06/08/2025
Millətçilik, Ümmətçilik və Firqəçilik.
Birlik və Parçalanma arasında Millətçilik insanları ortaq dil, mədəniyyət və coğrafi ərazi baxımından birləşdirir. Bu, ilkin sosial identiklik formasıdır və insanların özlərini tanımaları üçün zəruri mərhələdir. Allah Quranda buyurur:
"Sizin dillərinizin və rənglərinizin müxtəlif olması Onun (Allahın) dəlillərindəndir." (Rum, 22)
“Ey insanlar! Şübhəsiz ki, Biz sizi bir kişi və bir qadından yaratdıq. Və sizi xalqlara və qəbilələrə ayırdıq ki, bir-birinizi tanıyasınız...” (Hucurat, 13)
Yəni millətlərin və dillərin yaradılması tanınma və təbii müxtəlifliyin bir parçası kimi təqdim olunur. Bu baxımdan, millətçilik əgər başqa xalqlara qarşı düşmənçiliyə çevrilməzsə, öz mahiyyətində qüsurlu deyil. Əksinə, insanlar bu kimlik ətrafında bir araya gəlib öz dəyərlərini qoruya bilərlər. Millətlər say etibarı ilə bir milyon da ola bilərlər, yüz milyon da.
Ümmətçilik isə millətləri ali mənəvi dəyərlər ətrafında birləşdirən daha geniş bir çərçivədir. Bu birlik milli kimliyi inkar etmədən, onun üzərində ümumbəşəri əxlaqi prinsiplərlə vəhdətə çağırır. Quranda belə buyurulur:
"Sizin hər biriniz üçün bir yol və bir tərz təyin etdik. Əgər Allah istəsəydi, sizi tək bir ümmət edərdi. Lakin (belə etmədi ki) sizə verdikləri uğrunda sizi sınasın. Elə isə yaxşı işlərdə bir-birinizlə yarışın." (Maidə, 48)
Beləliklə, ümmətçilik yaxşı işlərdə yarış və əməkdaşlıq məfhumunu önə çıxarır. Bu da onu həm fərdi, həm də ictimai inkişaf üçün faydalı bir yanaşma edir.
Ən təhlükəli və dağıdıcı amil isə firqəçilikdir. Firqəçilik nəinki ümmətləri, hətta eyni millətin fərdlərini belə bir-birinə qarşı qoyur. Qardaşı qardaşa düşmən edən, cəmiyyətlərdə daxili parçalanma, fitnə, dini istismar və intellektual tənəzzülə səbəb olan firqəçilik Quranda şiddətlə qınanır:
"Dinlərini parçalayanlar və firqələrə ayrılanlarla sənin heç bir əlaqən yoxdur. Onların işi Allaha aiddir. O, sonra onlara etdiklərini xəbər verəcək." (Ənam, 159)
"O kəslər ki dinlərini parçalayaraq firqələrə ayrıldılar... Onlar üçün şiddətli əzab vardır."
(Ali-İmran, 105)
Firqəçilik dini uydurma təfsirlərə əsaslanaraq insanları öz aralarında düşmən edir. Bu uydurma dini anlayışlar nəticəsində birlik yox olur, haqq yol itir, sabitlik pozulur və cəmiyyət mənəvi dağılma ilə üzləşir.
Tarixdə millətçiliyin mənfi nəticələri müşahidə olunsa da, bu səhvlər nisbətən qısa müddətdə başa düşülüb və düzəldilib. Məsələn, nasist Almaniyasının aqibəti buna nümunədir. Amma firqəçilik belə deyil – bu parçalanma forması uzun sürən, nəsildən-nəslə ötürülən, hətta mistikləşdirilərək müqəddəsləşdirilən bir fəlakətdir.
Bu səbəbdən Quranda firqəçiliklə bağlı xəbərdarlıqlar daha sərtdir.
Nəticə
Millətçilik və ümmətçilik fərqli səviyyələrdə insanları birləşdirən mexanizmlərdir. Əsas şərt odur ki, bu birliklər digərlərinə qarşı düşmənçiliyə çevrilməsin.
Ən böyük təhlükə isə firqəçilikdən gəlir – çünki bu, həm millətləri, həm də ümmətləri içəridən çürüdür və parçalayır. Qurani-Kərim bu təhdidi insanlıq üçün ən böyük təhlükə kimi görür və onun qarşısının alınmasını əmr edir.
Burada: “parçalanmayın, zəif düşərsiniz”- ayəsini xatırlamaq yerinə düşərdi.
İbrahim Azər. 06.08.2025
