AMU Ahmet Zogu - Qendra e Dijes.

26/03/2025

Ja disa fakte dhe kuriozitete interesante për strukturën e Tokës dhe fenomenet që ndodhin në brendësinë e saj:

1. Shtresat e Tokës

Toka ka një bërthamë të brendshme prej hekuri dhe nikeli, e cila është aq e nxehtë sa sipërfaqja e Diellit (rreth 5,500°C).

Bërthama e jashtme është e lëngshme dhe gjeneron fushën magnetike të Tokës, e cila na mbron nga rrezatimi diellor.

Manteli, që përbën pjesën më të madhe të vëllimit të Tokës, është në lëvizje të vazhdueshme për shkak të rrymave konvektive, duke ndikuar në lëvizjen e pllakave tektonike.

Korja tokësore është shtresa më e hollë dhe është aty ku jetojmë ne.

2. Thellësitë më të mëdha të eksploruara

Pusi super i thellë Kola (12,2 km) është pika më e thellë që ka arritur njeriu me shpime.

Hendeku Mariana në Oqeanin Paqësor është pika më e thellë e njohur në Tokë, duke arritur një thellësi rreth 11 km.

3. Tërmetet dhe vullkanet

Tërmetet shkaktohen nga lëvizja e pllakave tektonike. Ato më të fuqishmet mund të ndryshojnë lëvizjen e Tokës rreth boshtit të saj.

Vullkanet shërbejnë si dritare në brendësinë e Tokës, duke nxjerrë llavë, gaze dhe minerale nga thellësia e mantelit.

4. Fenomene të çuditshme gjeologjike

Lëvizja e Kontinenteve: Kontinentet nuk kanë qenë gjithmonë në të njëjtat pozicione. Para 335 milionë vitesh, ato ishin të bashkuara në një superkontinent të quajtur Pangea.

Liqenet që 'zhduken': Disa liqene, si Liqeni i Patoms në Rusi, mund të zhduken papritur për shkak të aktivitetit nëntokësor.

Shkëmbinjtë që lëvizin vetë: Në Luginën e Vdekjes (SHBA), disa shkëmbinj lëvizin vetë në sipërfaqe për shkak të kombinimit të akullit, erës dhe temperaturave të ndryshueshme.

5. Toka është ende shumë aktive

Çdo vit, Toka përjeton rreth 500,000 tërmete, por shumica janë shumë të dobët për t’u ndjerë.

Ka mbi 1,500 vullkane aktive në botë.

Toka humb rreth 50,000 ton materie në vit për shkak të humbjes së gazrave atmosferikë në hapësirë.

26/03/2025

26/03/2025

Gjeni përfundimin ?

25/03/2025

Disa fakte dhe kuriozitete mbi bërthamën e brendshme të Tokës:

1. Rrotullimi i saj është i veçantë

Bërthama e brendshme nuk rrotullohet saktësisht në të njëjtën shpejtësi si pjesa tjetër e planetit. Studimet sugjerojnë se ndonjëherë ajo mund të rrotullohet pak më shpejt ose më ngadalë se manteli dhe korja, një fenomen i njohur si superrotacion ose subrotacion.

2. Po ftohet me kalimin e kohës

Edhe pse është jashtëzakonisht e nxehtë, bërthama e brendshme po ftohet ngadalë, duke ndihmuar në formimin e mëtejshëm të saj. Kjo ftohje ka ndikim të madh në fushën magnetike të Tokës.

3. Kontributi në fushën magnetike

Lëvizjet e hekurit të lëngët në bërthamën e jashtme krijojnë fushën magnetike të Tokës përmes efektit të dinamos. Bërthama e brendshme ndihmon në stabilizimin e këtij procesi.

4. Mund të ketë shtresa të ndryshme

Disa studime të fundit sugjerojnë se bërthama e brendshme nuk është krejtësisht homogjene, por mund të ketë një bërthamë edhe më të brendshme, me struktura kristalore të ndryshme.

5. Është zbuluar në shekullin XX

Bërthama e brendshme u identifikua për herë të parë në vitin 1936 nga sizmologia daneze Inge Lehmann, duke përdorur të dhëna të valëve sizmike.

25/03/2025

A e dini se ....

24/03/2025

Shkencëtarët kanë zbuluar prova që sugjerojnë ekzistencën e një rezervuari gjigant uji të fshehur thellë brenda mantelit të Tokës, rreth 700 km poshtë sipërfaqes. Ky ujë nuk ndodhet në formën e një oqeani të lëngshëm, por është i lidhur kimikisht me një mineral të quajtur ringwoodite.

Fakte dhe Kuriozitete

Zbulimi i Ringwoodite – Në vitin 2014, shkencëtarët analizuan një diamant që kishte ardhur nga mantel i thellë dhe zbuluan brenda tij ringwoodite, një mineral që mund të mbajë ujë brenda strukturës së tij molekulare.

Sasia e Ujit – Bazuar në analizat e valëve sizmike dhe eksperimente laboratorike, studiuesit besojnë se ky shtresë e mantelit mund të përmbajë tre herë më shumë ujë se të gjithë oqeanet e Tokës së bashku.

Si uji qëndron i bllokuar? – Për shkak të temperaturës dhe presionit të lartë, uji nuk është i lirë si një oqean normal, por është i lidhur me kristalet e mineraleve.

Ndikimi në Ciklin e Ujit – Ky rezervuar i thellë mund të luajë një rol të rëndësishëm në qarkullimin e ujit të Tokës, duke ndikuar në erupsionet vullkanike dhe lëvizjet tektonike.

A është ky burimi i ujit të Tokës? – Disa shkencëtarë sugjerojnë se ky rezervuar mund të ketë ndihmuar në formimin e oqeaneve mbi sipërfaqe, duke ngritur teorinë se uji i Tokës mund të ketë ardhur nga brenda planetit dhe jo vetëm nga kometat ose asteroidët.

Ky zbulim ndryshon mënyrën se si e kuptojmë strukturën dhe evolucionin e Tokës!

24/03/2025

A e dini se ...

24/03/2025

Gjeni ?

23/03/2025

Kjo është një kuriozitet shumë interesant! Ja disa fakte dhe kuriozitete të tjera lidhur me qiellin dhe atmosferën:

Pse qielli është i kuq gjatë perëndimit dhe lindjes së diellit?

Kur dielli është afër horizontit, drita e tij duhet të kalojë përmes një shtrese më të trashë atmosfere. Molekulat e ajrit shpërndajnë më shumë dritën blu dhe të gjelbër, duke lënë pas nuancat e kuqe dhe portokalli.

Pse qielli në Mars duket shpesh i kuq?

Pluhuri i imët i oksidit të hekurit (ndryshku) në atmosferën e Marsit shpërndan dritën në mënyrë të tillë që e bën qiellin të duket i kuqërremtë.

A mund të ketë një planet me qiell jeshil apo vjollcë?

Po! Në planetë me atmosferë të ndryshme nga ajo e Tokës, shpërndarja e dritës mund të bëjë që qielli të ketë ngjyra të pazakonta.

Çfarë ngjyre është qielli në hapësirë?

Në hapësirë, ku nuk ka atmosferë për të shpërndarë dritën, qielli është gjithmonë i zi, pavarësisht pranisë së Diellit apo yjeve të tjerë.

Pse yjet nuk vezullojnë në Hënë?

Në Tokë, atmosfera jonë bën që drita e yjeve të lëkundet dhe të vezullojë. Në Hënë, ku nuk ka atmosferë, yjet shihen si pika të palëvizshme dhe të ndritshme.

22/03/2025

Ja disa fakte dhe kuriozitete rreth bërthamës së jashtme të Tokës:

Fakte kryesore:

Thellohet nga 2,900 km deri në 5,150 km nën sipërfaqen e Tokës.

Përbëhet kryesisht nga hekuri dhe nikeli në gjendje të shkrirë për shkak të temperaturave ekstreme (rreth 4,000 - 6,000°C).

Lëvizja e metaleve të shkrira krijon fushën magnetike të Tokës (efekti i dinamos), e cila na mbron nga rrezatimi diellor.

Është më e dendur se manteli, por më pak e dendur se bërthama e brendshme.

Kuriozitete interesante:

Pa fushën magnetike të krijuar nga bërthama e jashtme, atmosfera e Tokës do të ishte më e ekspozuar ndaj erës diellore, ashtu siç ka ndodhur me Marsin, i cili ka humbur shumicën e atmosferës së tij.

Disa shkencëtarë besojnë se bërthama e jashtme mund të ndikojë në ndryshimet klimatike përmes ndikimit në rrezatimin kozmik dhe ndriçimin e reve.

Fusha magnetike e Tokës nuk është e përhershme – në të kaluarën ka ndodhur që polet magnetike të jenë ndryshuar vende (reversime magnetike), një fenomen që ndodh mesatarisht çdo 200,000 – 300,000 vjet.

Nëse do të mund të udhëtonim në bërthamën e jashtme, presioni do të ishte mbi 1.3 milion herë më i madh se presioni atmosferik në sipërfaqe!