14/12/2020
SPUA (Silahlı Pilotsuz Uçuş Aparatı) necə istifadə olunur və niyə tənqid olunur ? (əvvəli rəydə)
- SPUA istifadə edən ölkələr
Münaqişələrdə SPUA istifadə edən ölkələrin sayı az olsa da, bu say hər keçən il artmaqdadır. Amerikada yerləşən “New America” quruluşunun hesabatlarına görə 2014-cü ildən əvvəl ancaq ABŞ və İngiltərə münaqişələrdə SPUA–lardan istifadə etdiyi halda, 2016-cı ildə bu siyahıya Nigeriya, Türkiyə, İraq, İran, Azərbaycan, BƏƏ və Pakistan da əlavə olundu. Hələlik heç bir münaqişədə istifadə etmədiklərinə baxmayaraq
İspaniya, Fransa, İtaliya, İsveçrə, Yunanistan, İsveç, Belarusiya, Ukrayna, Gürcüstan, Qazaxıstan, CAR, Hindistan, Türkmənistan, Çin və Tayvan kimi ölkələrin silah arsenalında da SPUA–lar mövcuddur.
Bu ölkələrdən başqa Rusiya, Avstraliya və İordaniya SPUA sistemləri inkişaf etdirdiklərini və satın alma niyyətlərinin olduğunu bildirmişlərdir.
Öz sərhədləri daxilində və ya öz vətəndaşlarını SPUA hücumları ilə hədəf alan başqa ölkə varmı ? Türkiyə, PKK terror təşkilatının üzvü olan vətəndaşlarını SPUA ilə haqlı olaraq hədəf alır. Bu çox nadir rast gəlinən bir hal olsa da, dünyadakı tək örnəyi deyil. Belə ki, “New America”nın hesabatlarına görə dünyada öz vətəndaşını SPUA hücumu ilə öldürmüş ilk ölkə Amerika Birləşmiş Ştatlarıdır.
ABŞ, Əl-Qaidə terror təşkilatının İngilis dilindəki nəşri olan “Inspire” jurnalının redaktoru olan Səudiyyə Ərəbistanında dünyaya glmiş ABŞ vətəndaşı Samir Xanı 30 sentyabr 2011-ci ildə qətlə yetirməklə öz vətəndaşını SPUA vasitəsilə öldürən ilk ölkə olaraq tarixə keçmişdir. 2015-ci ildə isə Birləşmiş Krallıq vətəndaşları Məhəmməd Emvazi, Riyad Xan və Ruhul Amin Suriyada Krallıq Hava Qüvvələri tərəfindən qətlə yetirildi. Bu iki ölkədən başqa Pakistan Taliban üzvü vətəndaşlarına qarşı, İraq İŞİD terror təşkilatının üzvü olan vətəndaşlarına qarşı, Nigeriya isə Boko Haram terror təşkilatının üzvü olan vətəndaşlarına qarşı öz sərhədləri daxilində SPUA hücumları təşkil etmişdir. İsaril isə Qəzza şəhərində “terrorçu” olduğunu iddia etdiyi Fələstinliləri SPUA–lar ilə hədəf almaqdadır. Ancaq öldürülənlər əksərən uşaqlar olmaqla mülki əhali olduğu üçün bu hərbi siyasət tənqidlərə məruz qalmaqdadır.
- SPUA-lar niyə tənqid olunur ?
SPUA–ların istifadəsi ilə bağlı hüquqi, insani, əxlaqi və fəlsəfi cəhətdən bir çox tənqidlər olunur. Amerika Mülki Azadlıqlar Birliyi insanların SPUA–larla, mühakimə edilmədən öldürülməsini ABŞ Konstitusiyasına və beynəlxalq hüquqa zidd hesab edir.
Qlazqo Universitetində (Glasgow University) çalışan Beynəlxalq Hüquq professoru və BMT-nin işkəncə aktlarına dair xüsusi hesabatını hazırlayan Nilse Melzerin “Beynəlxalq Hüquqda hədəf alaraq öldürmə” adlı kitabında bir şəxsin hədəf alınaraq öldürülməsinin qanunlara uyğun olması üçün “insan həyatına qarşı qanunsuz bir hücum aktı həyata keçirmə ehtimalı olan şəxsin dayandırılması üçün öldürülməsindən başqa bir yol olmaması” halının reallaşmasının lazım olduğunu yazır.
Münaqişələrdə iştirak edən mülki əhaliyə qarşı öldürülməkdən başqa daha az zərərli və ya daha az ölümcül bir yol olduğu halda qətlə yetirmənin Beynəlxalq Hüquqa zidd olduğunu bildirən Melzer buna İsrail Ali Məhkəməsinin eyni yöndəki qərarlarını nümunə olaraq göstərmişdir. Digər yandan isə SPUA hücumlarını dəstəkləyən ölkələr SPUA–larla öldürülənlərin imkan yarandığı təqdirdə insanları öldürmə məqsədində olan “terrorçular” olduğunu, bu adamları nəzarətə almaq mümkün olmadığı üçün qətlə yetirməkdən başqa bir yolun olmadığı fikrini müdafiə edirlər.
ardı var...
