23/08/2025
PASOJAT E SISTEMIT "9+3" NË EDUKIMIN E BREZIT TË RI
(Një analizë serioze e profesor Petrit Demiraj)
Shoqëria shqiptare është duke përjetuar si asnjëherë më parë një periudhë me ngarkesë shumë problematike në fushën e edukimit dhe sjelljes së brezit të ri, pasqyruar edhe në mënyrën e frekuentimit jo vetëm të mjediseve arsimore, por edhe në familje dhe hapësirat urbane. Kjo problematikë duket se po agravon vazhdimisht dhe ne, çdo ditë e më tepër përballemi me situata ekstreme dhune deri në ngjarje me pasoja fatale.
Faktorët që kanë sjellë në këtë gjëndje janë të shumtë, nga të cilët veçojmë:
Shteti dhe politika është shkaktari kryesor i kësaj gjendje. Bashkësia e vlerave që trashëgonin shqiptarët, respekti, miqësia, traditat dhe historia e vendit, e të parëve tanë, madje edhe baza ekonomike e ndërtuar, u përmbysën pas viteve 90 si jo të duhura, të vjetëruara, duke krijuar iluzione të rreme që joshën veçanërisht brezin e ri, i cili po shikonte si prioritet të vetëm pasurimin me çdo mënyrë. Arsimimi nuk ishte ndër prioritetet e para. Modelet dhe idhujt tashmë nuk vinin nga arsimi, kultura dhe historia, por nga rruga, informaliteti dhe korrupsioni.
Edhe mbështetja e shtetit ndaj këtij sektori ka qënë minimale. Pas viteve ‘90 maturantët që zgjidhnin degët e mësuesisë ishin jo cilësorë. Fakultetet elitare si ai i Shkencave të Natyrës etj, patën frekuentim minimal dhe me kontigjent të dobët. Por më pas, në mungesë të trajtimit ekonomik dhe kushteve të tjera, edhe ky kontigjenti i mësuesve që diplomoheshin, përsëri i largohej arsimit për mundësi më të mira jetese.
Edukimi familjar. Familja shqiptare sot investohet pak në edukimin e fëmijëve. Kjo për shkak të:
– Prioriteteve të familjes si ekonomia, te ardhurat, puna me orare të zgjatura duke lënë pas edukimin.
– Largimi i prindërve në emigracion që minimizon edukimin e fëmijëve.
– Krizat familjare dhe divorcet që sjellin trauma të rënda në formimin e fëmijëve dhe edukimin e tyre.
– Arsimimi i keq i vetë prindërve. Po bëhet shumë kohë me probleme të thella në fushën e edukimit. Produkt dhe viktimë e kësaj situate tashmë janë edhe vetë prindërit, sot në rolin e edukatorit.
Edukimi arsimor dhe kulturor në shkollë. Prej disa dekadash, shkolla i është larguar mjaft misionit të saj. Kjo për arësye të ndryshimit të kurikulave mësimore dhe cilësisë së kuadrit arsimor që del sot nga universitetet tona. Janë reduktuar shumë programet mësimore në dëm tëhistorisë sonë, identitetit dhe kulturës kombëtare, pra edukimit bazë të përgjithshëm, kulturor dhe patriotik.
Mediat, interneti dhe rrjetet sociale. Një rol kryesor në edukimin e brezit të ri sot luajnë institucionet mediatike të të gjitha kategorive, që janë pothuaj jashtë çdo kontrolli. Në edicionet informative vendin kryesor e zenë kronikat e dhunës si më të sh*turat. Emisionet e transmetuara, drejtuesit e tyre, tematikat, të ftuarit, etj, në shumë raste janë në anën e kundërt të rolit edukues kulturor, patriotik madje edhe shkencor. Filmat e huaj dhe të vendit, shpesh promovojnë krimin, banalitetin dhe dhunën e egër, mënyrën dhe modelet e suksesit që skanë të bëjnë me edukimin e shëndetshëm të shoqërisë sonë. Akoma më tepër kjo dukuri është e theksuar në aplikimet dhe informacionin që lidhet me internetin, komunikimin në rrjetet sociale, duke e keqpërdorur hapësirën që na sjell kjo teknologji, deri në konkretizimin real të akteve të rënda madje edhe të dhunës ekstreme.
Institucionet fetare. Sot, influenca i këtyre institucioneve ka ardhur në rritje. Në këtë influencë është edhe brezi i ri, madje jo pak edhe fëmijët. Në përgjithësi misioni i këtyre institucioneve është edukimi, mirësjellja dhe toleranca, mision që në mënyra dhe në shkallë të ndryshme realizohet në vartësi të institucionit dhe klerikëve. Por spektri ynë multifetar që stimulon tendenca centrifugale, e bën të domosdoshme kërkesën ndaj këtyre institucioneve për atë që është parësor për kombin tonë, edukimin patriotik që i bashkon shqiptarët. Të rinjtë tanë e kanë te domosdoshëm këtë edukim nëpërmjet seancave predikuese, ditëve përkujtimore, të martirëve tanë dhe përdorimit të simboleve kombëtare.
* * *
Dukuria rezulton më e theksuar në brezin e adoleshentëve 14–15 vjeçarë. Është mosha që i përket klasës IX. Në sistemin e sotëm ata janë në atë mjedis shkollor për 9 vjet, deri në një moshë madhore, në atë të adoleshencës, madje edhe të pjekurisë seksuale. Në këtë mënyrë këta janë “kapot” e shkollës dhe aty bëjnë ligjin. Nxënësit më të vegjël ndodhen nën trysninë e tyre dhe veçanërisht vajzat. Shpesh vështirësohet edhe procesi mësimor. Mësuesit në shumë raste e kanë të pamundur të administrojnë situata të tilla që dëmtojnë rëndë procesin mësimor edukativ në shkollë. Një klimë e tillë stimuluese,nga shkolla i shoqëron më pas edhe jashtë saj, në rrugë, në lokale dhe në familje. Për pasojë në panoramën e përgjithshme të këtij brezi shikojmë shumë sjellje dhe situata tepër të rrënda në shoqërinë tonë. Shkak është pozicioni superior i këtij brezi në mjedisin shkollor. Sigurisht, tipare të tilla papërgjegjshmerie dhe dhune mbijnë tek ta dhe bëhen karakteristikë e shoqërisë në të ardhmen.
Ndryshonte komplet puna disa vite më parë. Në sistemin 8+4 ky kontigjent ishte në vitin e parë tëshkollës së mesme, në një pozicion komplet të kundërt. Të gjithë mësuesit e gjimnazit kujtojnë që nxënësit e vitit të parë ishin më të rregullt nga të gjithë, më “të urtë” dhe të edukuar. Fakti që futeshin në një shkollë tëre, në një perspektivë të re, në një mjedis ku nuk janë “kapot” e vendit por përkundrazi, janë më të vegjëlit e shkollës i bënte 14-15 vjeçarët, pra vitet e para, klasat më të rregullta të shkollës. Influenca mbi ta e nxënësve të klasave më të rritura ishte pozitive duke marrë prej tyre, pjekurinë, maturinë dhe modelet.
Personalisht i përkas brezit me sistemin 8+4 dhe konsideroj atë si një sistem shumë më efektiv se sa sistemi paraardhës 7+4 (vitet 1960), dhe ai pasardhës 9+3. Kjo strukturë ishte shumë e qëndrueshme, si për ciklin e ulët që përputhej me kërkesat dhe moshën e nxënësve dhe po ashtu edhe për atë të mesme që kishte gjithë gravitetin, ngarkesën dhe programin e duhur për formimin e gjithanshëm të nxënësve tanë.
Në këtë mënyrë, aplikimi i sistemit të sotëm 9+3 nuk dha rezultatet e duhura, madje pati pasoja shumë të dëmshmepër edukimin e brezit të ri, që i duhej të përjetojë periudhën problematike në klasën IX, bashkë me pasoja që i ngelen të pariparueshme për gjithë jetën.
Pra kalimi në sistemin 8+4 është zgjidhja e menjëhërshme dhe më funksionale për problemin e mprehtë të edukimit të brezit të ri të 14-15 vjeçarëve duke rritur kështu cilësinë e përgjithshme të procesit mësimor edukativ në shkollën 8 vjeçare dhe njëkohësisht duke shmangur gjithë situatat e rrënda mbi klasat më të ulëta, veçanërisht mbi vajzat që janë më të ekspozuara. Kjo lëvizje do të çojë gjithashtu edhe në rritjen e gjithanshme të formimit, të rëndësisë dhe cilësisë së procesit mësimor nëarsimin e mesëm 4 vjeçar, në gjimnazet tona.
✍️ Petrit Demiraj
