar. Ajo u përfshi në filma të njohur si “Skënderbeu”, “Furtuna”, “Zonja nga Qyteti”, “Pranverë në Gjirokastër”, dhe u ngrit në skenat e Ansamblit të Këngëve dhe Valleve Popullore, u përpunua nga mjeshtra të tillë si Tish Daija, Eno Koço, Nikolla Zoraqi, Agron Aliaj dhe Panajot Kanaçi, duke marrë forma të reja artistike, pa humbur kurrë identitetin e saj. Në vitin 1981, Kanaçi realizoi një nga kryeveprat koreografike shqiptare, “Diell në fushën e Devollit”, frymëzuar nga kjo valle e lashtë.
Megjithatë, dosja e re “gorarce” tenton të përvetësojë këtë trashëgimi përmes manipulimesh. Siç dëshmojnë dokumentet, valltari i njohur Xhemali Adillari nga fshati Zvezdë – pjesë historike e Devollit – është përdorur në mënyrë abuzive për të ndërtuar një histori të rreme. Vetë ai ka deklaruar: “Vallen e kam mësuar nga devollinjtë, jam nip nga Devolli. Vallja nuk ka asnjë lidhje me Gorën.” Kjo flet qartë për një përpjekje për tjetërsim të trashëgimisë, për të zëvendësuar emrin e vërtetë ilir me një formë të sajuar sllave.
Të gjitha faktet tregojnë se në Gorë asnjëherë nuk është luajtur kjo valle, as para dhe as pas këtij manipulimi. Asnjë grup nuk e ka përfaqësuar ndonjëherë atë, asnjë festival nuk e ka njohur me atë emër. Populli i Gorës vetë e respekton dhe e pranon se kjo valle është e Devollit, pjesë e identitetit shqiptar dhe jo sllav.
Sot, Vallja Devolliçe është më shumë se një valle: është historia, identiteti dhe krenaria e një krahine që ka ruajtur shpirtin shqiptar ndër shekuj. Ajo është pjesë e kujtesës sonë kombëtare, një vlerë që duhet mbrojtur me ligj dhe me ndërgjegje kombëtare, sepse përtej Devollit ajo përfaqëson Shqipërinë.
Kjo nuk është thjesht një çështje emri, por një betejë për të mbrojtur identitetin tonë kombëtar, për të ruajtur origjinalitetin e një krijimi që buron nga thellësia e shekujve. Përpjekjet për t’ia ndryshuar emrin janë përpjekje për ta shkëputur nga rrënjët e saj, për ta zbehur trashëgiminë dhe për ta zhdukur autenticitetin shqiptar të saj.
Në fund, le të kujtojmë fjalët e studiuesit Nexhat Agolli:
“Vallja Devolliçe është një akt krijues shpirtëror që vjen nga thellësitë e shekujve. Ajo shpreh një nivel të lartë vetëdije artistike dhe përbën një element të qëndrueshëm të kulturës popullore shqiptare.”
Vallja Devolliçe do të vazhdojë të luhet me krenari nga bijtë e Devollit, nga shqiptarët e çdo treve, dhe nesër, me pranimin e saj në UNESCO, do të prezantohet në botë me emrin e saj të vërtetë – VALLJA DEVOLLIÇE, jo me emra të sajuar, por me emrin që mban historinë, identitetin dhe shpirtin e një kombi. ❤️🇦🇱
- Petrit Demiraj
