04/08/2025
गुरु रिन्पोछेको संक्षिप्त जिवनी
गुरु रिन्पोछे, उहॉंलाई दोस्रो बुद्ध भनेर चिनिन्छ, ८ औँ शताब्दीमा तिब्बतमा बज्रयान बौद्ध धर्म ल्याउने महान तान्त्रिक गुरु हुनुहुन्छ। “पद्मसम्भव” नामको अर्थ कमलबाट जन्मिएका हो, जसले उहाँको अद्भुत जन्म र बोधिचित्तको स्वरूपलाई जनाउँछ।
जन्म र प्रारम्भिक जीवन
परम्परागत कथन र विज्ञवर्गको अनुसन्धान अनुसार गुरु रिन्पोछे साधारण तरिकाले जन्मनुभएको होइन। ८औँ शताब्दीमा, उड्डियान राज्य (हालको पाकिस्तानको स्वात उपत्यका) का राजा इन्द्रबोधीलाई उत्तराधिकारीको चाहना थियो।
एक दिन, धनकोश झीलको बीचमा एउटा कमलको फूल फुल्यो। कमलभित्र करिब आठ वर्षको बालक बसेका थिए। हातमा वज्र र कमलको फूल, चारैतिर इन्द्रधनुषी प्रकाश फैलिएको थियो। राजाले यसलाई दिव्य चिन्ह ठानी उनलाई पुत्रको रूपमा अपनाए र नाम राखे पेमा जुङ्ने (कमलबाट जन्मिएका)।
इतिहासकारहरूले उहाँलाई प्राचीन भारतका उच्च शिक्षित तान्त्रिक आचार्य मान्छन्, जसले बौद्ध र अन्य योग-तन्त्र परम्परामा गहिरो ज्ञान प्राप्त गर्नुभएको थियो।
अध्ययन र आध्यात्मिक उपलब्धिहरू
साना उमेरदेखि नै पद्मसम्भवले अद्भुत ज्ञान र करुणा देखाउनुभयो। उहाँले विशिष्ट भारतीय गुरुहरूबाट शिक्षा लिनुभयो।
उहाँका गुरुहरूमा प्रभाहस्ति, हुंकार, र ज्ञानकी डाकिनीहरू पर्नुहुन्थ्यो। उहाँले तन्त्रको चार वर्गमा पूर्ण पारंगतता हासिल गर्नुभयो र नकारात्मक भावनालाई बोधको मार्गमा रूपान्तरण गर्ने गोप्य विधिहरूमा निपुण हुनुभयो।
तिब्बतको निमन्त्रणा
८ औँ शताब्दीमा, तिब्बतका राजा ठिसोङ देहुचेनले भारतका महापण्डित शान्तारक्षित लाई तिब्बतमा बौद्ध धर्म स्थापना गर्न बोलाउनुभयो। तर साम्ये गुम्बाको निर्माण बारम्बार आँधी, भूकम्प र रहस्यमयी अवरोधका कारण विफल भयो।
शान्तारक्षितले राजा ठिसोङ देहुचेनलाई भने ; “यी अवरोध हटाउन गुरु रिन्पोचेलाई बोलाउनुपर्छ” , जो असाधारण तान्त्रिक शक्तिका लागि विख्यात थिए। गुरु रिन्पोचे करिब ८१० ई. तिर नेपाल हुँदै तिब्बत पुग्नुभयो।
स्थानीय शक्तिहरूको शमन र धर्मको स्थापना
तिब्बत पुगेपछि गुरु रिन्पोछेले तान्त्रिक साधनाद्वारा स्थानीय देवता, पर्वतका रक्षक र अशान्त आत्माहरूलाई वशमा पार्नुभयो। उहाँले तिनीहरूलाई नष्ट नगरी, धर्मका रक्षक बन्न शपथ दिलाउनुभयो।
यसपछि साम्ये गुम्बा तिब्बतको पहिलो बौद्ध मठको रुपमा निर्माण सम्पन्न भयो। गुरु रिन्पोछे र शान्तारक्षितले तिब्बती भिक्षुहरूको पहिलो दीक्षा गराउनुभयो र सयौँ संस्कृत ग्रन्थहरूको तिब्बती अनुवाद गर्नुभयो।
उपदेश र ‘तेर्मा’ परम्परा
गुरु रिन्पोचेले ङिंमा परम्पराका नवयान (नौ-मार्ग) सिकाउनुभयो, विशेष गरी जोगछेन। उहाँले भविष्यमा धर्मको अवसान हुने समयका लागि हजारौँ तेर्मा (गुप्त ज्ञान, गुप्त खजाना) ग्रन्थ, साधना सामग्री, र गुप्त शिक्षाहरू—भुइँमा, पहाडमा र आकाशगंगामा लुकाइदिनुभयो।
उहाँको प्रमुख शिष्या र सहधर्मिणी ये-शे छ्यो-घ्यालले यी शिक्षाहरू सुरक्षित राख्न र लुकाउन महत्वपूर्ण भूमिका खेल्नुभयो।
आठ रूपहरू (आठ अवतार)
गुरु रिन्पोचेका आठ प्रसिद्ध अवतारहरू यस प्रकार छन ।
1. गुरु छ्योके दोर्जे
2. गुरु शक्य सेंगे
3. गुरु पेमा ग्याल्पो
4. गुरु लोदेन छोक्से
5. गुरु ङिमा होसेर
6. गुरु दोर्जे डोलो
7. गुरु सेंगे डाडोग
8. गुरु पेमा जुङ्ने
तिब्बतबाट प्रस्थान
धेरै वर्षसम्म तिब्बतमा धर्म स्थापना र प्रबोधनको कार्य पूरा गरेपछि गुरु रिन्पोछे सूर्यको किरणमा सवार भएर ताम्रवर्णी पहाडको जाङदोक पलरी नामक भूमिमा प्रस्थान गर्नुभयो। विश्वास गरिन्छ, उहाँ आज पनि प्रार्थना गर्ने शुद्ध हृदय भएका प्राणीहरूलाई सहायता गर्न प्रकट हुनुहुन्छ।
स्मरण र सम्मान
गुरु रिन्पोछेको प्रभाव तिब्बत, भूटान, नेपाल, लद्दाख, सिक्किम र सम्पूर्ण हिमालयमा अति गहिरो छ। विशेष गरी भूटानमा उहाँलाई राष्ट्रिय संरक्षकको रूपमा सम्मान गरिन्छ। त्यहाँको टाइगर नेस्ट गुम्बा (पारो ताग छाङ) मा उहाँ उडने बाघिनीको पीठमा चढेर पुगेको कथा प्रसिद्ध छ।
उहाँलाई केवल इतिहासका शिक्षक मात्र नभई अनन्त बोधिसत्त्व स्वरूपका रूपमा मानिन्छ, जसको आशीर्वाद अवरोध हटाउन, आध्यात्मिक प्रगति गर्न र रक्षा पाउनका लागि आज पनि मागिन्छ।
प्रसिद्ध मन्त्र
“ॐ आः हुं वज्र गुरु पद्म सिद्धि हुं”
वज्र गुरु, कमलबाट जन्मिएका गुरु रिन्पोछेको आशीर्वाद प्राप्त गर्न उच्चारण गरिने मन्त्र हो ।
जय बुद्ध !!!
