24/07/2025
Ilifa Lezithutha Lidliwa Yizihlakaniphi
Isahluko 11
Zihamba ngohlelo lweqiniso inhlelo zikaNdiweni.
Umlobi: Pascar Ncube
UMandla wafika endlini yakhe wathola unkosikazi wakhe ekhathazekile ngaye kakhulu. Wavela wayilanda indaba yakhe. Kazange afihle lutho, wakubeka njengoba kunjalo okwakumehlele. Unkosikazi wakhe wakwethemba konke lokho okwakutshiwo ngumyeni wakhe belo wayengakaze amphoxe njalo kwakungekho okubi ayengakucabanga ukuthi angakwenza. Wamlungisela amanzi okugeza andubana amenzele ukudla, njengomuntu owayelele egangeni. Wayekhathele edinga ukuthambisa umzimba. Ngempela wageza uMandla waqeda lapho waya endlini yokuphumulela wahlala lonkosikazi wakhe. Waphiwa-ke, ukudla ubaba kwabakuhle kwadela kwabanjeya. Baqala ukuphathaphatha ezomuzi wabo.
“Yazi nkosikazi ngicabanga ukuthi lindawo esihlala kuyo ayisasifanelanga. Uyasebenza lami ngiyasebenza. Ngenza imali enengi kabi, ukuhlala elokitshini elinje akusafani lathi lokhu sekumele s**e sikhuphuke lathi siye emayadini kubo Hillside, Matshamhlophe labo Selborne Park.” Kutsho uNdiweni efuna ukuzwa ukuthi umkakhe uzalwamukela njani loludaba.
“Hawu baba! Lindawo ayisafani lathi namhlanje ngenxa yani? Mina angiboni nto embi lapha, siyaphila kanti lempilo yalapha abantwana bethu bayayithanda.” Kuphendula unkosikazi kaNdiweni.
“Awungizwa kuhle sithandwa sami, ngithi nje lathi ake siyehlala endaweni zabelungu. Kesiyehlala laboBeyonce la kuphilwa khona isilungu. Lapha kulomsindo kakhulu, omunye engavuka ecabange ukuvulela umsakazo wakhe phezulu wenza santando kodwa ngeke ukuzwe emayadini lokho. Lemitshova layo ibanga umsindo, angeke ukwazi ukuba lokuthula usendlini yakho. Mbijana mbijana, uzwa Nkulumane, Sokusile, eMganwini eNketha.” Wahleka waze wabulawa zimbambo unina kaLwazi, unkosikazi kaNdiweni.
“Hawu! Yimhlola yami le! Nansi indoda ingiphunyuka. Usufuna ukuyahlala laboBeyonce? Ungabe usubone bani khonale? Kodwa uthi ufuna ukungibulalisa ngembambo wena,” kuqhuba uNakaLwazi.
“Kukhona mani indlu engiyibonileyo eSelborne Park, ngiyibone kwelinye ikhasi kufacebook elikhangisa izindlu bathi iyathengiswa. Ngifisa ukuthi lawe uyibone inhle ngiyayithanda.” Wasondela-ke, eduze komkakhe unina kaLwazi wathi laye ukuyibona leyondlu ebibatshazwa kangaka ngumyeni wakhe. UMandla wayekhuluma nje elawo umfanekiso wayo kumakhalekhukwini wakhe. Wayibuka wayiphindaphinda uNakaLwazi, wasuthiseka ukuthi yindlu ngempela.
“Inhle ifanele ukuhlala abelungu. Ungayala nje lokuthi yindlu yakoBulawayo. Hawu! Kodwa baba uyivumbulula ngaphi indlu enhle kangaka? Ifanelwe ukuba ngeye South Africa, eSandton. Kulapho engizwa bethi kulezindlu zaloluhlobo.” Wayekhanya ukuba loba wayebuza umbuzo wakhe wawungadingi mpendulo. Waqala ukukholelwa kumyeni wakhe. Phela yayinhle leyondlu kanti amathuba anje awezi kabili. Wacabanga ukuthi kuhle bavele bayeyibona bayeyithenga nxa ithengeka.
“Ngiyavuma baba, inhle indlu lami ngiyayithanda. Pho njengoba besingahlelanga ukuthenga indlu kulumnyaka, ubucabanga ukuthi sizakwenza njani? Kumbe sufuna ukuthatha imali obusithi sizothenga ngayo ithekisi siyigcwalise sithenge indlu le? Pho le sizoyithini?” Kuqhuba uMaNleya ngembuzo ilandelana.
“Sizafaka amaloja bahlale lapha, izobe isilethela imali. Utsho kahle kuzomele singezelele kuleyana imali sivele siyithenge. Kanti vele nje kulamacala amabili okumele ngiwanqobe, engicabanga ukuthi azotshiya isikhwama sethu sibomvu gebhu. Ngiyabonga nkosikazi ukubona kwakho ngasolinye lami, amasongo akhala emabili. Yikho ngakutshada, ngangibone umoya wakho lenhliziyo yami zizimbila zantabanye.” NguMandla lowo ezibongela kowangakwakhe. UMandla wazama ngazo zonke indlela ukubonisa unkosikazi wakhe ukuthi kwasekuyisikhathi sokuthi labo bake basuke elokitshini. Bavumelana ukuthi kwakuzamele bake baziphe ithuba bayeyibona leyondlu.
UMbali wasala ezibuzabuza imibuzo eminengi mayelana lobudlelwano bakhe loMandla. Wayeke abone angani uzis**ela ehwahweni nje; uNdiweni akala ndaba laye mhlawumbe ufuna khona ukumenza into yakhe yocansi yokuzozikhiphela isizungu nje. Pho yini lento eyenza uMandla afune ukuhlala encengwa nje? Mhlawumbe kuzamele avele amyeke phansi lumuntu uyamsebenzisa. Kodwa noma nje kunjalo, lumuntu kunzima ukuthi amyeke. Wamhlenga kwenye inkemenkeme yendaba ayengeke akwazi ukuthi uzophuma njani kuyo. Wenza ukukhalipha waguquguqula incwadi zemitshado wacina laye esengumlobokazi. Pho umuntu onjalo ulahlwa njani? Ngumuntu kalahlwa lo! Kuzamele aqinisele nje umuntu akutshaye indiva konke okungamane kumehlele, vele into ezinhle azikaze zivuke zikhona. Kutsho laye kusazomele asadalale abhense ukuze lindoda icine isingakuye. Noma uMandla angathi akamzalele umntwana uzimisele ukukwenza lokho kutsho nje usezinikele kulomlisa.
Wake wafikelwa yikumyela enyangeni mhlawumbe bake bayemphathaphatha bamuphe lobizabiza uMandla abuye ekhaya. Ucabanga konke lokhu uMbali uphakathi kwengubo noma sekusemini uyagodola. Indlela uMandla asuke ngayo lapha endlini kayithandanga. Lalokhu ukube etshelwa ngomunye umfazi laye engumfazi kakuthandi nje. Ingabe iyini le eyenziwa ngumfazi kaMandla yena ahluleka ukuyenza? Selokhu etshibilika ephindaphinda lapha engutsheni zakhe. Uyonakala umoya wakhe nxa nje ecabanga ngaleyo ndoda. Kuzamele azame elinye iqhinga lokumgcina lapha endlini.
Wavuka uMbali wageza waphuma wangena indlela eya eNtabazinduna. Hawu! Lumfelokazi useyaphuphutheka. Usefunana lenyanga, ufuna ukuphiwa lowo bizabiza. Ikhona inyanga ayaziyo eyayithandwa nguConjwayo kudala ngesikhathi besazwana, bake baya kuyo bonke. UConjwayo loye wake wahluphahluphana lendoda yakhe. Wabuya lapha wazophiwa isidliso, namhlanje uziphilela kamnandi indoda useyidonsa ngekhala isingubhalakaxane useyenzisa noma yini ayifunayo. Sewayitshaya ngosabisa lapho ethutsha ivele itshotshobale. Ngokunjalo-ke, laye uMbali wacabanga ukuthi kungcono akayedinga umuthi ozamlethela uNdiweni ekhaya.
Wayehamba ngesiqubu esiphezulu kakhulu lapha waze wethukela amapholisa eseseduze lawo. Bavela bammisa bamkhomba eceleni komgwaqo. Kazange uMbali athande ukubala amabalengwe, waxolisa. Wathi wayethole ucingo oluthi unina wayesegula esebangwa lezibi ekhaya ngakho wayegijimela ukufika amthathe amlethe esibhedlela. Wazibonakalisa njengomuntu owayesekhathazeke kakhu- lu. Bamekela amapholisa waqhubeka ngohambo lwakhe. Wajabula kakhulu ngoba wathi efika emzini kaMatatazela inyanga enkulu yeNtabazinduna, wamthola ekhona futhi ekhanya esendlini yakhe yomsebenzi. Njengenjwayelo wafika wakhupha izicathulo zakhe wangena endlini. Babingelelana kwabakuhle. Wazazisa uMbali ukuthi wayengubani.
“Ngisiza Matatazela umyeni wami usegila imikhuba ngimfuna abuye ekhaya.” NguMbali lowo ezicelela usizo, esenga lezimithiyo, ebiza uNdiweni ngomyeni wakhe. UMatatazela waqala ukusebenza phezu kwalawo magama ayewatshelwe nguMaZikhali.
“Nkosazana ungathi nje siyaphambana lapha abadala bayala, abavumi! Bathi bona zifunele eyakho indoda,” nguMatatazela lowo. Kwangathi akezwanga kahle uMbali wathi, “Baba Ndlangamandla, sengathi ngikuzwe kabi baba, indlu ngeyami Makhosi.” NguMbali lowo elandisa ngokukhulu ukukhathazeka.
“Angitshongo indlu, ngithe indoda. Musa ukuzenza isilima lapha. Ungizwe kahle ngithe abadala bathi hlukana lendoda yomnikazi ngoba izakutshaya izithende ikuphuce lonke ilifa owalitshiyelwa ngumyeni wakho.” Wahlahla amehlo uMbali wena owabona inhloko yembuzi ephekwe lempondo ungachaza ngcono. Wamangala waphelelwa ngamazwi. Kwathi ukuthula kancane lapha endlini. Bathaphana ngamehlo. UMbali waphinda njalo wabuza. Okwamanje uMatatazela wavele wamxotsha njengenja endlini yakhe.
“Phuma mazakhela ungaphindi ulugxobe lapha ufuna, ukuchitha umuzi womntanami.” Waphuma lapho uMbali engaselankani. Wazibuza waswela impendulo ukuthi kungabe kwakusenzakalani ngempela empilweni yakhe.
Wazama ukubuyisa umqondo wakhe ukuthi kambe lubaba wayengabe ekuthole ngaphi njani konke lokho ayekukhuluma, kodwa kwabanzima nje ukuthi awuthole umkhondo wakho. Amadlozi akibo ayemhlamukele. Uhlangane lembila zithutha mpela. Wazizwa esibamadolo nzima. Usephelelwe ngamacebo manje ukuthi ayenze kanjani. Kuzamele aye emapostolini entabeni bayemthan-dazela mhlawumbe angabuye ayithole njalo inhlanhla.
Ngempela wayengazimiselanga ukubuyela endlini yakhe engalutholanga usizo. Kukhona amapostoli ayewazi ukuthi engamkhulekela kuleyondawo yaseNtabazinduna. Kunganjani ayekuwo mhlawumbe wona angamsiza. Wabuye njalo wacabanga ngalezindaba ahlezi ezibala emaphephandabeni, abantu besifazana bedlwengulwa ezintabeni bedinga imithi yokubuyisa amadoda, lokho sokungamehlela laye akake ame lizovela elinye icebo. Wabuyela enjalo-ke endlini. Wayehambele ubabhemi ofileyo lelolanga. Kwasekumele akwamukele nje ukuthi uchithe isikhathi sakhe. Mhlawumbe uyazihlupha nje uMandla uyamthanda.
Wathi nxa efika endlini wafika wazilaklazela embhedeni wakhe. Wayemdambiyana engela mandla nje izinto zakhe zazingahambanga ngendlela ayehlele ngayo. Ngemva kwemizuzu engemingaki efikile lwakhala ucingo lwakhe. Inhliziyo yakhe yayithi akaluyeke. Ngubani lo owayefuna ukumkhathaza njalo? Yena evele ehlukumezeke kanje, kodwa kwamalela. Waseludobha wathi ethi mehlo s**a wabona lungoluka Mandla waqala ukuncibilika.
“Sithandwa sami unjani kade ngicabanga ngawe nje khathesi.” Nguye lowo ephundula ucingo lwakhe.
“Lami ngokunjalo, ngizibukela wena nje ngelihlo leng-
qondo. Lalela lapha, kuzamele sibonane kuyaphuthuma. Kunganjani ufike ewofisini yami ngokuphazima kweso,” kutsho uNdiweni.
“Hawu Mandla! Wafuna ukungethusa nje sekulani futhi?” Kubuza uMbali ngokukhulu ukwethuka, uvalo selumtshaye lwameqa.
UMandla kazange athande ukulandisa kakhulu wavele wamcebisa ukuthi kumele afike masinyane ngoba kwakuphuthuma. Ngempela wenza njengoba uMandla wayesitsho. Kungemizuzu mingaki wayesese wofisini kaNdiweni.
“Ngithe ngingakutsheleli kumakhalekhukhwini indaba enje. Umantshi owayephethe udaba loluyana uyakhonona kazange akhokhelwe. Angithi uyazi engakwenzayo ukuze unqobe? Ngakho-ke, kuzamele ubhadale njalo lababantu sebedinge elinye igqwetha elingumngane wami. Sebefuna ukuthi udaba luqale phansi kuphenywe katsha izincwadi zomtshado. Lokho kuyingozi kakhulu ukuthi kwenzakale. Mina ngikucebisa ukuthi kungangcono leyana indlu uyithengise, bethi besisa udaba emthethwandaba bathole ivele ingasekho ngaphansi kwebizo lakho, ngoba lapha usungasala usubambe izisila indlu isihambile. Kumele lokho ukwenze ngokuphazima kweso. Akusadingi-ke ukuthi ucabange, sekumele ubonise ngezenzo manje. Imbadalo kamantshi ngibona kungcono uvele uthengise imota yakho umbhadale, sekungenzeka kube nguye futhi ophethe udaba. Nxa kungenzeka angabhadalwa imfanelo zakhe, uzazisola.” NguMandla lowo ecebisa uMbali ngokwasekumele kwenzeke. UMbali wavele wabuna nje waphelelwa ngamazwi.
“Ngiyabonga Mandla. Ngiyakuzwa futhi ukungicebisa kwakho, ngibonga nje lokho ukuthi usazwelana lami. Ngicela-ke, ungidingise umuntu ongathenga limota lendlu,” nguMbali lowo eseqhuqha esengumhlanga. UMandla wamthembisa ukuthi uzamncedisa ukudinga umuntu owayezathenga indlu lemota ngokuphazima kweso.
“Ngizakutshayela nxa sengitholile umuntu ongathenga indlu lemota. Okwamanje ngisaya emthethwandaba kulecala okumele ngiyelimela, asibonane nxakusihlwa.” Behlukana kanjalo-ke, uMbali amadolo esexega wodwa. Wayesezimisele ukuyithengisa lindlu phela kwakuzoba ngcono lokho ngoba wayezobuya athenge enye kulokuthi alahlekelwe yikho konke alakho.
UMaMkhwanazi wahlalahlala esibhedlela waze wacina esesizwa ngcono emzimbeni. Bacina bethatha isinqumo sokuthi bamkhiphe esibhedlela. Odokotela ababona ngengqondo bathi, wayeselalo ilungelo lokuphuma lapho ngoba nje lengqondo zasezibuyile zonke. Wathi ephuma lapho waya kuConjwayo ePumula South. UConjwayo wajabula kakhulu embona unkosikazi womzawakhe. Waqala ukubalandisela ukuthi ukuphucwa kwakhe indlu nguMbali kwamenza waphambana ingqondo, ngenxa yokukhathazeka ayebelakho emoyeni wakhe. Wathi yena odokotela babemqonqosele ukuthi angazihlanganisi lento ezohlukuluza umoya wakhe kakhulu ngoba lokhu okwakumehlele kwakuselethuba lokuthi kuphinde njalo kumhlasele.
“Sengizabuyela-ke, manje labantwabami e-Australia. Angeke ngikumele okwalindawo kungehlule. Umthetho ungibonise omunye umhlubulo wempilo. Kungangcono ngiyehlupheka emazweni lapho engingaziwa khona, kulokumbuluzelwa nguMbali engiphuca ilifa lami ngisaphila. Ngizosebenza futhi eyinye imali komunye umnyaka nxa iNkosi ivuma, isasiphilisa. Ngizobuya ngizothenga eyami, leyana sengiyikhuphile emoyeni wami. Angisafuni lutho ngayo kanti e-Australia angeke ngiphinde ngihlupheke. Sengaphiwa ngokugcweleyo ilungelo lokuba yisizalwane sakhona. Sengifana nje lezizalwane zakhona. Labantwabami angeke bahlupheke ngakho ngis**a lapha nje ngiya eKhezi ukuyobathatha sesibuyela, sobuya sibonane.” Wathi eseqeda lamazwi uMaMkhwanazi wayesehlengezela inyembezi kubukeka nje ukuthi uyaziqinisa kodwa lusamudla loludaba lwendlu yakhe.
“Hayi bo! Mzala angeke ukwenze lokho. Sizodinga igqwetha elizokumela siyiqale phansi lendaba, uzayithola indlu yakho. Angeke kwenzeke lokho? Amandla akho angaka? Uwatshiyele iganga nje!” NguConjwayo lowo ezama ukuncenga uMaMkhwanazi esithi akwenzi ukuthi bakhalale indlu ngaleyondlela.
“Sengithethe isinqumo Conjwayo ngeke ngisatshintsha ngiyahamba usale kuhle lemuli yakho.”
Walala lapho okwalelo langa uMaMkhwanazi kusisa ekuseni wavuka ebhekise amabombo kwele Khezi lapho okwakulabantwabakhe khona. Wafika ekhaya kwaba lenkulu injabulo ngokufika kwakhe. Wabachazela abazali bakhe ukuthi wayengasaguli kanti-ke kwasekuyisikhathi sokuthi abuyele emsebenzini wakhe. Ngempela kazange abe esaphozisa amaseko. Waqoqaqoqa okungakwakhe labantwabakhe. Kuthe kutshaya ihola lesibili emini, wayes**a eKhezi esebhekise amabombo koBulawayo, lapho ayezafika agade iGreyhound eya eJohanasburg kweleSouth Africa kwazise kwakumele ayegadela khona indiza yase Australia e-OR Tambo eKempton Park. Inkosi yabalaye ohambeni lwakhe. Kazange afumane inkinga ekuhambeni kwakhe, waze wayafika eSouth Africa. Wayengasafuni nje into eyayiza mphambanisa ngakho kazange abesadlula kudadewabo eTembisa. Waqonda khona esilindweni sezindiza. Kuthe nje kutshaya ihola lesibili emini babes**a besidla ummango sebelubhekise kwelamangisi.
Uyizwa njani kodwa lindaba?
Comment, like and share!