11/10/2025
ПАЭЗІЯ
ТРУСКАЛКАВЫ ДЫВАН
Аксана СПРЫНЧАН
***
месца
майго нараджэння —
рай
некаторыя
называюць яго
райцэнтр
вядома ж
гэта цэнтральнае месца
на той і на гэтай зямлі
месца
дзе «ц» можа чаргавацца з «т»
бо мой рай — гэта места
(калі афіцыйна)
места —
якое насамрэч — мястэчка
(калі неафіцыйна-ласкава)
мястэчка —
якое таксама і вырай
бо ў яго прыляцела
каб нарадзіцца
і прылятаю
каб адраджацца
вырай
для якога прагнецца быць
лунніцай —
упрыгожаннем-месяцам
унутры якога — сонца
каб ахоўваць
рай, і райцэнтр
і мястэчка, і места
і месца выраю —
Лунінец
***
Лунінцу —
роднаму чыгуначнаму вузлу
весці рэй
рэйкам і шпалам
шалу
(які са мной сувымерны)
цягнікоў
з нікамі местаў,
мястэчак
з нумарамі месцаў
згары і здолу
бочных і з боку ад бочных
у СВ ці ў агульным вагоне
палі і гоні
купэ ці плацкарта
віновая карта
мапа на століку
маштаб: адзін да аднаго жыцця
сувымернасці вымя
смокчуць вужакі-рэйкі
а кропля застаецца табе
зліжы язы.сом
«Кomm zu mir!»
не паспеў на цягнік
стоп-кран
стоп-рана
спуск, платформа
адпаведнасць-неадпаведнасць
формы і зместу
мы
завязаныя ў вузел
начны
***
На маёй Лунінеччыне
гняздуюць белыя чаплі…
Зачапіла душу іх
таямніца палескай зямлі.
Толькі тут
Бог пакінуў магчымасць
на свет нараджацца,
узлятаць птушанятам
першы раз у жыцці…
Нібы белая чапля,
паляцела матуля мая
з гарадское тлумнечы
да роднае хаты.
I таму,
быццам белая чапля,
умею кружляць,
і таму,
быццам белая чапля,
не ўмею спяваць,
і таму валявахай
імкнуся заўсёды да волі,
і таму Выліваха
мне кветку шыпшыны падорыць
на маёй Лунінеччыне,
на зямлі
з беласнежнымі
крыламі.
***
Вып’ю кубачак кавы
і пайду на канаву
згадваць маленства...
Сястра Алёнушка
пад старым лунінецкім вязам кажа:
— Паеду на мора.
І тут жа перадумвае:
— Не, лепей я пайду
з дзедам на канаву.
Ні дзеда,
ні дзяцінства,
у якім я не любіла каву,
а толькі сырадой...
Але і яго няма,
як няма і старога вяза...
А ёсць любоў
і наш з сястрою жыццёвы пароль:
— Паеду на мора.
— Не, лепей я пайду на канаву.
***
Мой Лу́нінец!
З табою я на «ты»,
і націск стаўлю
не паводле нормаў,
і націск стаўлю над тваёй зямлёй
сваім жыццём
неўнармавана-поўным,
і выпраўляю, як памылкі, —
памяць
у шлях да вязаў, што звязалі лёс
і з вуліцай Царкоўнаю,
і Сельскай,
і з доўгаю дарогай на пакос,
дзе бусел белы ў жніўні,
перш, як развітацца,
не жаб шукаў —
мяне на сена нёс,
і асыпалася насенне спелае,
нібыта жыць спяшалася без цэзію.
І я ляцела да сваёй зямлі —
усцешыцца, надыхацца, сагрэцца...
***
Ты пахнеш Лунінцам,
трускалкавым дываном...
Вось-вось зачырванелася першая ягада,
і трэба яе неяк дастаць,
пакуль не бачыць бабуля,
бо нават маленькую ножку
няма куды паставіць,
каб не расціснуць зялёныя...
Але што мне астатнія, калі ёсць ты,
бо ты пахнеш Лунінцам,
трускалкавым дываном...
А-ёй! Увесь дыван чырвоны,
перапоўнены стомай ад сонца,
і я стамлёная
ад напаўнення кошыкаў спеласцю,
і ўжо няма той жарсці,
калі дакранаешся вуснамі
да трускалак, цябе,
які пахне Лунінцам,
трускалкавым дываном...
Божухна! І гэта ўсё трэба праполваць,
знікаць у траве будзённасці
і толькі згадваць ягадны рай
і паціху забываць —
ты пахнеш Лунінцам,
трускалкавым дываном...
Сны, сны, сны, час вясны,
кветкі, якія не дорыш мне,
бо ведаеш — не даравала б
сарваны вэлюм трускалкі...
Але раптам ты просіш заплюшчыць вочы,
і да вуснаў маіх
дакранаецца нечаканая слодыч,
і я зноўку ўпэўненая —
той, каго я кахаю,
пахне тым, што я люблю...
Ты пахнеш Лунінцам,
трускалкавым дываном...
***
мой жораў танчыў
лепей за ўсіх
і паіў сцюдзёнай вадою
ён заўжды адказваў
на шчасця крык
і мог адшаптаць ад болю
а потым жораў трапіў у рай
вада — у прадонне Палесся
і там дзе ўзіралася
ў люстрадно
зніклі і я
і неба
***
А пасля цябе
застанецца Слова,
якое і так было са мною,
якое агучвала тваю прысутнасць
у радках, што беглі
ад тваёй сутнасці
да адсутнасці
на суд вачэй,
у сад начэй,
на крык мой першы,
што Прыпяць чула
і ў свет панесла
празрыста-светлая —
было трынаццаць гадоў да цэзію...
І крык жыцця той
заўсёды ў Слове
да ўсіх данесеным
і непрамоўленым...
***
Паміж камянямі
маёй Беларусі
ды іхнай адсутнасцю
на маёй Лунінеччыне
пераціраюць мяне
жорны жыцця,
балюча і прыгожа.
І толькі граніт,
цэлы кар’ер,
нібыта Гулівер,
зблытаны карузлікамі, —
прыжыццёвы помнік
мне і майму Палессю.
***
Дзяцел выдзёўбвае
рэшткі лета
ў другім месяцы
да нашай
зімы.
Дзюбай не выйшла,
каб займацца лесам.
Але як нашчадак дзятлаўкі —
бабулю так клікалі,
бо нарадзілася ў Дзятлавічах, —
выдзёўбваю
літары лета
ў другім месяцы
да нашай
зімы.
***
снег ідзе
над маёю
чырвонай царквою
над бажніцай з бажніцаў
і над дзедам Міколам
над бабуляй Надзеяй
над агеньчыкам «Беламора»
і чырвонай хусцінкай
і вазочкам
вы ўжо адчуваеце колер ягоны
у якім я ляжу
нібы цацка калядная
нібы свята для ўсіх
хто чакае Раства
паліцца печ у царкве
рыхтык у роднай хаце
нават цяжка паверыць цяпер
што гэтулькі болю
ў свеце
у краіне
і ў тых
хто нарадзіўся
ў Лунінцы
у харастве хараства
***
Геніяльны
genius loci*
майго Лунінца
сёння не спіць,
ён сустракае мяне
з начнога цягніка
і вядзе
найпрыгажэйшай вуліцай
майго свету,
хацелася б сказаць
да хаты,
але хаты няма,
хоць можна дайсці
да зніклага цэнтру сусвету
і вярнуцца
да замкнёнай царквы
альбо пайсці далей
да адкрытага лесу,
у якім зусім не страшна
думаць пра лёс,
бо ў ім ёсць першая хата,
і першае каханне,
і першыя сонечныя промні,
у якіх genius loci
любіць слухаць
вершаваныя споведзі…
***
павук
што жыве на краі
Лунінеччыны
Ма́е вабныя пёркі
лёгка заблытацца
ў ягоным павуцінні
вытканым з дзівосных колераў
а калі пёркі выпадаюць
ягоны гаспадар
дорыць пёркавыя букеты
і з кожнага пёрка
пазірае вока
няцотная колькасць вачэй
адпалохвае ліха
сваё і чужое
а ўсё таму
што павук-паўлюк-паўлін
з Багданаўкі
не лякаўся сваім хвастом
дакранацца
ні да зямлі
ні да неба
***
у пясках Палесся
колеру белага дня
і колеру адвячорка
гэтак добра
ісці
самому ў сабе
перасыпаць
перасыпаць
думкі і сны
ляжаць
ляжаць
ляжаць
жывому
і жывому —
пакуль цябе
памятаюць
***
не гарманічная
без імя
на глызе граніту
з Мікашэвіцкага кар’еру
яшчэ не ўзарванай
не выдранай часам
разам са мною
гранічна чужою
натоўпу і адзіноце
я гарнуся да месца
у якім нарадзілася
да Лысай Гары
у яснай прасторы якой
мой развеецца прах
да гранічнасці просты
і тады ўжо ніяк
не парушу гармоніі
хіба папрашу
пасадзіць аронію
між елак і соснаў
для пеўчых
і чорных драздоў
***
аблачыны
плывуць на Палессе
каб праплысці
ракою Смердзь
каб усё зразумець
пра смерць
і жыццё па свеце
разнесці
