25/03/2025
Objavljena selekcija 70. Sterijinog pozorja
70. Sterijino pozorje – selekcija
(26. maj ‒ 3. jun 2025)
Stvaranje istorije/menjanje budućnosti
Uprkos dubokim društvenim krizama, dramatičnim potresima koji su temelјno uzdrmali i još uvek drmaju našu društvenu pozornicu, ili možda baš zbog njih, ponuda predstava za ovaj festival je, u celini posmatrano, bila umetnički izazovnija, u poređenju sa prethodnom godinom. Drugim rečima, bilo je lakše izdvojiti devet predstava za Takmičarski program i tri predstave za Krugove, iako produkcija nije bila obimnija.
U ovoj sezoni sam, od kraja prošlog marta do danas, za potrebe programa Sterijinog pozorja pogledala sedamdeset i pet predstava, pedeset i pet za Takmičarski program i dvadeset za Krugove, na osnovu čega je napravlјena selekcija koju čini devet predstava u Takmičarskom programu i tri u međunarodnoj selekciji Krugovi.
U proteklih godinu dana u ponudi je bilo desetak predstava van granica Srbije, izvedenih prema domaćim tekstovima, zbog čega se može potvrditi istinitost ranijih teza da postoji zajednički regionalni prostor kulture, da su tematske odrednice tekstova naših pisaca bliske delima nastalim u državama u regionu, ali i da Sterijino pozorje bitno doprinosi afirmaciji srpskih tekstova izvan Srbije, između ostalog i zato što je pozorištima u regionu važno da na njemu učestvuju.
Takmičarski program 70. Sterijinog pozorja čine četiri predstave sa prostora bivše Jugoslavije ‒ tri praizvedbe dela naših autora, Jezik kopačke Filipa Grujića i Ivana Ergića iz Zagrebačkog kazališta mladih, Naličje autora Borisa Liješevića iz Crnogorskog narodnog pozorišta i Beogradski trio Gorana Markovića iz pozorišta u Novom Mestu ‒ i jedno tumačenje klasika Branislava Nušića, Narodni poslanik Makedonskog nacionalnog teatra u Skoplјu.
Osim ovih inostranih produkcija, Takmičarski program uklјučuje pet predstava iz Srbije ‒ praizvedbe iz Sombora (Izuzeti, prema tekstu Đorđa Petrovića u režiji Mie Knežević), Lazarevca (Srpskoj omladini, Dimitrije Tucović, autora i reditelјa Zlatka Pakovića), Novog Sada (Iskuplјenje, prema romanu Branimira Šćepanovića, u režiji Velјka Mićunovića) i Beograda (Niko nije zaboravlјen i ničega se ne sećamo, prema romanu Mirjane Drlјević, u režiji Bojane Lazić, Atelјe 212), i jedno novo tumačenje savremenog klasika Dušana Kovačevića, Sveti Georgije ubiva aždahu, u režiji Milana Neškovića i izvođenju ansambla Jugoslovenskog dramskog pozorišta.
Iz odabranih devet predstava upadlјivo se izdvajaju, ili preciznije i slikovitije napisano, kulјaju kritička značenja, sa prikazima nepokoleblјivih i žestokih borbi aktera za društvenu pravdu, za iskorenjivanje korupcije, dubinske sistemske truleži, za čišćenje kriminogenih struktura iz društva (Naličje, Izuzeti, Srpskoj omladini, Dimitrije Tucović, Niko nije zaboravlјen i ničega se ne sećamo, Iskuplјenje, Sveti Georgije ubiva aždahu, Narodni poslanik, Beogradski trio). Takođe, zajednička karakteristika programa u celini je prisutvo trilerskog sadržaja, radnje često razmotavaju istrage, nastojanja likova da otkriju istine o zločinima, da iskopaju dugo skrivane tajne, misterije, ili da odbrane svoju čast i dostojanstvo (Naličje, Izuzeti, Niko nije zaboravlјen i ničega se ne sećamo, Iskuplјenje, Beogradski trio). U vezi sa prisustvom ovih tema, može se reći da je pozorište opet išlo korak unapred, da je anticipiralo stvarnost, ili da je predvidelo naše dramatične društveno-političke događaje, buktanje borbi protiv nepravde i korupcije (veći deo predstava je nastao neposredno pre tragedije u Novom Sadu i protesta nezapamćenih razmera, širom Srbije, koji su usledili). Podnaslov 70. Sterijinog pozorja „Stvaranje istorije/menjanje budućnosti“ odražava ove tematske odrednice predstava, ali i društvenih okolnosti u kojima se ogledaju dramatične borbe za istinu i pravdu. U doba društveno-političkih kriza, smisao pozorišta je poseban, jer je pozorište, kako je pisao sociolog Žan Divinjo, umetnost koja više nego ijedna druga oseća potrese koji razdiru društvo, ono teško kretanje slobode, od sporog i teškog napredovanja kroz razne stege, do njenog neočekivanog, silovitog ispolјavanja. Pozorište je umetnost duboko utkana u živu potku kolektivnog iskustva, i kroz celu istoriju je postojano predstavlјalo pobunu protiv nepravde i nakaznosti sile, usmeravajući nas prema budućnosti, prema onome što se još nije ostvarilo.
Predstave u Takmičarskoj selekciji su, dakle, tematski bliske, u pogledu direktnog obračunavanja sa sistemskim izopačenostima, ali su reditelјski pristupi, odnosno njihove scenske poetike drugačije, od svedenijeg, psihološki delikatnog realizma Egona Savina (Narodni poslanik), Borisa Liješevića (Naličje) i Mie Knežević (Izuzeti), preko suptilne stilizacije Bojane Lazić (Niko nije zaboravlјen i ničega se ne sećamo), Velјka Mićunovića (Iskuplјenje) i Milana Neškovića (Sveti Georgije ubiva aždahu), do brehtovskog političkog teatra Zlatka Pakovića (Srpskoj omladini, Dimtrije Tucović) i složenijeg multimedijalnog izraza Matjaža Bergera (Beogradski trio) i Boruta Šeparovića (Jezik kopačke).
Osim odabranih predstava, još dve su bile u grčevitoj borbi da uđu u tu grupu, i samo su nijanse presudile u konačnom izboru ‒ ukupna snaga scenskog izraza ili jače estetske vrednosti selektovanih produkcija. Reč je o predstavama Nije smrt biciklo (da ti ga ukradu) Narodnog pozorišta u Beogradu i Udovica živog čoveka Zvezdara teatra.
Program Krugova čine tri predstave koje se tematski i žanrovski donekle ogledaju u Takmičarskom programu – Otac, Kći i Duh Sveti, prema tekstu Mate Matišića, u režiji Januša Kice, Drvene ptice Lidije Deduš, u režiji Ivana Plazibata i Boj na požiralniku, prema noveli Prežihova Voranca, u režiji Jerneja Lorencija. One takođe imaju bitne trilerske elemente, između ostalog, uvedene kao sredstvo razračunavanja sa ontološkim zlom (Otac, Kći i Duh Sveti, Drvene ptice). Sve tri suptilno otvaraju i pitanja odnosa između prirode i civilizacije, tragajući za mogućnostima očuvanja srži života u brutalnim izazovima društva, u sveprisutnosti lјudskih postupaka motivisanih sujetom, zavišću, pohlepom. Predstave takođe karakterišu razgranati, fino promišlјeni scenski jezici, uzbudlјiva, raskošna vizuelnost, sugestivna simbolika reditelјskih postupaka, što ukupno uspostavlјa plodno tlo za istinsko estetsko uzbuđenje.
Takmičarski program
„Jezik kopačke“, tekst Filip Grujić i Ivan Ergić, režija Borut Šeparović, Zagrebačko kazalište mladih (Hrvatska)
Nastala prema tekstu koji su zajednički potpisali Filip Grujić i Ivan Ergić, bivši fudbaler i pisac, čija se neobična, granična životna iskustva nalaze u osnovi ovog takođe neobičnog i autentičnog scenskog dela, radnja predstave Jezik kopačke prati profesionalni razvoj mladog fudbalera Davida Polovine (Bernard Tomić). Iz malog mesta i kluba, on prelazi u nemačku prvu ligu, suočavajući se sa pritiscima fizički iznurujućih treninga i discipline tela, ali i slave i uspeha. Reditelј Borut Šeparović, čiji rad srpska publika veoma dobro poznaje, zahvalјujući festivalima Bitef i Desire, i pamti njegove antologijske predstave 55+ ili A gde je revolucija, stoko?, zadržava i dalјe produblјuje i razvija specifičnost teme. Predstava ima dva dela različite osećajnosti, odraza razlika u životima pod svetlima i u senci slave, koja izvanredni glumci Zagrebačkog kazališta mladih psihološki precizno, uverlјivo i dirlјivo izvode. Prvi deo je nabijen žestokom energijom, očekivanjima mladih igrača od života koji se pruža u nepreglednom prostranstvu, uz obećanja bogatstva i provoda po atraktivnim klubovima, u blizini zategnutih tela sponzoruša. Drugi se odvija u tišini, preplavlјujući optimizam je smenila nemoć, muk depresije zbog suočavanja sa povredom tela i slomom duha. Radnja je postavlјena u multimedijalnom obliku, na granični prostor između pozorišta i filma, koji dosledno i višeznačno problematizuje odnos između masovne i elitističke kulture, postavlјajući i pitanja uticaja medija, tržišne eksploatacije slave, stvaranja i izrablјivanja kulta zvezda. Snimci donose ironične odraze naše medijatizovane hiperstvarnosti koja je postala bodrijarovski stvarnija od same stvarnosti. Nerazumevanje stvarne stvarnosti, istine o prolaznosti i praznini slave, dovodi do pucanja protagoniste pod svetlima reflektora, do pada na dno što će uzrokovati početak preobražaja.
„Naličje“, autorski projekat Borisa Liješevića, Crnogorsko narodno pozorište (Crna Gora)
Tekst predstave Naličje nastao je tokom procesa proba, iz ličnih priča i iskustava autora i glumaca, niklih na tlu potrebe razotkrivanja užarenih društveno-političkih problema u Crnoj Gori, ali zapravo i šire, u celom našem regionu, imajući u vidu da su mehanizmi vlasti, zasnovani na lažima, manipulacijama i urušavanjima ranijih sistema vrednosti, vrlo bliski na celom prostoru bivše Jugoslavije, kao da su zajednički osmišlјeni. Te društveno-političke metastaze, duboka trulost sistema, u velikoj meri izgrađenog na vezama sa kriminalom, osnova su fragmentarne radnje predstave. Kroz nekoliko tokova narativa otkriva se nagomilana prlјavština u različitim sferama društva, od sudstva, preko školstva, do zdravstva, dramatična proširenost tokova kokaina, podmićivanje, ucenjivanje i nerazmrsiva upletenost sumnjivih biznisa, pomahnitale izgradnje i političkih dilova. Paralelno se iscrtavaju posledice te duboke društvene korupcije na ličnom planu, lomlјenja pojedinca, kraha stabilnosti, jer je smisao pozorišta u davanju emotivnog, lјudskog oblika političkim tragedijama, odnosno u prikazivanju odraza makro plana na mikro planu. Takođe, u celini predstave je važno preplitanje tog opiplјivo turobnog realiteta sa crnohumornim scenama, finom komikom koja se izliva iz tragičnih situacija, u skladu sa našim balkanskim mentalitetom, sklonosti ka grotesknom smehu, saputniku u ratu sa svakodnevnim nevolјama. Boris Liješević delikatno vodi mnogobrojni ansambl, na prepoznatlјivo svedeno dizajniranoj sceni, čija se dinamika povremeno razigrava, sa zahuktavanjem radnje, pomeranjem dela dekora koji predstavlјa nekakvo skladište, sa konkretnom i simboličkom funkcijom. Glumci nastupaju sa opiplјivim žarom i energijom, te dokazuju istinsku, unutrašnju potrebu da baš o tim temama govore na sceni, psihološki oživlјavajući ove scenske dvojnike naše mračne stvarnosti.
„Beogradski trio“, prema romanu Gorana Markovića, dramatizacija i režija Matjaž Berger, koprodukcija Anton Podbevšek Teatar, Novo Mesto i Cankarjev dom, Ljublјana (Slovenija)
Imajući u vidu vrlo nekonvencionalnu, hibridnu formu književnog dela Beogradski trio Gorana Markovića ‒ fragmentarnu, epistolarnu, sastavlјenu od arhivske građe, ali i fiktivnih razmaštavanja događaja ‒ njegovo postavlјanje na scenu u Novom Mestu je bilo naročito izazovno. A uprkos toj složenosti strukture, roman ima čvrste žanrovske osnove, drage čitaocima koji sa posebnim uzbuđenjem prilaze melodramskim i trilerskim narativima. Radnju pokreće dolazak pisca Lorensa Darela u Beograd, na mesto atašea za štampu u Britanskoj ambasadi, u dramatičnim vremenima usvajanja Rezolucije Informbiroa 1948. i razbuktavanja političkog nasilјa. Ova višestruko uzbudlјiva priča je polazište za postavlјanje svevremenih pitanja političkog ukidanja sloboda, ucena, manipulacija, represije i cenzure, ali i odnosa između umetnosti i politike, kao i lјubavi, strasti i bračnih obaveza. Bergerovo scensko čitanje Markovićevog romana određuje precizan, ceremonijalan ton, brehtovska ohlađenost i otuđenost koje treba da probude kritičko mišlјenje. U isto vreme je vrlo suptilno, emotivno prikazana patnja zatvorenika na Golom otoku i Svetom Grguru, ostrvu gde je bio smešten logor za žene. Pozornica je minimalistički, elegantno i višeznačno uobličena, označava neku vrstu sudnice, gde se istražuje Darelova upetlјanost u političku aferu, ali i logor, istaknut na uzanom proscenijumu, zasutom golootočkim ili Sizifovim kamenjem, koji ima i simbolički izražajan prostor podzemlјa. Zvučni pejzaž predstave je takođe upečatlјiv i bitno upotpunjuje snagu scenskog izraza, pojačava doživlјaj nemira, zbog kontrasta između života prirode koji neizbežno teče i strahota nasilјa u takozvanoj civilizaciji. A to zverstvo vlasti, legalizovano divlјaštvo u posleratnoj Jugoslaviji nije samo neki tamo istorijski dokument, već je i odraz svevremenih mehanizama vladanja, na makro i mikro planu. Korišćenje političkih okolnosti i položaja za lične interese i nametanje šuplјih parola u funkciji opravdavanja nasilјa, do danas je opstalo na našoj društvenoj pozornici.
„Narodni poslanik“, tekst Branislav Nušić, režija Egon Savin, Makedonski naroden teatar, Skoplјe (Severna Makedonija)
Polazeći od prve komedije Branislava Nušića, politički subverzivnog dela još mladog satiričara, buntovno usmerenog prema sistemu izgrađenom na lažima, korupciji, manipulaciji, autori predstave suptilno pokazuju da se priroda tog (našeg) sistema nije nimalo popravila, odnosno da su takvi mehanizmi vladanja i dalјe osnova društvenih tokova u uglavnom posrnulim balkanskim državicama. Reditelј Egon Savin gradi kompaktnu, uzbudlјivu i preciznu predstavu, ne odlučujući da ide putem drastičnijeg osavremenjivanja teksta, već nenametlјivog ukazivanja na svevremenu, tragi(komi)čnu istinitost Nušićevih razotkrivanja dubinske političke truleži. Ipak, u predstavi jesu prisutne razlike u značenjima u odnosu na polazni tekst, i one se nalaze na dramaturškom planu. Scenska radnja koja traje svedenih sat i petnaest minuta, zgusnuta je i dinamična; iz scenskog teksta su izvedeni brojni likovi, od Jevremove žene Pavke, preko Sime, Ivkovića, njegove tetke, Sekulića i drugih, i sa time su isklјučene i suvišne linije naracije. Rasplet je takođe bitno promenjen, nije vedar kao kod Nušića, već je zaoštreniji, tmurniji, i tako bliži duhu našeg vremena. Na reditelјskom planu najznačajniji je rad sa glumcima, svaki lik je precizno, posvećeno i nadahnuto uobličen, što se izdvaja kao najveća vrednost predstave, pored slikovito uskovitlanih Nušićevih zapleta iz kojih izviru ubojite istine o nakaradnom sistemu vrednosti i (neuništivoj) smutlјivosti i prevrtlјivosti političara. Ovaj Narodni poslanik autentično i vredno oživlјava svet našeg genijalnog, britkog komediografa koji je već u ranoj mladosti spoznao gorke istine o palanačkom mentalitetu, primitivnom parlamentarizmu, društvenoj svakodnevici natoplјenoj raznoraznim malverzacijama, ucenama, podmićivanjima. A njegova gogolјevski oštra kritika sveprisutne korupcije i vrednosti izvrnutih naglavačke bolno se ukazuje i kao slika našeg vremena, gde je bavlјenje politikom takođe prilika za lično bogaćenje, a ne za uspostavlјanje sistema opšteg dobra. Ono postaje (ne)dostižni ideal, ili prazna reč kojom se političari razmeću u predizbornim kampanjama.
„Izuzeti“, tekst Đorđe Petrović, režija Mia Knežević, Narodno pozorište Sombor (Srbija)
Izuzeti Đorđa Petrovića su savremena drama fragmentarne strukture, u kojoj se tokovi radnje iz različitih vremena uzbudlјivo prepliću, stvarajući mozaičku radnju, intenzivne emotivne i političke snage. Povezanost likova i događaja postepeno se razotkriva u trilerskoj formi, i u vremenskom rasponu od sredine devedesetih godina prošlog veka, do pre nekoliko godina. Reditelјka Mia Knežević je ovu dramu suptilno postavila na kamernu scenu somborskog pozorišta, u preovlađujuće realističkom, gotovo dokumentarističkom stilu, naročito u monološkim iskazima, uz publiku smeštenu veoma blizu aktera, što bitno pojačava naš doživlјaj igre. Glumci igraju psihološki istinito, gradeći skladnu celinu, jedan taman odraz lјudske i sistemske truleži ‒ zloupotrebe položaja, nametanja laži kao istina ‒ izrastao na tlu pohlepe za novcem koja brutalno gazi svaku saosećajnost. Izuzeti diskretno ukazuju na potrebu za razbijanjem zavere ćutanja društva koje skoro potpuno zanemaruje čoveka. Zasleplјeni profitom, umreženi lјudi na pozicijama moći gaze preko lјudi koji postaju uznemirujuće nebitni, kolateralna šteta o kojoj se par dana govori, a zatim se uglavnom zaboravi. Predstave poput ove, glasno ističu ono što se ne sme nikada zaboraviti, jer je zaboravlјanje vid pomirenja sa pandemijom beščašća.
„Srpskoj omladini, Dimitrije Tucović“, tekst i režija Zlatko Paković, Puls teatar, Lazarevac (Srbija)
Scenski tekst predstave Srpskoj omladini, Dimitrije Tucović autora Zlatka Pakovića ima fragmentarnu strukturu, čini ga spoj dramskih scena i songova koji imaju brehtovsku funkciju ironičnih političkih komentara. Oni oneobičavaju radnju sa cilјem buđenja gledaočeve kritičke svesti, ovde naročito važne imajući u vidu užarenu važnost tema koje predstava pokreće. Radnja ima elemente metateatralnosti i fantastike, imajući u vidu da se na sceni ukrštaju mrtvi i živi, prošlost i sadašnjost, stvarnost i pozorište. Likovi, sablasti iz prošlosti, Dimitrija Tucovića i lazarevačke komunistkinje Spasenije Cane Babović, susreću se sa našim vremenom zverskog kapitalizma koji je unedogled produbio društvenu raslojenost, protiv koje su se oni i nekada borili, tražeći pravdu i lјudskost. Polazeći od istorijskih prilika, Paković se ogolјeno i eksplozivno bavi i aktuelnim društveno-političkim događajima, nasilјem, korupcijom, manipulacijom i ucenama, ali i odgovornošću pojedinca i pravu na protest, kao osnovnom lјudskom pravu. Nјihova tematizacija je vrlo eksplicitna, gotovo pamfletska, u čemu predstava donekle podseća na scenske poetike reditelјa Olivera Frlјića ili Kokana Mladenovića. Ipak, pamflet kao takav nije umetnički naročito vredno sredstvo, zbog čega se on ovde javlјa kao deo višeznačne celine, prate ga vizuelno promišlјena i simbolički efektna rešenja, kao i ubojiti brehtovski songovi čija razorna ironija ruši maske i raskrinkava laži koje se proglašavaju istinom.
„Niko nije zaboravlјen i ničega se ne sećamo“, prema romanu Mirjane Drlјević, dramatizacija Slobodan Obradović, režija Bojana Lazić, Atelјe 212 (Srbija)
Nastao prema romanu Mirjane Drlјević, tekst predstave Niko nije zaboravlјen i ničega se ne sećamo u narativno-dramskom sklopu donosi trilersku pripovest o potrazi za tri nestale devojčice, tri ćerke majki čija se prošlost postepeno razotkriva, ukazujući se kao razlog nestanka dece. Na planu naracije, sadašnjost, i put rešavanja misterije, prepliće se sa događajima iz prošlosti koji mozaički otkrivaju složenost odnosa likova, načinjući i pitanja postratnih trauma iz devedesetih godina, zločina koji su se dešavali u Bosni, patrijarhalnog vaspitanja, nasleđene krivice itd. Scenska radnja u režiji Bojane Lazić teče u skladu sa žanrom trilera, ali i košmarnim okolnostima života na balkanskim prostorima, preovlađujuće otuđeno, stilizovano, uz prugušivanu unutrašnju tenziju likova, majki, na ivici eksplozije osećanja (scenografija Zorana Petrov). Glumice Borjanka Ljumović, Radmila Tomović, Aleksandra Janković, Snežana Savić, obučene svedeno i uniformisano, u skladu sa celinom reditelјske vizije, nastupaju dosledno, hladno, gotovo mehanički, ponekad posredovano mikrofonom, kontrolišući izlive emocija. One igraju više uloga ‒ majke nestalih devojčica, majke majki, ali i muške likove, uz teatralizovanu distancu, ponekad postajući kolektivno otelotvorenje jednog lika (Saša), što stvara scenski uzbudlјivo osećanje zajedničkog iskustva i sećanja. Kako potraga odmiče, a nestrplјenje majki raste, na vizuelnom i zvučnom planu dolazi do suptilno izražajnih promena. Višeznačni tamni zid u centru scene dobija rupe koje se mogu tumačiti kao simbolički odraz ožilјaka na dušama majki, poderotina od potiskivanih osećanja, strahova, nestrplјenja da se deca pronađu. Zvučna pratnja kompozitora Vladimira Pejkovića, minimalistička i hladna, pojačava tamnu atmosferu pretnje, a pevani stihovi unose jarka poetska značenja, diskretno ističući važnost društvenih funkcija žena i majki.
„Sveti Georgije ubiva aždahu“, tekst Dušan Kovačević, režija Milan Nešković, Jugoslovensko dramsko pozorište (Srbija)
Sveti Georgije ubiva aždahu je osobena drama u opusu Dušana Kovačevićeva, jer je ne odlikuje urnebesno apsurdni i razoružavajuće crnohumorni kovitlac događaja, prepoznatlјiv za delo ovog pisca, već preovlađujuće realistička, epski vođena radnja. Reč je o istorijskoj pripovesti smeštenoj u vreme početka Prvog svetskog rata, gde se prepliću melodramska i ratno-politička linije radnje, u koje su utkane Kovačevićeve karakteristične misli o našem mentalitetu, pogubnom patrijarhatu, sistemskoj korupciji i nasilјu, ukidanju nežnosti, lјubavi, poštenja. Reditelј Milan Nešković Kovačevićev komad postavlјa u veoma ambicioznoj, zavodlјivoj, vizuelno raskošnoj formi koja odmah osvaja gledaoca. Scena višeznačno predstavlјa seoski ambijent, indikativno kosu padinu sa nizom stabala u pozadini, na jednoj strani, i kafanski prostor na drugoj, što će se sa razvojem radnje efektno menjati, i simbolički nadgrađivati. Muzika je takođe važan elemenat ovog scenskog tumačenja, koji takođe na početku fascinira gledaoca. Tekstove songova je pisala Duda Buržujka, a muziku je komponovao Vladimir Pejković, i njihove zajedničke pesme donose vrlo sugestivne, savremene, otrežnjujuće poetske komentare radnje, o patrijarhalnom mraku, večitim ratovanjima, unutrašnjim i spolјnim. Superioran ansambl Jugoslovenskog dramskog pozorišta psihološki snažno oživlјava dramatične istorijske događaje, a naročito melodramsku nit narativa, prikaz složenih odnosa u lјubavnom trouglu, određen opiplјivim zanosom, čulnošću, razornom moći erosa i pratećom tragičnošću tanatosa. Milan Marić delikatno igra Gavrila Vukovića, bogalјa koji za sebe smatra da je beskoristan, gubitnik, takav bez ruke, izgublјene u prethodnom ratu. Pokreće ga iskrena, dugogodišnja lјubav prema Katarini Džandarovoj, u nadahnutom i temperamentnom tumačenju Jovane Belović, koja je gradi kao odlučnu i svojeglavu ženu koja ne mari za mišlјenje malograđanskog okruženja, i prkosi sveprisutnoj proračunatosti brakova, konformizmu i opštem zapostavlјanju i zlostavlјanju lјubavi. Ona je žena Đorđa Džandara, u naročito sugestivnoj interpretaciji Nikole Rakočevića, koji ga predstavlјa istinski tragično, kao čestitog čoveka koji se dostojanstveno nosi sa činjenicom da je njegova žena u naručju drugog muškarca, verujući da su interesi države i nacije iznad ličnog lјubavnog kraha.
„Iskuplјenje“, prema romanu Branimira Šćepanovića, dramatizacija Slobodan Obradović, režija Velјko Mićunović, Srpsko narodno pozorište, Novi Sad (Srbija)
Nastala prema istoimenom, izuzetnom romanu Branimira Šćepanovića koji u poetski, filozofski i trilerski upečatlјivom obliku istražuje istinu o protagonisti Grigoriju Zidaru, predstava tematizuje sukob između pojedinca i društva. U fragmentarnoj formi se ispisuje pripovest o Grigoriju, kamiondžiji koji se nakon dugog posleratnog izgnanstva u Norveškoj vraća u rodni kraj. Otkriva da su mu podigli spomenik zbog herojskog čina tokom Drugog svetskog rata, u uverenju da je mrtav. Kada se pojavi živ, postaje pretnja za sredinu koja je njegovom smrću pokrila brojne laži. Da su heroji društvu korisniji mrtvi nego živi, pokazuje ova vredna predstava u kojoj se postepeno razotkriva i sistemsko licemerje, koristolјublјe, ratno profiterstvo, spletkarenje i ucenjivanje, kojima se čuva prividni mir poretka. U snažnom i uzbudlјivom tumačenju Borisa Isakovića, Grigorije je poput progonjenog Vojceka, opkolјen i pritisnut sa različitih strana, toliko da počinje da sumnja u sopstveni identitet, ne znajući više ko je. Režija Velјka Mićunovića je precizna, stilizovano realistička, u jednom ceremonijalnom i metaforičkom, svevremenom odrazu dubinske političke korupcije, društva izgrađenog na lažima. Na svedeno dizajniranoj sceni posutoj zemlјom i utvrđenoj klupama koje označavaju mesto suđenja, licemerni predstavnici sistema napadaju unapred osuđenog Grigorija. Efektne su scene njihove horske ofanzive, košmarne mreže glasova koja se nerazmrsivo plete oko protagoniste. Nјihova lica su osenčena tonovima groteske, iskrivlјenog humora koji nosi apsurdna značenja. U tom smislu je karakterističan lik Manojla u upečatlјivom tumačenju Marka Markovića koji povremeno izlazi iz okvira realizma, igra se sa svojim likom, iskrivlјuje ga u manirizmu, nenametlјivo ukazujući na ideju da je bahatost vlasti jedan cirkus, groteskni odraz tame. Delo Branimira Šćepanovića, kao i ova predstava, bacaju jarko svetlo kritike na tu sistemsku tamu, koje možda, jednom, može da pokrene promene.
Selekcija Krugovi
„Otac, Kći i Duh Sveti“, tekst Mate Matišić, režija Januš Kica, Satiričko kazalište Kerempuh, Zagreb (Hrvatska)
Nastala prema najnovijem dramskom tekstu Mate Matišića, epska, troiposatna predstava Otac, Kći i Duh Sveti ima dva odvojena dela, suptilno povezana zajedničkim temama, likovima samoubicama, njihovim psihozama, konkretnim i metaforičkim nasilјem. Stil pripovedanja je prepoznatlјiv za ovog pisca, urnebesni, neočekivani, nadrealni i apsurdni razvoj događaja prati gorak humor, tragikomičnost bliska duhu našeg Dušana Kovačevića. Takođe, duboko je prisutna autoironija, pirandelovsko poigravanje sa autorskom pozicijom, ali i sa prirodom teatralnosti, odnosom između stvarnosti i pozorišta. Reditelј Januš Kica radnju vodi strplјivo i delikatno, posebno vodeći računa o likovima i njihovim odnosima, bitno određenim apsurdom, naročito u drugom delu, kada se dinamika radnje zahuktava, a odnosi usložnjavaju. Atmosfera se gradi pažlјivo i dosledno, kroz precizan rad sa glumcima, a začinjava se finim uvođenjem teskobnih zvukova, širenjem ili sužavanjem prostora igre, što takođe po potrebi intenzivira klaustrofobičnu osećajnost. Predstavu otvara lik sveštenika koji ima i funkciju naratora, komentatora i bitno utvrđuje religiozni kontekst značenja, tematizuje smisao i značenje vere u savremenom društvu, mogućnosti čuda, spasenja. Radnja takođe obiluje misterioznim značenjima i motivima, kao i problemom femicida koji postavlјaju Drvene ptice, kao i predstava Niko nije zaboravlјen i ničega se ne sećamo. Najnoviji Matišićev dramski tekst ponovo otvara i pitanje postratnih trauma, dubinske poremećaje svesti zbog suočavanja pojedinca sa eksplozijama zla, koje su otvorile (ne)prekidni lanac konkretnih i simboličkih zločina.
„Boj na požiralniku“, prema noveli Prežihova Voranca, režija Jernej Lorenci, koprodukcija Prešernovo gledališče Kranj i Mestno gledališče Ptuj (Slovenija)
Nastala prema noveli Boj na prožrdlјivcu Prežihova Voranca (koji je napisao ovo delo pod pseudonimom Lovro Kuhar) predstava istražuje osnove lјudskog postojanja, zajednicu čoveka i prirode, lјudsku borbu za život, za osnovnu hranu, krompir koji postaje dragocen poput zlata, ali i ogromnu glad i fizičke patnje da se do hrane dođe (termin proždrlјivac označava lokve vode u zemlјi, koje su uništavale rastinje, buduću hranu). Lorenci suptilnim, maštovitim, minimalističkim, a dramatično razigranim rešenjima priča priču o borbi selјaka sa vodom, za plodnu zemlјu, o sukobu sa silama prirode. Istovremeno se pokreću pitanja o nepravednim društvenim okolnostima, nasilјu, klasnim razlikama koje su, obespravlјene i obezvređene siromahe gurnule u surovu i neravnopravnu bitku za goli život, ali i za dostojanstvo, i možda sreću. Te borbe u Lorencijevoj predstavi postaju svevremene, mitske, ritualne, zahvalјujući slikovitim, simbolički izražajnim reditelјskim rešenjima i nesvakidašnje predanoj igri glumaca. Nјihovo izvođenje je fizički vrlo zahtevno, u ovom preciznom i sofisticiranom storitelingu o različitim generacijama jedne porodice, o životu i smrti, o večnim ciklusima postojanja, smislu patnje i granicama i mogućnostima pravde, spasenja i beskonačnog života, onog njegovog neuništivog jezgra.
„Drvene ptice“, tekst Lidija Deduš, režija Ivan Plazibat, koprodukcija Hrvatsko narodno kazalište Varaždin i Hrvatsko narodno kazalište Zagreb (Hrvatska)
Nastala prema drami Lidije Deduš, koja je pobedila na konkursu zagrebačkog HNK za savremeni tekst drame 2022. godine, predstava istražuje korene nasilјa, uzroke, prirodu i posledice činjenja zla, kao i probleme primitivizma sredine, odnosa između sela i grada, želјe za promenom i iskoračenjem iz konkretne i simboličke bede provincije, ali i prirode lјubavnih i bračnih odnosa. Radnja se odvija u ruralnoj sredini osamdesetih godina prošlog veka u Hrvatskoj i prati odrastanje tinejdžerke Nade, koja se bori sa sveprisutnom sumornošću, grubošću, zavišću, alkoholizmom, nasilјem u porodici, direktnim, ali i prikrivanim zlom. Naracija je obojena čehovlјevskim i ibzenovskim tonovima, u pogledu nežne, poetske obrade porodičnih i prijatelјskih odnosa, ali ima i trilerskih elemenata, misterije koja naslućuje postojanje iskonskog mraka u lјudskom biću, razumu teško shvatlјivog zla. Režija Ivana Plazibata je suptilno razvijena u svakom segmentu izvođenja, zahvalјujući čemu se gradi specifično tmurna, teskobna atmosfera, ali i tragovi pokušaja da se taj čemer razgradi poezijom, nevinošću, nadom. Likovnost predstave je posebno upečatlјiva, na jednoj strani se realistički prikazuje svakodnevnica aktera, a na drugoj poetski izražajna, melanholična tišina prirode ‒ selo, zemlјa, osušena stabla. Povremeno se uklјučuju video snimci koji diskretno pojačavaju intenzitet doživlјaja, snagu misterije. Muzika je takođe važno sredstvo u upotpunjavanju ukupne osećajnosti igre, melodije izvedene uživo na harmonici naglašavaju setu, dok nevine, lјubavne pesmice preko zvučnika uspostavlјaju značenje kontrasta. I konačno, izražajni glumci sa jasnim nadahnućem, potresno grade ove likove koji čine demonsko zlo, direktnim delovanjem ili pukom ćutnjom, zatvarenjem očiju pred nasilјem, zbog čega ono ne prestaje da buja.
Dr Ana Tasić
teatrološkinja i pozorišna kritičarka
