08/07/2025
🇦🇱Kuvendi i Fanit, ngritja e flamurit kombëtar te Kisha e Shën Markut.
Jehona që patën kryengritjet e viteve 1910 - 1911 bënë që në Italine fqinje, në pranverën e vitit 1911, me nxitjen e rretheve atdhetare shqiptare dhe të arbëreshëve, te zgierohej lëvizja në ndihmë të luftes së popullit shqiptar. Në janar të vitit 1911, krijohet Komiteti "Pro Albania". Rrethet atdhetare shqiptare u perpoqën të tërhiqnin edhe ndihmën e qeverisë italiane.
Kohë më parë, Heroi Kombëtar i popullit italian, Xhuzepe Garibaldi shkruante: "Çështja e lirisë eshte një e vetme, cilido që të jetë populli që e mbron. Kur të jetë dëbuar osmani barbar në shkretëtirat e tij, Adriatiku do të banohet, në të dy brigjet e tij, prej popujsh të lirë, të denjë të duhen e të kuptohen si vëllezer". (125) XH. Garibaldi proklamatë e v. 1862. Garibaldi kishte shprehur dëshiren për të bërë dicka per popullin shqiptar. Kjo deshirë deshironte ta realizonte i biri, Riçioti i cili mendonte të zbarkonte në Shqipëri me ushtrinë e tij të famshme, mijëshet italiane. Për ta legjitimuar ketë veprim perpara botës, Riçioti keshillonte që sa më parë, vetë populli shqiptar të ngrinte një organ perfajqsues të tij që të kerkonte ndihmë prej Italisë zyrtare. Misionin per të pergatitur zbarkimin e garibaldinëve në Shqipëri e mori persipër Terenc Toçi, një arbëresh i shquar.
Toçi mendonte se Mirdita do ishte vendi më i favorshëm për të krijuar një bërthamë të lirë, e cila do sherbente si bazë e perhapjes së kryengritjes së pergjithshme në Shgipëri. Me kêtë mendim, ai nisi rrugtimin e tij nga Italia. Në fillim shkoi në Cetinë të Malit të Zi, ku hyri në lidhje me atdhetarë shqiptarë si:
Zef Shantoja, Spiridon Kaçarosi, Zef Jaku, Ded Kiri e Filip Ujka. Nga Cetina,Toçi porositi 2 vula për Qeverinë e Përkohëshme të Shqiperisë, njërën në Milano e tjetrën në Trieste.
Më 12 prill 1911, avokati Toçi hyri në tokën shqiptare, duke udhetuar në një mot të keq, të ftohtë me shi e borë. Me shumë vështirësi kapercyen bjeshkët e Kelmendit, të Shosh*t, nëpër Berishë, Toplanë, kalon Drinin dhe hyn në territorin e Mirditës, duke arrit pastaj në Fanë, pikërisht në Bisakë.
Gjate udhëtimit ai shoqerohet nga krerë dhe flamurtarë të Shalës, Shosh*t e shoqërues të tjerë të
cilët si Sadri Luka prej Thethit, Marash Ndou prej Shale, Grims Ndou prej Shoshi etj.
Me 26 prill 1911 në Fanë u be kremtimi i Shën Markut dhe duke ndjekur traditën e themeluar prej Imzot Preng Doçit, per t'i kthyer kremtimet e mëdha fetare në kuvende kombëtare, u mblodhen aty krerë dhe flamurtarë të Shosh*t, Nikajt, Merturit, Toplanës, Thaçit, Berishës, Dukagjinit, nga Shkodra, krerë të Mirditës si dhe krerë mysliman të Matit e Dibrës. Mbas meshës së shejtë, Preng Marka Prenga thërret për mbledhje në Kuvend të gjithë të ardhurit për çështje politike dhe me cilesinë e kryetarit të Komitetit të kryengritjes drejtoi kuvendin.
Zef Shantoja u shpjegon të pranishmëve per prezencën aty të Terenc Togit, si arberesh dhe qëllineve që kishte. Terenc Toçi, nga ana e tij, përveç të tjerave shpjegoi se mbas tij do te vijnë ndihmat që do t'ua japin shqiptarët e Italisë dhe garibaldinët dhe se ai vete nuk ishte emisar i askujt dhe i shërbente vetëm atdheut të parëve.
Kuvendi i përgjigjet se nuk e mbajmë aspak për të huaj, se e quajne vella te tyre dhe se e pranojnë që t'u prijë në luftë. Në shënimet e veta avokati shkruan se "e kam pranuar ketë detyrë dhe sapo të çlirohet Shqiperia, ai kishte ndermend të terhiqej dhe t'ia lëshonte drejtimin e vendit një shqiptari të këtushëm. Në Kuvend u vendos një program i perbashket veprimi, të cilit duhet ti bindeshin të giithë pjesemarrësit në Lidhje. Per të lidh besën dhe per ta shejteruar ate, në mes te Kuvendit vendoset nje kryq i madh. Te giithë flamurtarët dhe krerët njëri mbas tjetrit i afrohen kryqit, e puthin dhe betohen:
🇦🇱Për qiell e per dhe do t'i qendrojmë besnikë deri ne vdekje marreveshjes për të luftuar për lirine dhe pavarsine e Shqypnisë🇦🇱
Të pranishëm, aty myslimanët e Matit dhe
te Dibrës e pranojnë lidhjen me te krishteret kunder Hyrrjetit dhe betohen mbi Kuran se do te luftojnë gjithashtu për te njëjtat gellime. Pjesêmarrësit i gezoi lajmi se krerët e Kosovës si Bajram Curri, Isa Boletini, Sulejman Agë Batusha, Jakup Ferri, e të tjerë do të ishin pjesëmarres në Lidhje. "Lidhja" pershendetet me batare pushkesh dhe mbas kesaj ngrihet Flamuri Shqiptarë.
Më 27 prill, për arsye strategjike kalohet në Kimez të Mirditës. Aty hartohet akti themelues i Qeverisë së Perkohëshme, i shkruar me dorë nga Zef Shantoja, që bënte detyren e Sekretarit. Nënshkruajnë 29 burra, flamurtare dhe krerë, mes tyre edhe Terenc Toçi.
Një ngjarje historike me vlerë kombëtare
Kuvendi i Fanit ishte një akt historik ne vazhdn e perpjekjeve te shqiptarve për liri dhe pavarësi kombetare, qe u zhvillua me devizên: "Shgipêria e shgiptareve", ne bazë tê te cilit ishte thirrja per vellazerim te shgiptarêve pa dallim feje dhe krahine. Edhe pse nuk mundi te mbijetoje si fakt madhor historik, ai i parapriu Kuvendit Kombëtar të Vlorës të datës 28 Nëntor 1912.
Nuk njihet ne historinl e shqiptarve para atij Kuvendi, për pesëqind vjet rresht, që të ishte bërë një mbledhje, madje as edhe një mbledhje e thjeshtë, ku të jetl artikuluar ideja e pavaresisl kombëtare. Nuk ka një datë tjetër para 26 prillit të vitit 1911, që flamuri te jetë ngritur solemnisht, në një kuvend krerësh, pas një betimi për luftë deri në vdekje, për të realizuar "Shqypninë e shqyptarve", siq ndodhi në Fanë të Mirditës.
Ky kuvend nuk eshtë një ngjarje rastësore e krijuar nga njerëz rastësore. Ai u mbajt në një krahinë që kishte luftuar edhe dyqind vjet pas pushtimit te Shqiperisë nga osmanët, madje edhe pas pesëqind vjetesh nuk ishte shkelur kurrë nga pushtuesit.
Deshtimi i kesaj sipermarrjeje kurajoze shqiptare ka lidhje me perplasjen e interesave midis dy fuqive të mëdha: Austro-Hungarise dhe Italisë. Ndërkohe
që këto dy shtete kishin nënshkruar nje marrëveshje sipas se ciles asnjera prej tyre nuk do te nderhynte ne çështjen shqiptare, në të vertete secila punonte per interesin e vet. Austro-Hungaria, permes protektoratit të kultit, bente presion per ruajtjen e giendjes ekzistuese, ndërsa Italia shfrytezonte ndjenjat atdhetare të arberesheve per te nxitur shqiptarët te ngriheshin dhe te kerkonin ndihmen e Italise.
Ngjarjet e Fanit dhe të Kimzes në të vërtetë nuk kishin kaluar pa lënë gjurme në opinionin publik. Donat Kurti pati shkruar, një artikull me titull: "Flamuri që u ngrit ne Kimêz në vitin 1911", që u botua në revistën "Hylli i Dritës" 11, viti 1937. Po kështu kemi shkrimin "Qeverija e Përteshme e Shkipjerisë, Gims 27.4.1911', botuar në revistën "Leka" në vitin 1937. Po kjo reviste e permend këtë ngjarje historike në shkrimin tjetër "Flamuri ne Deçiç", Leka Nr.6,
gershuer 1937. Mbi keto ngjarje ndalet gjithashtu Justin Rrota në artikullin "Si e bombarduen malazezet Shkodrën". Madje per ngjarjet historike të 26 dhe 27 prillit 1911, patën shkruar gazetat kryesore të Europes dhe Amerikes, falë edhe bashkepunimit të vetë Terenc Toçit me shtypin dhe njohjes personale që kishte me disa drejtues gazetash të rendesishme ne Europë e Amerikë. Edhe pas viteve nentedhjetë, natyrisht, u fol edhe per këtë ngjarje, më teper duke i permendur si fakte historike. Kështu Egerem Bej Vlora, duke shkruar per historinl e flamurit shqiptar jep edhe misionin e Terenc Toçit, shpalljen e "Pavaresise" në Fanë dhe krijimin e qeverisë së Përkohshme të Kimzës.
Më shumë në vlerat e këtyre ngiarjeve eshtë ndalur studiuesi Mark Mesuli në librin "Një kullë në histori".
Po keshtu, historiani i njohur Ramiz Abdyli, Rektor i Universitetit të Tetovës, në studimin dy vëllimësh me titull "Lëvizja Kombëtare Shqiptare 1911-1912, libri i dyte", botuar ne vitin 2004, i jep kesaj ngjarje vendin e merituar, duke e trajtuar si nën çështje më vete. Ndërsa Nikoll Loka me librin "Kuvendi i Fanit dhe pamundesia e Piemontit Shqiptar" i bën një trajtim më të hollesishem studiuesve arbereshë.
Këtyre ngjarjeve mbi bazen e materialeve arkivore shqiptare dhe të dhënave të studiuesve arbëreshë.
Ishte autoriteti i Preng Tuc Dodes karakteri i besueshem i bisakasve dhe i fandesve në pergjithsi që terhoqën vëmendjen e krerëve te Veriut për të organizuar këtë Kuvend të madh në Bisakë, te Kisha e Shën Markut.
Në këte akt të madh historik ndermjet emrave të shumtë që kanë firmos për formimin e Qeverisë e Përkohëshme eshtë edhe emri dhe nenshkrimi i Preng Tuc Dodës ne cilësine e Kryeplakut te Fanit si anëtar i kësaj qeverie.
Shume ngjarje të shqiptarëve në perpjekjet e tyre për liri e pavarësi janë organizuar e zhvilluar në treva të ndryshme të Shqipërisë, e jo të gjitha kanë perfunduar me sukses te plotë. Por, me të drejtë atyre u është gjetur vendi i duhur dhe janë trajtuar më së miri në tekstet shkollore të historisë sëpopullit tone.
Prandaj edhe ky Kuvend meriton të trajtohet për qëllimin e larte dhe karakterin e pastër patriotik kombetar shqiptar që pati. Ndër firmëtarët e Qeverise së Kimzës janë Preng Tuc Doda, Ndue Marka Llesh Kola, dy burra me ndikim që mbetën në histori me këtë ngjarje të rëndesishme.
(pjesë nga libri Bisaku ngjit shkallët e historisë me autor Mësuesin e nderuar z Preng Gega Bisakë)
E falënderojmë përzemërsisht!
“Mirënjohje nga ”
