13/07/2025
Thethi si ndërgjegje kombëtare:
Kur gurët flasin më fuqishëm se pushteti!
Nga A***n Galdini
Thethi nuk është fshat. Është fjalë. Një fjalë e pathënë që nuk ka nevojë të artikulohet, sepse flet vetë toka, guri, bari, ajri.
Ai nuk është ndërtuar.
Ai ka lindur si rrëfim i heshtur që bart përmes brezave dritën e ruajtur në pragje. Gurët atje nuk janë dekor, por amanete. Pranë tyre nuk kalon koha, por ndërgjegjja.
Në legjendat e lashta të malësisë thuhet: “Guri që shënon derën është më i vjetër se vetë fjala.” Kjo nuk është metaforë.
Është kujtesë. Është rrënjë.
Janë të njëjtët gurë që në Kanun mbajnë dëshmi të pathëna, gurë që ndajnë ndershmërinë nga gjaku, mikun nga hasmi, jetën nga padrejtësia.
Kur një ekskavator bie mbi këta gurë, nuk shemb vetëm ndërtim. Shemb një kod.
Shemb një rregull që nuk ka pasur nevojë për letra, sepse është shkruar në ballë.
Në shekuj, Ballkani është ripërtërirë përmes plagëve. Pushtetet kanë ardhur në valë, si erëra që përmbysin, por nuk zhbëjnë.
Perandoria Osmane ndërtoi kulla vrojtimi, por shembi kullat e nderit.
Komunizmi zhduku me një firmë kulla dykatëshe që kishin mbijetuar pesë breza.
Dhe sot, një tjetër pushtet, në emër të natyrës, tenton të shembë gurin e përulësisë shqiptare, duke harruar se ky gur nuk ka qenë kurrë i paligjshëm.
Ka qenë më i ligjshëm se çdo ligj.
Më 10 korrik 2025, Inspektoriati Kombëtar i Mbrojtjes së Territorit (IKMT) publikoi njoftimin për shembjen e mbi 30 strukturave në Parkun Kombëtar të Thethit.
Kryeministri Rama postoi videon e ekskavatorëve me komentin: “Po i rikthejmë natyrës atë që i është vjedhur nga betonimi i babëzishëm.”
Por në pamjet nuk shfaqej natyra që rilindte. Shfaqej djersa që shembej.
Më shumë se 50 banorë protestuan atë ditë. “Kemi ndërtuar bujtina nga kujtimet e gjyshërve, jo resorte luksi,” tha Kol Marku, një prej tyre. Të rinjtë ngritën zërat dhe, në simbolikën e rrënimit, hodhën gurë. Një grua, Dila Preka, humbi ndjenjat mes shembjeve.
Prokuroria e Shkodrës reagoi duke vënë në pikëpyetje procedurat.
Rama, në RTSH, iu kundërvu: “Kur prokuroria mbron paligjshmërinë, kemi arritur majën e absurdin.”
Por absurdi nuk është në heshtjen e Prokurorisë.
Është në heshtjen që s’u mbajt nga shteti në dekada.
Thethi u ndërtua nga vetë populli i vet.
Asnjë pushtet nuk e ngriti.
Tani, po tenton ta rrëzojë me emrin e ligjit.
Gurët e Thethit janë si faqet e pashkruara të një Bible të gurëzuar.
Kanuni që nuk lexohet, por jetohet.
Një tokë që s’ka nevojë për legalizim sepse ajo është tashmë e bekuar me jetë.
Oxhaku është flamuri i familjes, bujtina është shteti i heshtur.
Këtu ligji është ndershmëria, jo vula.
Lumi i Thethit nuk është ujë. Është damar.
Ai rrjedh nëpër stinët si gjak që nuk ndalet, edhe kur plagoset.
Si valët që gërryejnë ditë pas dite por nuk thyejnë shkëmbinjtë, ai mëson durimin.
Ai nuk nxjerr klithmë, por këmbëngulje.
Si valë që flet me gurin pa e përmbysur, ai është shembulli më i pastër i fuqisë që nuk bërtet, por ndikon.
Në të njëjtën mënyrë, banorët e Thethit janë si lisa që rriten në shkallët malore, të përkulura nga bora, të përzhitura nga dielli, por gjithnjë të gjelbra në rrënjë.
Të qetë në dukje, por me një rezistencë që s’ka nevojë të bëjë zhurmë.
Në vitet e fundit, shumë prej tyre janë detyruar të zbresin në qytete, ose të marrin rrugën e mërgimit.
Migracioni është plagë që në Shqipëri nuk gjakos, por tret, një plagë e heshtur si pluhuri që mbulon shtëpitë bosh, si dritarja e hapur që pret pa asnjë kthim.
E ndërsa një pjesë e vendit pret remitanca, Thethi pret praninë.
Ai nuk ka nevojë për para. Ka nevojë për kujdes.
Zgjidhja? Të mos vijë nga zyrat, por nga pragjet. Të mos vijë me urdhër, por me mirëkuptim.
Të mos fillojë me shembje, por me ndërtim ndershmërish.
Të kemi “regjistra kujtese”, arkiva dixhitale që nuk matin tokën, por zbulojnë shpirtin e saj.
Regjistra që lindin nga tradita jonë gojore, ku komunitetet ndajnë jo vetëm pronësinë, por edhe kujtimet e mbivendosura mbi çdo gur.
Aty ku pronari nuk është vetëm posedues, por dëshmitar.
Ku një cep trualli përshkruhet si vendi ku pushonte i ndjeri, ku një mollë mbin mbi kujtimin e një martese, dhe një prag rrëfen një mikpritje që shpëtoi jetën e një udhëtari.
Këto nuk janë certifikata, janë besa të pathëna.
Një platformë digjitale që bashkon rrëfimet e komunitetit me gjeolokacionin e trashëgimisë, një hartë e shpirtit që flet me gjuhën e popullit dhe ruan atë që asnjë dokument nuk mund të mbajë, ndershmërinë e kujtesës.
Këto janë pronat që nuk mund t’i shohësh me dron.
Të kemi plane urbane që frymëzohen nga kujtimi i oxhaqeve, jo nga maketet e investitorëve.
Këshilla komunitare, ku pushteti është i ftuar, jo vendimmarrës.
Dhe bashkëjetesë që nis me dëgjim, jo me dorëzim.
Si në netët e verës kur era bart histori nga lugina në Theth, duke u ngatërruar në gjethen e fikut të egër dhe duke u rrotulluar rreth oxhakëve që ende tymojnë si për të kujtuar se dimri kurrë nuk largohet plotësisht nga këto male, ashtu edhe zëri i banorëve bart drejtën.
Ai zë nuk flet me gramatikë, por me tingullin e një lahute që nuk ka nevojë për tel, sepse ka ajrin e trashëgimisë.
Aroma e barit të njomë, krisma e largët e një dashi që ndeshet në kthesë të luginës, hapa të qetë mbi shkallët prej guri që njohin më mirë këmbët e mbathura me opinga se çdo sistem koordinativ modern, të gjitha bëhen dëshmi të heshtura që rrëfejnë më shumë se çdo raport zyrtar.
Këtu, kujtesa është ndjesi; drejtësia është erë; e vërteta është ndjeshmëri që nuk kërkon përkthim.
Dhe kjo e drejtë nuk del në dokument, por është e shkruar në frymën e vendit. Demokracia nuk është qeveri.
Është dëgjim. Është qëndresë pa dhunë. Është sofrë me kripë, jo studio me mikrofon.
Le të vijmë atje zbathur. Si pelegrinë.
Jo si kontrollorë. Me përulësi.
Jo me arrogancë. Me mendim. Jo me slogan.
Sepse kur fjala është sa guri, dhe guri është më i fortë se propaganda, atje fillon Republika e Re.
Drejtësia, atje, është ndarje buke në mes të mungesës, jo pazar me tendera.
Ajo nuk është kontratë që shkruhet në letër, por marrëveshje që thyhet në bukë.
Është si buka e ngrohtë që ndahet në sofrat e Thethit pa pasur nevojë të matet me peshore, sepse pesha e saj vjen nga nderi.
Atje, ripërtëritja nuk është projekt zhvillimi, por ritëm i jetës që vjen nga thellësitë.
Si malet që lindin lumenj pa asnjë urdhër, Thethi lind drejtësinë pa burokraci. Ripërtëritja nuk është rinovim teknik.
Është kthim i heshtur në esencë.
Është ringjallje e gjërave që nuk duken në plane rregulluese, por jetojnë në shikimin e të moshuarve dhe në mënyrën si përshëndetet një i huaj në rrugë.
Thethi nuk ka nevojë të shpiket si destinacion i ri.
Ai ka nevojë të mbrohet si vetëdije e vjetër që flet me gjuhën e së ardhmes.
Atje ku shteti nuk ngrihet mbi frikë, por mbi besë.
Atje fillon Shqipëria që nuk shemb.
Shqipëria që naltson.
A***n Galdini
