
23/07/2025
Ilifa Lezithutha Lidliwa Yizihlakaniphi
Isahluko 10 (B)
Umlobi: Pascar Ncube
Wahamba ebumba icebo lamaqhinga ayezasuthisa umkakhe ukuthi ubevelelwe yingozi yingakho-ke engafikanga endlini. Kuzamele athi kumkakhe ubeye Gweru lapho akade elecala abeyelimela khona kulapho-ke, athe esephenduka imota yakhe yaphela umoya elinye lamasondo akhe aphambili, kanti futhi ubengela elinye abengalifaka yingakho ephoqeleke ukuthi ayocela indawo yokulala emapulazini. Wenze iphutha-ke ngokutshiya ucingo lwakhe emoteni yingakho nje engaluzwanga lukhala kangaka. UMandla waphinda wafikelwa ngumcabango wokuthi angadlali ngalelithuba ayeliphiwa nguMbali.
Akavele ambonise uthando amenze baze bafike esimeni sokuthi baze batshade bahlale bonke ukuze abelesabelo esigcweleyo kulobhazabhaza wendlu. Abuye abone kungasicebo elihle lelo. Kavele atshele uMbali ukuthi kukhona ukuhlakanipha akwenzayo ukuze anqobe emthwethwandaba ngakho-ke; kufuneka ukuthi akhiphe inhlawulo yokuhlawula umantshi ayephethe udaba. Inye ngalesisikhathi indlela uMbali ayengabhadala ngayo, kwakumele athengise imota alayo. Abuye uMandla afikelwe ngumnakano wokuthi akagqugquzele uMbali ukuthi kayithengise lindlu ukuze loba uMaMkhwanazi engazama ukululandelela loludaba elusa emthethwandaba athole ukuthi indlu seyathengiswa ayisekho ebizweni lika Mbali.
“Kuzamele lindlu ithengiswe njalo ayithengiselwe uNkosikazi wami ibengeyethu. Kuzamele ngisebenzise obungaphezulu ubuciko ukuthola lindlu. Iziphukuphuku zalaba abafazi azifanelwanga yindlu enhle kangaka. Ngeke futhi ngeke! UMbali akalazi ibizo lomkami kanti futhi kamazi lokumazi ngakho, angeke abone ukuthi indlu ithengiselwe mina. Ngifisa nxa ngisifa abantwabami ngibatshiyele ikhaya elihle njengaleli; leli lithuba elihle kakhulu. Ngizozama ukuxhoxhoza umkami ake abuye yedwa azoyibona indlu. Nxa uMbali engayilahla avume ngimcebisa ukuthi kayithengise, kuyabe sekuphelile ngaye loMaMkhwanazi wakhe. Kodwa yena uzayala ethini? Ngizamnika isiqiniseko sokuthi kudingeka indlu ayithengise. Engalalisa nje inkophe uzazibona esehlala eMakhokhoba, udlala ngomlilo lo Mbalindini.” Waze waphumisela uMandla lapho esetshayela imota yakhe eqonda eCowdray Park.
UMaMkhwanazi kwakuthe kuphela udaba lwakhe lonyanewabo wahamba labazali bakhe ababezomlalelela indaba yakhe ekhaya eKhezi. Yathanda ukubamunyu leyondaba. Ubengakulindelanga lokhu okwasekumehlele futhi sephelelwe lithemba lamaqhinga okuthi enze njani indaba sezimi ngaloluhlobo. Wafika ekhaya walandisela abantwabakhe ngokwakwenzakele.
“Bantwabami sekukade ngangilifihlela lokhu ngoba ngangisazi ukuthi kuzalihlukuluza emoyeni yenu. Uyihlo wayelomunye umfazi ayephilisana laye koBulawayo. Wathenga indlu yethu, ikhaya lethu, walipha lowo muntu. Njengoba nje belingibona ngitsh*tsha emthethwandaba lingilahlile-ke icala. Indlu bayiphe lowo mama kanti-ke, loyihlomkhulu uSiziba, ungilandule phambi kwenkundla esithi mina angilasabelo kuleyondlu eseSelborne Park.” Kazange abe esayiqeda leyo nkulumo yakhe ngoba inyembezi zase zihlengezela emehlweni.
“Iminyaka yonke le ngisebenza ngithi ngisebenzela ukuthi lani libe lekusasa elihle, konke lokho kube yize. Baqinisile nxa bethi izithukuthuku zenja ziphelela eboyeni. Isambane sigebha umlindi siqeda singawulali, ngibone ngami ngehlelwe yifu elimnyama. Ngizazama ngayo yonke imizamo bantwabami ukuthi libuye ikhaya lethu. Ungathi ngiyaphupha ngokwenzakeleyo kunzima ukuvuma lokwamukela.” Yayithanda ukubanzima leyo ndaba kuMaMkhwanazi.
Wake wafikelwa ngumcabango wokuthi akazibulale ngoba impilo isimehlule, uyafana nje le sehluleki. Wawuthi noma umfikela lowo mcabanga akhumbule abantwabakhe. Bazaba yini emhlabeni kodwa sebezintandane? Bazasala beyini kambe bengasela baba, bengasela mama kwazise intandane enhle ngumakhothwa ngunina. Wagula uMaMkhwanazi kwaze kwadingeka ukuthi athwalelwe esibhedlela seMaphisa. Esibhedlela wafika walaliswa okwamalanga ambalwa. Omongikazi labodokotela babethi ugula umkhuhlane wengqondo owawubangelwe yikucabanga okwedluleleyo. Ngemva kwensuku ezimbalwa bamdlulisela esibhedlela sabantu abagula ingqondo koBulawayo. Ngempela wafika lapho walaliswa kuthiwa ule ‘depression.’ Wayeseyinto nje ehlala ethuli engakhulumi lomuntu. Laloba babezama omongikazi ukuthi bakhulumisane laye, njengoba base bezwile labo ukuthi wayengumongikazi imizamo yabo yehlulo, kwamhlanga zimuka lomfula.
“Hawu ungaphandle kwendaba wena, usisi kuthiwa wayengumongikazi esebenza e-Australia lendoda layo yayingumongi njengaye. Bathi abasiki bebunda, indoda yabuya lapha ekhaya yazothenga indlu yafika yayibhalisa leyondlu ngebizo ledlalicatsha. Unkalakatha manje bathi ubesezozama ukuthatha indlu yakhe, kodwa kwehlule. Umthetho umlahlile wapha Ielodlalicatsha yonke indlu yikho umbona enje, yidepression le emdlayo.” Ngomunye wabongikazi lowo exoxela umngane wakhe ngokugula kukaMaMkhwanazi.
“Hayi bo! Kubuhlungu lokhu, yekela ahlanye lusisi. Pho umgulukudu wendoda yakhona ingaphi ekhohlakele kangaka?” Kubuza lo owayexoxelwa.
“Ungaphandle kwendaba wena, kuthiwa wafa ngengozi yemota khonale e-Australia. UNkulunkulu phela kanathi tshwala. Uyazi ibuhlungu indaba kasisi lo njalo ngifisa ukuthi ngabe kafanga lobhudi wabona amanyala akhe lawa.”
“Kwaze kwahela ethunjini. Ngiyamzwela yazi, kodwa mngane wena wakhanya ulolwazi lonke kangaka uzizwa ngobani? Kanti uyamazi lusisi.”
“Zikhitshwa nguConjwayo umngane wami lo oseMpilo angithi babezalana lalo bhudi oyayethethe lusisi.”
“Hayi bo! Wena Nondaba, yindaba angani ukhuluma ngendaba leyana engayibala kuphephandaba likaZulu; eyayikhuluma ngedlalicatsha eliyalela endlini yesikomba. Abasiki bebunda babethi idlalicatsha lelo nguMbali.”
“Pho wazenza wena ongathandi indaba, sekungathi yimi ngedwa nje umamgobhozi lapha lawe uzithanda kangaka. Utshaye khona, nguye lowo. Ngimenyanya kanjani lowo sisi.” Inkulumo yabo kayizange ibe isaphela ngoba kwasekufike abavatshi ababefuna ukubona esinye isigulane.
Ngasekhaya eDibutibu, uMaKheswa wayelokhu ethikaza ukubuza umkakhe ngesinqumo esakhitshwa ngumantshi. Okwakumenza azilazile ukubuza, yikuthi wayembona uSiziba engumfula ongenisayo, engangeneki. Umdala wayengafuni ukukhuluma ngalo lolodaba. Wayehlala nje ebonakala edonse inhlonzi, ekhanya ukuthi kafuni kubuzwa lutho ngodaba. UMaKheswa waze wathi okungasikufa yikuphi waqunga isibindi wambuza.
“Baba phela mina kangizwanga kuhle impumela yaloludaba lwabomalokazana bakho, ngoba nje selokhu wabuya edolobheni awukaze uhlale phansi ungazise. Lami ngisaselomdlozela wokufuna ukwazi?” Kubuza uMaKheswa, ebuza ubaba uSiziba ngodaba lombango wendlu phakathi kwabamakoti bakhe. USiziba wathula wenza angathi akawuzwa nje lowo mbuzo waqhubeka ngokuqunta amazambane akhe.
“Hawu! SekaKhumbulani kanti ngakhuluma lawe kuhle wangitshaya ngomzimba nje kulungile lokho? Wenza sengathi kawuwuzwa umbuzo wami wawutshaya indiva kuqhubekani?” Kuqhuba uMaKheswa.
“Njegoba usungibuzile, sengizakutshela. Indlu yonke yathathwa ngumfazi omncane, ngezizathu zokuthi laye wayetshadile loKhumbulani njengomdala, kanti futhi uzele laye phezukwalokho kusukela ithengwa nje nguye obekhangelane lendleko zayo eyedwa. Ukukhohlakala kukaConjwayo konke ngakukhuluma, akwenzayo ebhala incwadi ezenza umuyi uKhumbulani. Okunye okusuka kungimangalise kanti yena umfazi kaKhumbulani omdala wayehlaleleni yonke liminyaka emazweni ngemva kokufa komntanami? Ubufakazi bokuthi ubengela eyinye indoda bungaphi? Yena nxa engumuntu olengqondo ezeneleyo bekungamelanga afikele lapha ekhaya yini? Konke lokho kuchaza khona nje ukuthi laye ukhohlakele. Yekela indlu ithathwe nguNakaMzo, nanko lokuMzobololo kukhona lapha ekhaya abakhe abantwana bangaphi? Mina nje angimzweli lakancane.” Kuphendula uSiziba okomuntu obefuthelene. Kwakusobala kusegcekeni okwempabanga yembuzi esemadolweni, ukuthi umdala uSiziba usekela uMbali. Kwazi yena ukuthi yini eyayimenza amzonde kangaka umalokazana wakhe omdala. USiziba ubephila impilo yezolo, ubekholelwa ekuthini isiko lakibo kumele lihlonitshwe. Indaba yokuthi umakoti ayehlala lomyeni edolobheni basebenze bonke ibingamhambi kuhle.
“Hawu! Baba? Udaba lolu selonakale kanje? Kodwa uphambanisile bekungamelanga ukuthi ukhulume ngento"