26/11/2024
MODA E RE “SHQIPLISHT
Nga Dr. Diana DJALOSHI (Papleka)
Octavio Paz, një diplomat dhe poet i shquar meksikan ka theksuar “kur shoqëria degradon, gjuha është e para që gangrenizohet. Për rrjedhojë, kritika shoqërore duhet të përqendrohet tek gramatika dhe ripërcaktimi i kuptimit të fjalëve”. Gjuha dhe sidomos leksiku i saj janë pasqyrë e të gjitha ndryshimeve që ndodhin në shoqëri, e në mënyrë të veçantë, kur këto ndryshime janë rrënjësore në të gjitha sferat shoqërore. Për këtë arsye gjuha shërben si një instrument me rëndësi për mbrojtjen e identitetit kolektiv dhe kohezionit social dhe luan një rol të rëndësishëm në organizimin dhe bashkërendimin e veprimeve të shoqërisë.
Në kushte dhe rrethana të reja, lind nevoja për forma dhe mënyra të reja për të pasqyruar realitetin e ri dhe për të shprehur larminë e koncepteve të shumta. Forca e gjuhës, përmes njësisë bazë të saj, fjalës, shërben edhe si pikë referimi për shtruarjen dhe zgjidhjen e mjaft problemeve shoqërore dhe politike, duke funksionuar si faktor rregullues dhe bashkërendues. Për të kuptuar forcën e fjalës mjafton t’u referohemi fjalimeve të Barak Obamës, të cilat konsiderohen sot si ligjërime politike model për botën, për faktin e qartësisë dhe saktësisë në përdorimin e fjalëve. Gjatë fushatës zgjedhore, Obama i bëri për vete amerikanët, sepse, siç thoshte shtypi, ai fliste gjuhën e popullit, i emërtonte gjërat me emrat e tyre të vërtetë. Kjo i bënte fjalimet e tij bindëse, frymëzuese dhe motivuese.
Konfuci dhe ndjekësit e tij besonin që krizat sociale lindin nga dështimi për të perceptuar në mënyrë të saktë, për të kuptuar realitetin dhe për t’u përballur me të. Sipas tij krizat sociale lindin nga dështimi për t’i quajtur objektet dhe dukuritë me emrat e tyre të vërtetë. Zgjidhja që propozonte Konfuci ishte: “rectification of names” (qartësim dhe diferencim i kuptimit), gjë që çonte në mënyrë të drejtpërdrejtë në harmoninë sociale. Ai theksonte se “nëse gjuha nuk është e saktë dhe korrekte, atëherë mesazhi që thuhet nuk është ai që dërguesi ka patur si qëllim të transmetojë, gjë që çon në mënyrë të drejtpërdrejtë në mosbërjen e asaj që duhet bërë. Nësë gjërat që duhen bërë nuk bëhen, atëherë morali, drejtësia dhe arti do të cenohen, për rrjedhojë individët do të mbeten të hutuar dhe pa forcë për të ndryshuar realitetin”.
Tranzicioni politik i shoqërisë shqiptare karakterizohet nga shumë zhvillime të rëndësishme në pasurimin, plotësimin, diferencimin dhe saktësimin e leksikut në përgjithësi dhe të leksikut politiko-shoqëror në veçanti. Gjuha shqipe u gjend e papërgatitur, që me mjetet e veta ekzistuese të emërtonte dukuritë, objektet, konceptet dhe praktikat e reja që vërshuan në vitet ‘90 e në vazhdim, sidomos në fusha të panjohura më përpara si shoqëria civile, interneti dhe kompjuterat, media, demokracia, stili perendimor i jetesës etj. Përdorimi i shumëfishuar i fjalëve dhe termave të huaj ndryshoi jo vetëm të folurën por edhe të menduarit e shoqërisë, një fenomen që ndodhi dhe po ndodh jo vetëm në shoqërinë tonë por edhe në shumë shoqëri të tjera. Përdorimi i fjalëve dhe termave të huaja nuk është diçka e gabuar nëse nuk ekzagjerohet dhe nëse ndodh kur ka zbrazëti dhe mungesë të mjeteve ekzistuese të gjuhës. Mbipërdorimi i fjalëve dhe termave të huaj edhe në rastet kur kemi gjegjese në gjuhën shqipe është një dukuri e gabuar dhe e dëmshme, e cila ka shkaktuar shqetësim tek shumë profesionistë të fushës së gjuhësisë dhe të fushave të tjera si edhe tek shumë qytetarë të përgjegjshëm.
Prof. A. Fuga, në librin e tij “Komunikimi në shoqërinë masive”, flet për një “krizë linguistiko - semantike”, krijuar nga përdorimi për të njëjtën përmbajtje kuptimore, të fjalëve të ndryshme si edhe nga përdorimi kontekstual i fjalës (kur e njëjta fjalë, në kontekste të ndryshme, merr kuptime të ndryshme). Kjo situatë, sipas tij, ka sjellë një “kaos konceptual” dhe pasqyrimi i tij në gjuhë dhe ligjërim krijon probleme të mëdha për përdoruesit e gjuhës. Shqetësimi i Profesor Gjovalin Shkurtajt (kryesisht i përshkruar tek libri i tij “Urgjenca Guhësore”) për përdorimin e gjuhës shqipe është një këmbanë alarmi që duhet marrë shumë seriozisht, sidomos nga vendim marrësit dhe individët me ndikim në publik. Ai është i bindur se të gjithë shqiptarët po e përjetojnë jo pa shqetësim rënien e kujdesit të shtetit dhe të institucioneve zyrtare e publike ndaj gjuhës shqipe. Profesor Shkurtaj shqetësohet nga fakti që gjuha shqipe po keqpërdoret dhe po njolloset nga autorë të pakujdesshëm në administratë, në gazetari, në politikë. Zyrtarët dhe politikanët, sipas tij, duhet të kenë një vetëdije të lartë gjuhësore, në mënyrë që ndjekësit dhe nëpunësit të kopjojnë prej tyre gjuhën e pastër shqipe. Mjafton të lexosh shkresat dhe dokumentacionin e administratës publike që të kuptohet niveli i seriozitetit të përdorimit të gjuhës shqipe, jo vetëm me shkrim por edhe me gojë (shkronja të munguara apo të shkruara gabim, apo edhe fjalë të huaja të përdorura pa nevojë për shkak të ekzistencës së gjegjëses tyre në shqipe).
Politikanët, moderatorët, drejtuesit e emisioneve, drejtuesit e tjerë publikë, si edhe përfaqësuesit e shoqërisë civile kanë përgjegjësi më të madhe sesa publiku në lidhje me përdorimin e duhur të elementit më të rëndësishëm identifikues të një kombi që është gjuha. Të gjithë jemi dëshmitarë se si ata në fjalimet e tyre përdorin në mënyrë të panevojshme fjalë dhe shprehje në gjuhë të huaj, sidomos në anglishte (edhe kur ka fjalë apo terma gjegjës të gjuhës shqipe) pa asnjë kriter, pa asnjë shpjegim duke e shtrembëruar gjuhën shqipe në mënyrën të padrejtë dhe të papërgjegjshme.
Pothuajse në të gjitha kanalet televizive gazetarë dhe moderatore përdorin fjalë dhe togfjalësha të huaj duke e “makaronizuar” të folurën e tyre në mënyrë arrogante dhe egoiste. Problemi nuk qëndron vetem tek fakti pse ata (për arsye që unë as nuk i kuptoj) mbipërdorin fjalë dhe terma në aglishte. Mbase ata flasin “shqiplish” (shqip-anglishte) vetëm për mode, por të qënit në pozitë pushteti u mundëson atyre të ndikojnë tek pasuesit e shumtë, duke krijuar modele komunikimi të pakuptueshme dhe më së shumti nuk e lejon gjuhën të luajë rolin parësor të saj -komunikimin dhe të kuptuarit. Përdoruesit “VIP” dhe me pushtet të gjuhës shqipe as që e vrasin mendjen në lidhje me dëmin që po shkaktojnë si rrjellojë e papërgjegjshmërisë dhe e vetëdijës së ulët gjuhësore, duke përhapur modele gjuhësore dhe modele sjelljeje, të cilat, për fat të keq, po bëhen norma të përhapura dhe ngulitura me shpejtësi nga pasuesit e tyre të shumtë, të cilët po e shndërrojnë këtë mënyrë të foluri në normën e të folurës së tyre të përditshme dhe kjo përhapje e bën këtë dukuri të ketë përmasa shkatërruese për gjuhën.
Profesor Agron Duro (terminolog dhe gjuhëtar i shquar) e emerton këtë dukuri (sidomos kur fjalët e huaja përdoren nga drejtuesit e lartë politikë) si “partipria”. Për të qënë e saktë dhe faktike në muajt e fundit kam ndjekur një numër të konsiderueshëm fjalimesh të figurave politike të qeverisë dhe të opozitës dhe nuk kam arritur të veçoj as edhe një politikan të vetëm, që të mos mbipërdorë fjalë të huaja (në mënyrë të panevojshme) në diskursin e vet. Në të njëjtën kohë mjafton vetëm një vështrim mbi kanalet televizive më të mëdha (pa i përmendur), të cilat nga dhjetra emisione televizive, vetëm një numër të papërfillshem e kanë emërtuar me tituj shqip.
Nuk besoj se ekziston asnjë shqiptar që të mos jetë lodhur nga zhurma e tmerrshme e modelit “merimangë” ku të gjithë “panelistët” flasin në të njëjtën kohë duke e ndërprerë njëri tjetrin me arrogancë të pashembullt dhe për më tepër duke bërë një mishmash stili dhe fjalësh të huaja, që të krijon ndjesinë e stomakut të sëmurë. Ndërkohë që gjyshërit dhe prindërit tanë duhet të ndjekin kurse të gjuhës angleze, që të arrijnë të kuptojnë gjuhën e re të “elites shqiptare”.
Një tjetër aspekt i pandjeshmërisë kulturore dhe gjuhësore vihet re në emërtimet e bizneseve (kafene, sh*tore dhe deri edhe barnatore) me emra të huaj. S’po sjell shembuj sepse mjafton një shetitje në zonën më të spikatur, të ashtuquajturën “Blloku” për të kuptuar masivitetin e emërtimeve në gjuhë të huaj. Nuk rri dot pa e kujtuar metaforën e përdorur nga shkrimtarja kroate Slavenka Drakuliç, ku ajo përshkruan nëse një njeri do të hidhej me parashutë, në këtë rast po marrim si shembull zonën e famshme të Bllokut, nuk kishte për t’a kuptuar kurrë se në çfarë vendi është as nga emërtimet e bizneseve, as nga simbolet e përdorura dhe sigurisht as nga mënyra mishmash e përdorimit të gjuhës. Nuk e kuptoj pse personat që kanë bizneset e tyre nuk i emërtojnë ato me emrin e familjes siç bën familja “Çobo”...
Ka edhe njerëz që mundohen të justifikohen duke e bërë emigracionin dhe emigrantët “fajtorë” për shkatërrimin e gjuhës shqipe. Unë mendoj se ky paragjykim është i gabuar sepse gjuhën po e shkatërrojnë njerëzit me pushtet. Nga ana tjetër emigrantët, edhe pse në mjedis kulturor dhe gjuhësor të huaj, mund të bëjnë më tepër për ta ruajtur dhe trashëguar identitetin e tyre kulturor dhe gjuhësor. Fundja Fan Noli dhe Faik Konica e flisnin pastër gjuhën e tyre…
