14/10/2025
Libri është ushqimi shpirtëror dhe shoku më i ngshtë i lexuesit. Është ushqim shpirtëror i domosdoshëm.
Kjo fillimjave te Botimet ADA nis me një surprizë të bukur me një libër “Themeluesit korçarë të komedisë shqipe” MBËSHTETUR NGA UNIVERSITETI “FAN S. NOLI” KORÇË
PËRMBLEDHJA DHE PËRSHTATJA E TEKSTEVE PËR BOTIM:
Prof.as.dr. Jonela Spaho Prof.as.dr. Eris Rusi
Aparati kritik:
Prof.as.dr. Jonela Spaho
Prof.as.dr. Eris Rusi
Dr. Ilir Shyta
Redaktimi gjuhësor dhe letrar: Dr. Jorina Kryeziu
CIP Katalogimi në botim BK Tiranë
Spaho, Jonela
Themeluesit korçarë të komedisë shqipe / Jonela Spaho, Eris Rusi ; red. Jorina Kryeziu. - Tiranë : Ada, 2025.
524 f. ; 20 cm.
ISBN: 978-9928-95-034-5
I.Rusi, Eris
1.Letërsia shqipe 2.Komedia 3.Kritika, interpretimi 4.Autorë shqiptarë 5.Biografia 6.Korçë
821.18 -22 .09
929(496.564)
Ky projekt që finalizohet me hartimin e një teksti ku përmblidhen komeditë kryesore nga autorët themelues të komedisë shqipe, shënon një hap të rëndësishëm në rikthimin në dritë të veprave të harruara të krijuesve që çelën rrugën e artit dramatik në fillim të shekullit të 20-të në vendin tonë. Prej shumë kohësh, krijimtaria e figurave si Kristo Floqi, Mihal Grameno, Foqion Postoli, Dhori Koti dhe Ilo Mitkë Qafëzezi ka mbetur në hije, duke lënë pas dore kontributet e tyre themeltare në formimin e kësaj gjinie letrare në Shqipëri. Kjo përmbledhje, pjesë e projektit më të gjerë me të njëjtin titull, synon të vendosë këta autorë në vendin e tyre të merituar në historinë letrare dhe kulturore shqiptare, duke i ofruar lexuesve një mundësi të re për të bashkëvepruar me mendjet krijuese që hodhën themelet e komedisë shqiptare.
Gjatë shekullit të 20-të, këto vepra u lanë në harresë, qoftë për shkak të qëllimit apo thjesht të rrjedhës së kohës, duke u mënjanuar nga lëvizjet letrare pas Luftës së Dytë Botërore. Megjithatë, rëndësia dhe vlera artistike e këtyre komedive mbetet e madhe, veçanërisht në përqasjen e tyre ndaj zhvillimit shoqëror dhe emancipimit. Duke i nxjerrë këto tekste nga arkivat dhe koleksionet letrare ku kanë qëndruar për shumë kohë, ky projekt synon të theksojë vlerat artistike, ideore dhe estetike të tyre, që janë të pranishme edhe sot.
Arti dramatik në Shqipëri ka luajtur një rol të rëndësishëm në ndriçimin e realitetit shoqëror dhe politik, shpesh duke shërbyer si një platformë për kritikën sociale. Nëpërmjet komedisë, artistët shqiptarë kanë krijuar një pasqyrë të gjallë të shoqërisë shqiptare, duke i nxjerrë në pah të metat, hipokrizinë dhe absurditetin e realitetit të përditshëm. Që nga fillesat e saj, komedia ka shërbyer jo vetëm si një mjet zbavitës, por edhe si një forcë emancipimi, që ka ndihmuar në zgjerimin e ndërgjegjes shoqërore dhe në promovimin e ndryshimeve të thella kulturore dhe politike. Kjo vlerë e komedisë që flet për realitetin shoqëror në një mënyrë të drejtpërdrejtë bën që këto vepra të kenë ende një ndikim të fuqishëm te lexuesit dhe publiku bashkëkohor.
Humori, ironia dhe satira që gjenden në këto komedi pasqyrojnë dinamikat shoqërore të kohës së tyre, duke ofruar një pasqyrë kritike të absurditeteve dhe kontradiktave shoqërore. Në frymën e Aristotelit, i cili thoshte se komedia imiton anët më të këqija të realitetit, këto vepra eksplorojnë të metat dhe veset njerëzore në një mënyrë ironike dhe zbavitëse. Kësisoj, kjo antologji, e pasuruar me shënime kritike dhe aparat shpjegues, jo vetëm që i bën këto vepra të qasshme për lexuesin bashkëkohor, por gjithashtu i vendos ato në një kontekst të ri, duke aktualizuar mesazhet universale që përcjellin te lexuesit.
Procesi i ringjalljes së komedive të përfshira në këtë volum, redaktimi, ribotimi dhe analiza kritike e tyre, siguron që ato të mos qëndrojnë më larg lexuesit, por të ridalin në dritë me një rëndësi të re, duke ofruar një perspektivë mbi themelet e dramës dhe teatrit shqiptar, si dhe duke krijuar mundësi të reja për studiuesit dhe profesionistët e teatrit që të eksplorojnë një traditë që ka qenë gur themeli i trashëgimisë letrare shqiptare.
Një aspekt thelbësor i realizimit të këtij projekti është mbështetja e ofruar nga Universiteti “Fan S. Noli” i cila financoi këtë iniciativë. Përmes këtij financimi, UNIKO ka kontribuar në mënyrë të drejtpërdrejtë në rigjallërimin e kërkimeve shkencore në Shqipëri. Ky financim është një dëshmi e qartë e mbështetjes për kërkimin shkencor dhe inovacionin, duke siguruar që rezultatet e arritura të kontribuojnë në mënyrë të prekshme në fushën e albanologjisë dhe studimeve kulturore. Vlerat e këtij projekti janë të shumëfishta, duke përfshirë ruajtjen e trashëgimisë kulturore, edukimin kritik, dhe afirmimin e identitetit kombëtar, ndërsa risitë që sjell, lidhen me mënyrën e re të leximit dhe përqasjes ndaj një zhanri që ka njohur më pak vëmendje në traditën e studimeve letrare në Shqipëri. Këto komedi, të ndërtuara mbi konfliktet e brendshme të individit dhe shoqërisë, adresojnë çështje që lidhen me materializmin, hipokrizinë, dhe tensionin midis traditës dhe modernitetit. Dokumentimi dhe studimi i tyre ndihmon në ruajtjen e një trashëgimie kulturore që shpesh ka mbetur në hije dhe garanton që këto vlera të jenë të pranishme dhe të kuptueshme për brezat e ardhshëm.
Rëndësia e këtij botimi qëndron në edukimin kulturor dhe zhvillimin e mendimit kritik. Komeditë jo vetëm që argëtojnë, por gjithashtu analizojnë dhe ekspozojnë absurditetet e shoqërisë, duke nxitur reflektimin mbi veset dhe zakonet shoqërore. Përmes situatave komike dhe ironike, këto vepra ftojnë lexuesit dhe spektatorët të shohin botën nga perspektiva të reja, duke kultivuar një mendim të thelluar mbi realitetin e përditshëm dhe mënyrat për ta sfiduar atë. Një aspekt tjetër thelbësor i këtij teksti, është kontributi në forcimin e identitetit kombëtar dhe gjuhësor. Vepra si “Mallkimi i Gjuhës Shqipe” e Mihal Gramenos përfaqësojnë jo vetëm një kritikë ndaj ndikimeve të huaja, por edhe një thirrje për ruajtjen dhe mbrojtjen e gjuhës dhe kulturës kombëtare. Afirmimi i këtyre vlerave është veçanërisht i rëndësishëm në një kohë kur proceset globale të asimilimit kulturor po sfidojnë identitetet kombëtare dhe gjuhësore.
Botimi në fjalë sjell një risi në përqasjen ndaj letërsisë komike shqiptare, duke e pozicionuar atë si një formë artistike të vlefshme për të kuptuar dhe analizuar zhvillimet historike dhe sociale të vendit. Deri më tani, komedia në traditën shqiptare nuk ka marrë vëmendjen e njëjtë me zhanret e tjera, si poezia apo proza, dhe ky botim ofron një platformë për të rishikuar dhe risjellë në fokus këto vepra. Ai gjithashtu nxit një ndërgjegjësim të ri mbi fuqinë e humorit dhe satirës si mjete për emancipim dhe zhvillim shoqëror.
Një nga sfidat më të mëdha në realizimin e këtij botimi, ka qenë gjetja e versioneve origjinale të veprave të përzgjedhura. Këto vepra, botuar kryesisht në fillim të shekullit XX, janë shpërndarë në mënyrë të kufizuar dhe shpesh janë ruajtur në arkiva të vështira për t'u shtënë në dorë. Disa prej tyre ndodhen në biblioteka specifike ose arkiva personale, duke kërkuar kohë, koordinim dhe burime për t’u gjetur e për t’u konsultuar. Në raste të tjera, veprat kanë mbërritur deri më sot vetëm përmes kopjeve të dëmtuara ose në formë të fragmentuar, duke kërkuar punë kërkimore për rindërtimin e tyre.
Një pengesë jo e vogël ka qenë edhe gjuha e këtyre veprave, të ngarkuara me arkaizma dhe dialekte lokale, të cilat janë sfiduese për t’u deshifruar dhe interpretuar në mënyrë të plotë. Nga ana jonë, është zgjedhur që ndërhyrjet gjuhësore në tekst të jenë minimale dhe është respektuar gjuha origjinale e përdorur nga vetë autorët, me qëllimin për të ruajtur gjallërinë, ngjyrimet dhe shijen autentike të kohës kur janë shkruar dhe zhvilluar ngjarjet. Kjo zgjedhje nuk është thjesht filologjike, por edhe estetike dhe historike: ajo lidhet me dëshirën për ta mbajtur të pandërprerë lidhjen mes tekstit dhe kontekstit të tij kulturor.
Në leximin bashkëkohor, këto tekste, me nuancat e tyre të forta gjuhësore, shndërrohen në një aventurë të gjallë dhe ekzotike. Personazhet vijnë të gjallë, në një mjedis ku përplasen Lindja dhe Perëndimi, ku turqizmat dhe greqizmat janë të pranishëm si dëshmi të një klime historike të trazuar, në një vend të rrezikuar e në kërkim të vetvetes. Për këtë arsye, kemi shmangur përgatitjen e një fjalori shpjegues, duke zgjedhur që lexuesi të ndjekë rrjedhën e ngjarjeve sipas zërit udhërrëfyes të vetë autorëve. Kjo e lejon përjetimin e veprës në mënyrë më të drejtpërdrejtë dhe më të natyrshme, pa ndalesa që mund të ndërpresin ritmin e leximit dhe shijen e gjuhës artistike. Duke e ruajtur këtë shumësi të pasur nuancash, i ofrojmë lexuesit jo vetëm një tekst letrar, por edhe një dokument kulturor që flet në mënyrë të drejtpërdrejtë për kohën që përfaqëson.
Konceptualizimi i veprës për botim ka përfaqësuar një tjetër sfidë madhore. Strukturimi i një narrative koherente, që lidh analizën letrare me kontekstin historik e shoqëror të kohës, ka kërkuar punë të thelluar në nivel teorik dhe kritik. Në veprat e zgjedhura duhet të ndërlidhet realiteti social i periudhës kur ato janë shkruar me problematikat dhe sfidat e aktualitetit, në mënyrë që mesazhet dhe idetë e këtyre komedive të rezonojnë me publikun bashkëkohor. Kjo ndërthurje kërkon jo vetëm analizë tekstuale, por edhe një përqasje që arrin të zbulojë kuptimet e fshehura dhe mesazhet universale të përfshira në veprat e këtyre autorëve. Për ta bërë këtë lidhje të qëndrueshme dhe për të krijuar një diskurs kritik që i fton lexuesit të reflektojnë, është dashur një punë e analitike, duke marrë parasysh zhvillimet historike dhe evoluimin e realitetit shoqëror në Shqipëri.
Realizimi i botimit ka kërkuar gjithashtu koordinim të thellë mes studiuesve nga fusha të ndryshme, për të siguruar që puna të jetë gjithëpërfshirëse dhe multidisiplinare. Qëllimi ka qenë jo vetëm analiza e këtyre komedive, por edhe trajtimi i ndikimit të tyre si pjesë e zhvillimit të letërsisë shqiptare dhe emancipimit kulturor. Sfidat e hasura gjatë gjithë procesit e kanë vënë në pah nevojën për një përqasje të thellë, që lidh të kaluarën letrare me përvojat e sotme, duke i sjellë këto vepra në dritën e një aktualiteti që vijon të përballet me sfida të ngjashme.
Në mbyllje, rëndësia e këtij përfaqëson një shembull të bashkëpunimit pedagogëve dhe studentëve të UNIKO, duke prodhuar rezultate që do të ndikojnë jo vetëm në studimet e ardhshme, por edhe në mënyrën se si vlerësohet komedia shqiptare në kuadrin zhvillimit të letërsisë në vendin tonë. Studentët e Universitetit "Fan S. Noli" u angazhuan në mënyrë aktive në fazën e hulumtimit, duke kontribuar në analizën dhe grumbullimin e materialeve arkivore, dhe duke marrë pjesë në diskutimet që ndihmuan në përcaktimin e përfundimeve të projektit.
Përmes kësaj përqasjeje, botimi që merrni sot në duar nuk mbetet thjesht një akt restaurimi kulturor, por shndërrohet në një proces të gjallë komunikimi midis së kaluarës dhe së tashmes. Këto vepra, edhe pse të shkruara në periudha të largëta, mbartin ende mesazhe të rëndësishme për shoqërinë bashkëkohore. Konfliktet midis së resë dhe së vjetrës, ndërmjet pasurisë dhe ndershmërisë, midis dukjes dhe thelbit, janë po aq aktuale sot sa ishin në kohën kur u krijuan. Në këtë kuptim, vepra të tilla jo vetëm që dëfrejnë, por gjithashtu edukojnë, duke nxitur një angazhim më të thellë me çështjet sociale dhe kulturore. Kështu, ky libër ka një potencial të madh për të ndikuar jo vetëm në studimet kulturore dhe letrare, por edhe në formimin e mendësisë kritike dhe sociale të brezave të rinj.
