08/01/2025
Shkencëtarët zbulojnë një botë të humbur 34 milionë vjeçare nën 2 kilometra akull të Antarktidës...
01 Gusht, 2025
Një zbulim inovativ është bërë nën shtresën e akullit të Antarktidës Lindore, ku studiuesit e udhëhequr nga Stewart Jamieson nga Universiteti i Durhamit kanë zbuluar një peizazh të lashtë, të gdhendur nga lumi, i cili është ruajtur për më shumë se 34 milionë vjet. Ky peizazh, i varrosur nën gati dy kilometra akull, ka mbetur i paprekur që shumë kohë para se të fillonin akullnajat në Antarktidë. Zbulimi ofron një pamje të jashtëzakonshme të së kaluarës së kontinentit – një epokë kur Antarktida nuk ishte shkretëtira e akullt që njohim sot, por një mjedis i banueshëm.
Zbulimi, i botuar në Nature Communications, u bë i mundur nga teknologjia satelitore e përparuar, konkretisht sistemi satelitor kanadez RADARSAT, i cili i lejoi ekipit të zbulonte ndryshime shumë të vogla në sipërfaqen e akullit. Këto ndryshime zbuluan formën e tokës së varrosur poshtë, duke çuar në identifikimin e një peizazhi të madh antik, afërsisht sa madhësia e Uellsit. Ajo që ekipi gjeti ishte një terren i gdhendur nga lumi, që përmbante lugina, kreshta dhe kanale, të gjitha të ruajtura nën akullin e trashë.
Sipas Stewart Jamieson, zbulimi i këtij terreni të lashtë është i ngjashëm me “hapjen e një kapsule kohore”. Gjendja e peizazhit sugjeron se ai ka mbetur praktikisht i pandryshuar për miliona vjet, i ruajtur nën peshën e madhe të shtresës së akullit. Zbulimi i kësaj bote të lashtë është veçanërisht i rëndësishëm sepse daton që nga një kohë kur Antarktida ishte pjesë e superkontinentit Gondwana – një periudhë shumë kohë para se shtresa e akullit të formohej. Në këtë epokë të lashtë, Antarktida ishte shtëpia e lumenjve që rrjedhin, pyjeve dhe madje edhe dinosaurëve.
Peizazhi i zbuluar rishtazi ndihmon në krijimin e një pamjeje shumë të ndryshme të një Antarktideje – një kontinent që, miliona vjet më parë, ishte shumë më i ngrohtë dhe më i lagësht se sa është sot. Në vend të akullit dhe borës, lumenjtë dikur rrjedhnin nëpër tokë dhe pyjet shpërndanin terrenin. Kjo është një kohë kur Antarktida ishte ende e lidhur me masa të tjera tokësore në Gondvana, të cilat përfshinin Afrikën, Amerikën e Jugut dhe Australinë.
Gjetjet e ekipit kërkimor ofrojnë një pamje të rrallë të këtij mjedisi prehistorik. Sipas studimit, toka nën akull ka qenë e ngrirë për miliona vjet, me akullnajat që përfundimisht e tejkaluan kontinentin që u shfaqën vetëm rreth 20 milionë vjet më parë. Zbulimi nënvizon se sa drastikisht ka ndryshuar klima e Antarktidës, nga një tokë e harlisur dhe e pyllëzuar në shkretëtirën e ftohtë dhe të akullt që njohim sot.
Duke përdorur një kombinim të imazheve satelitore RADARSAT dhe studimeve me radio-jehonë (RES) të kryera nga projekti ICECAP (Eksplorimi Ndërkombëtar Bashkëpunues i Kriosferës), ekipi hartëzoi topografinë e ndërlikuar subglaciale. Studimi zbuloi lugina, kreshta dhe kanale që tregojnë për një sistem të lashtë lumor. Këto karakteristika sugjerojnë se peizazhi dikur ishte formuar nga uji që rrjedh, jo nga akulli, duke ofruar një të dhënë të rëndësishme për klimën dhe kushtet mjedisore të Antarktidës së lashtë.
Zbulimi i këtyre sistemeve lumore është i rëndësishëm për disa arsye. Jo vetëm që ato ofrojnë njohuri mbi kushtet mjedisore të së kaluarës, por gjithashtu i ndihmojnë shkencëtarët të kuptojnë më mirë se si lumenjtë e lashtë e kanë formësuar tokën para fillimit të akullnajave. Karakteristikat e vërejtura në këtë peizazh të lashtë janë ruajtur nën shtresën e akullit, duke ofruar njohuri të rralla mbi historinë e klimës së Tokës.
Studimi ofron një dritare të re mbi evolucionin e shtresës së akullit të Antarktidës. Shtresa e Akullit të Antarktidës Lindore (EAIS) filloi të formohej rreth 34 milionë vjet më parë, gjatë tranzicionit Eocen-Oligocen, kur temperaturat globale ranë dhe nivelet e CO2 ranë nën pragjet kritike. Gjatë miliona viteve, akullnajat u zgjeruan, duke u bashkuar në shtresën masive të akullit që shohim sot. Të kuptuarit e peizazhit nën akull është çelësi për të kuptuar se si ka ndryshuar shtresa e akullit me kalimin e kohës.
Gjetjet e ekipit kërkimor sugjerojnë se topografia e rajonit është formuar nga lumenjtë e lashtë shumë kohë përpara se shtresa e akullit të rritej. Studimi i këtyre tipareve nënakullnajore mund t’i ndihmojë shkencëtarët të kuptojnë dinamikën e EAIS, e cila ka pësuar luhatje të konsiderueshme gjatë gjithë historisë së saj, duke përfshirë periudhat e tërheqjes gjatë intervaleve të klimës më të ngrohtë si mesi i Pliocenit dhe Pleistoceni.
Duke hartëzuar vargmalet e fshehura, sistemet e kanioneve dhe liqenet nën akull, ekipi ka ofruar njohuri të reja mbi dinamikën e kaluar të shtresës së akullit dhe rolin e rrjeteve të lashta të lumenjve në formësimin e terrenit të saj themelor. Rezultatet e studimit kanë gjithashtu implikime të rëndësishme për parashikimin se si shtresa e akullit mund të sillet në të ardhmen në përgjigje të rritjes së temperaturave globale.
Studimi përdori një kombinim të teknologjisë satelitore dhe studimeve gjeofizike për të hartëzuar peizazhin e lashtë. Konstelacioni RADARSAT rezultoi i paçmuar për zbulimin e ndryshimeve delikate sipërfaqësore në akull, duke zbuluar konturet e tokës poshtë tij. Përveç kësaj, ekipi përdori radio-jehonën (RES) për të mbledhur të dhëna mbi terrenin nënakullnajor, duke ofruar një pamje më të qartë të topografisë së peizazhit.
Modelimi fleksual u përdor gjithashtu për të kuptuar evolucionin e peizazhit. Ky modelim ndihmoi ekipin të vlerësonte se si sipërfaqja e tokës është ndryshuar me kalimin e kohës, veçanërisht nga forcat e akullnajave. Ekipi zbuloi se toka e lashtë ishte formuar nga erozioni lumor përpara se të formohej shtresa e akullit, gjë që sugjeron se lumenjtë luajtën një rol të rëndësishëm në formësimin e peizazhit të Antarktidës miliona vjet më parë.
Implikimet e këtyre gjetjeve shtrihen përtej të kuptuarit të së kaluarës së Antarktidës. Ruajtja e këtyre peizazheve të lashta nën akull ofron të dhëna të vlefshme për parashikimin se si shtresa e akullit mund të reagojë ndaj ndryshimeve moderne klimatike. Ndërsa temperaturat globale rriten, të kuptuarit e sjelljes së EAIS është thelbësore për parashikimin e rritjes së nivelit të detit, pasi ndryshimet në madhësinë dhe stabilitetin e shtresës së akullit mund të ndikojnë ndjeshëm në nivelet globale të detit.
Ky hulumtim nënvizon rëndësinë e monitorimit të vazhdueshëm të EAIS. Duke lidhur tiparet e peizazhit të lashtë me kushtet e kaluara klimatike, shkencëtarët mund të përsosin modelet që parashikojnë sjelljen e ardhshme të shtresës së akullit. Njohuri të tilla janë thelbësore për informimin e strategjive globale për të zbutur efektet e ndryshimeve klimatike dhe për t’u përgatitur për pasojat e mundshme të rritjes së nivelit të detit.
